Υβρις και Κάθοδος

Δύστηνοι καιροί για όσους πονούν τη δημοκρατία. Οχι μόνο επωάζεται ένας πόλεμος εντός της θεωρούμενης ως «ηπείρου της δημοκρατίας», αλλά και η αντίδραση των υποτιθέμενων υπερασπιστών της δημοκρατίας είναι από υποτονική έως υπονομευτική. Δεν υπάρχει, νομίζω, καλύτερο, δηλαδή χειρότερο, παράδειγμα εκ των έσω υπονόμευσης από αυτό που δίνουν οι δύο μεγάλες αγγλοσαξονικές δυνάμεις.

Πάρα το ότι πέρασαν και, θα μπορούσε κανείς να θεωρήσει, ανατράπηκαν τα δύο βαρύτατα γεγονότα – το Brexit και η εκλογή Τραμπ – που έσπρωξαν Βρετανία και Ηνωμένες Πολιτείες στο δημοκρατικό τους όριο, η κατρακύλα και στις δύο χώρες, με εντελώς διαφορετικό τρόπο, συνεχίζεται. Δεν είναι μια κατρακύλα που απειλεί ανοιχτά τη δημοκρατία, όπως την απειλούσε ο αδιάκοπος αλληλοσπαραγμός γύρω από μια απόφαση που ο μισός βρετανικός πληθυσμός θεωρούσε αυτοκτονική ή η υποταγή της σημαντικότερης δημοκρατίας του κόσμου στις ορέξεις ενός αυταρχικού, αγράμματου κι ενδιαφερόμενου μόνο για τον εαυτό του προέδρου. Η συνέχιση της καθοδικής πορείας γίνεται με πιο έμμεσο τρόπο, αλλά είναι εξίσου επικίνδυνη, αφού στερεί από τις δυνάμεις τής δημοκρατίας σημαντικότατα διεθνή αντίβαρα.

Το τίμημα για το «τέλος» του Brexit ήταν η – θα φανεί πόσο διαρκής – βύθιση του βρετανικού πολιτικού συστήματος, αλλά και μεγάλου μέρους της κοινωνίας, στα νερά του λαϊκισμού. Συνειδητά εκ μέρους του Μπόρις Τζόνσον, πρωτεργάτη τόσο του αποτελέσματος του δημοψηφίσματος του 2016 όσο και της «επίτευξης» του διαζυγίου το 2019, αλλά και ασυνείδητα από όλους εκείνους που, είτε από σεβασμό προς τους «κανόνες του παιχνιδιού» – ενός «παιχνιδιού», όμως, που στο μεταξύ έχει αλλάξει – είτε από αδιαφορία ή εφησυχασμό, αποδέχονται ως φυσιολογικό τον ευτελισμό των θεσμών, την κυριαρχία της ανεπάρκειας και του ψέματος. Από την πολύ πρόσφατη κωμική, αν δεν ήταν τραγική, «αποκάλυψη» για το εν μέσω πανδημίας και πένθους γκάρντεν πάρτι, το οποίο ο πρωθυπουργός δεν είχε προσέξει ούτε ότι γινόταν στο γκάρντεν ούτε ότι ήταν πάρτι, το πιο αποκαλυπτικό στοιχείο είναι ο τρόπος διά του οποίου το σύστημα Τζόνσον προσπαθεί να αντεπιτεθεί. Οχι μόνο με γελοίες δικαιολογίες, αλλά και με αναγγελία «τομών» όπως το κόψιμο της επιχορήγησης στο BBC και η αποστολή στρατιωτών για να αποτρέπουν την είσοδο μεταναστών από τη Μάγχη. Σε μια οικονομία που έκοψε μόνη της το ένα της χέρι, σε μια κοινωνία που έδωσε θριαμβευτική εκλογική νίκη σε έναν άνθρωπο που διόλου δεν είχε κρύψει ποιος είναι και πώς θα κυβερνούσε και σε μια χώρα που ως τώρα τουλάχιστον διατηρούσε, μέσα σε όλες τις περιπέτειες, την αξιοπρέπειά της, η αποδοχή του λαϊκισμού ως κάτι το απολύτως φυσιολογικό αποτελεί διάβαση ενός μαύρου Ρουβίκωνα.

Διαφορετική και πιο αντιφατική είναι η κατάσταση στις ΗΠΑ. Από τη μία, υπήρξε πράγματι υποκατάσταση του τραμπισμού από έναν πρόεδρο που, στην πρώτη χρονιά της θητείας του, επανέφερε την Αμερική στη διεθνή κοινότητα και πέρασε τα δύο μεγαλύτερα «αναπτυξιακά πακέτα» στην ιστορία της χώρας. Εξίσου όμως αναμφισβήτητο είναι το βάθεμα όχι μόνο του θεσμικού μπλοκαρίσματος – τίποτα δεν περνά, ούτε καν η ισότητα της ψήφου, από τα νομοθετικά σώματα και κάθε προοδευτικό μέτρο σταματά στο υπερπολιτικοποιημένο και υπερσυντηρητικό Ανώτατο Δικαστήριο – αλλά και του εθνικού διχασμού: η Αμερική που συνεχίζει να πιστεύει ότι ο Τραμπ κέρδισε τις εκλογές του 2020 είναι μια άλλη χώρα από αυτή που πιστεύει, ή θα μπορούσε να πιστέψει, στη δημοκρατία. Φοβούμαι ότι και η ισχύς και η βία και η τάση, αμερικανική και παγκόσμια, ευνοούν τη δεύτερη όψη και την κάνουν να κυριαρχεί.

Είναι μια ιστορία που δεν έχει Κάθαρση. Γιατί ούτε η βέβαιη, και σύντομη πλέον, πτώση του ανθρώπου που προσωποποίησε, αλλά στον οποίο δεν περιορίζεται, τη βρετανική παρακμή, ούτε η αντοχή ορισμένων θεσμών και δυνάμεων στις ΗΠΑ αρκούν για να ανατρέψουν ένα κύμα που φουσκώνει. Οταν δηλητηριαστούν τα αρτεσιανά ύδατα της δημοκρατίας, χρειάζεται από κάπου – αλλά δεν φαίνεται από πουθενά – ένα άλλο παράδειγμα.

Ο Κώστας Μποτόπουλος είναι συνταγματολόγος