11528: Η επιστροφή μιας κρίσιμης υπηρεσίας που δεν έπρεπε ποτέ να έχει χαθεί

«Ένας straight έφηβος, όταν ανακαλύπτει τον σεξουαλικό του προσανατολισμό, αισθάνεται ενθουσιασμένος. Αυτό είναι κάτι που δεν ισχύει για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα», λέει στο in.gr ο κ. Θάνος Βλαχογιάννης, Project Manager της Γραμμής Ψυχολογικής Στήριξης 11528. «Όταν ένα αγόρι ανακαλύπτει ότι έλκεται από άλλα αγόρια, νιώθει απίστευτες ενοχές, αισθάνεται ότι κάτι δεν πηγαίνει καλά».

• Διαβάστε επίσης: Η πρώτη διαφήμιση με queer πρωταγωνιστές – Γνωρίστε τους

Αντιστοίχως, ένα παιδί που συνειδητοποιεί ότι δεν ταυτίζεται με το φύλο που του αποδόθηκε κατά τη γέννηση, έχει ανάγκη από καθοδήγηση, προκειμένου να φτάσει στην αποδοχή της ταυτότητάς του. Και ταυτόχρονα, συνεχίζει ο κ. Βλαχογιάννης, «τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα από πολύ μικρή ηλικία αντιμετωπίζουμε διακρίσεις και κακοποίηση». Όλα τα παραπάνω, και πολλά ακόμη, κατατείνουν στην ανάγκη ύπαρξης ενός φορέα που να αναλαμβάνει την ψυχοκοινωνική υποστήριξη τόσο των ίδιων των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, όσο και του περίγυρού τους, που αναζητά τρόπους να τα υποστηρίξει.

Έξι χρόνια (περιπετειώδους) λειτουργίας

Την ανάγκη αυτή ήρθε να καλύψει το 2011 το Πρόγραμμα «Ζούμε Όπως Εσύ», της Γενικής Γραμματείας Νέας Γενιάς του Υπουργείου Παιδείας και Θρησκευμάτων, δημιουργώντας μια γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης στελεχωμένη από επαγγελματίες ψυχικής υγείας με εξειδίκευση σε ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας φύλου. Το πρόγραμμα θα έτρεχε με κρατικούς πόρους μέχρι το 2013 και στη συνέχεια θα μετουσιωνόταν τον Ιανουάριο του 2016 στην Γραμμή Ψυχολογικής Στήριξης 11528, που ήρθε ξανά στο προσκήνιο με την πολυσυζητημένη διαφήμιση της Pantene.

Όμως αυτή τη φορά, υπήρχε μια κομβική διαφορά: το κόστος λειτουργίας της γραμμής επωμίστηκε «η Κοινωνία των Πολιτών, με την υποστήριξη ιδρυμάτων και εμπορικών χορηγών». Συγκεκριμένα, η επιστροφή της – ζωτικής σημασίας για πολλά ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα – γραμμής, έγινε με πρωτοβουλία των οργανώσεων Athens Pride, Thessaloniki Pride, ΟΛΚΕ και Θετική Φωνή, ενώ φέτος προστέθηκε και η οργάνωση Orlando LGBT+ που έχει αναλάβει και την επιστημονική ευθύνη για τη λειτουργία της. Μέχρι το 2019, τα πράγματα θα κυλούσαν σχετικά ομαλά, αρχικά μέσω της χρηματοδότησης της οργάνωσης «Solidarity Now» και έπειτα χάρη στη χορηγία του Ιδρύματος «Σταύρος Νιάρχος».

Με τη λήξη του κύκλου χρηματοδότησης, όμως, η Γραμμή αναγκάστηκε να στραφεί στο crowdfunding, δηλαδή τις δωρεές απλών πολιτών μέσω διαδικτύου, μέχρι που τελικά οι ανάγκες της υπερέβησαν τους πόρους της και αναγκάστηκε να αναστείλει τη λειτουργία της σε μια από τις πιο δύσκολες περιόδους για όλους, αλλά ακόμη περισσότερο για την ήδη ευάλωτη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα: εκείνη της πανδημίας.

Γιατί χρειάζεται μια ξεχωριστή γραμμή;

Ας πάρουμε, όμως, τα πράγματα από την αρχή. Η επισήμανση του κ. Βλαχογιάννη για τις ψυχολογικές επιδράσεις που μπορεί να έχει σε έναν έφηβο ή μία έφηβη η αρχική συνειδητοποίηση του σεξουαλικού προσανατολισμού ή της ταυτότητας φύλου, αποτελεί μόνο ένα μέρος της αιτίας που τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα έχουν ανάγκη από μια γραμμή όπως το 11528.

Προφανώς, μια σημαντική μερίδα των εφήβων ή και των ενηλίκων, δεν διαθέτουν τα οικονομικά μέσα – ή την οικογενειακή υποστήριξη – που θα τους εξασφάλιζαν την πρόσβαση σε επαγγελματίες ψυχικής υγείας. Όμως ακόμη και οι προνομιούχοι, δεν είναι καθόλου απίθανο να αντιμετωπίσουν σημαντικά εμπόδια όταν αναζητήσουν τη βοήθεια που έχουν ανάγκη.

Άγνοια, επανατραυματισμός, θεραπείες μεταστροφής

Όπως εξηγούν οι Δρ. Νάνσυ Παπαθανασίου, επιστημονική συνυπεύθυνη της γραμμής και η Δρ. Έλενα Όλγα Χρηστίδου, συνιδρύτριες του Orlando LGBT+, στο in.gr, «τα προβλήματα [που μπορεί να συναντήσουν] ποικίλλουν, και θα μπορούσαμε να πούμε ότι κατηγοριοποιούνται με τη μορφή μιας πυραμίδας. Στην βάση της (τα πιο συχνά και λιγότερο βλαπτικά ζητήματα) βρίσκεται η άγνοια για ΛΟΑΤΚΙ+ θέματα. Η άγνοια αυτή μπορεί να συνοδεύεται από καλή πρόθεση εκ μέρους των επαγγελματιών, που όμως δεν είναι αρκετή για μια συμπεριληπτική και ουσιαστικά υποστηρικτική στάση που να κατανοεί τα επιμέρους προβλήματα και προκλήσεις που συναντούν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα στην καθημερινότητά τους.

»Πιο πάνω συναντάμε τις προβληματικές στάσεις και αντιλήψεις ειδικών, που έμμεσα παθολογιοποιούν ζητήματα σεξουαλικού προσανατολισμού και ταυτότητας/χαρακτηριστικών φύλου – επομένως συχνά ψάχνουν ερμηνείες που να τα εξηγούν ως «προβλήματα» και επανατραυματίζουν τα άτομα.

»Στην κορυφή της πυραμίδας βρίσκονται οι άμεσα παθολογιοποιητικές στάσεις επαγγελματιών, ακόμα και οι άμεσες ή έμμεσες θεραπείες μεταστροφής – ειδικοί που με κάποιον τρόπο παρουσιάζουν τις ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητες ως παθολογικές, ως ζήτημα «επιλογής» ή ως συνέπεια μιας σοβαρής έκπτωσης στην ανάπτυξη του ατόμου».

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών

Όλα τα παραπάνω εξηγούν εν μέρει τις πάνω από 2.000 μοναδικές κλήσεις που δέχθηκε η Γραμμή από το 2016 μέχρι την αναστολή της λειτουργίας της το 2020. Από αυτές, σύμφωνα με τον κ. Βλαχογιάννη, περίπου το 70% προήλθε από ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα, ενώ το υπόλοιπο 30% από γονείς, συγγενείς ή εκπαιδευτικούς που έψαχναν τρόπο να φανούν υποστηρικτικοί, αλλά και από άτομα που αυτοπροσδιορίζονται ως straight, όμως αναζητούν υποστήριξη για προσωπικά ζητήματα σεξουαλικότητας.

Οι εκπαιδευτικοί αποτελούσαν εξ αρχής σημαντικό κεφάλαιο αυτής της προσπάθειας. Πρώτα από όλα, γιατί το ζήτημα των διακρίσεων και της κακοποίησης συχνά εντοπίζεται στο σχολικό περιβάλλον, με τη μορφή του διαβόητου πια σχολικού εκφοβισμού. Όπως σημειώνουν οι Δρ. Χρηστίδη και Παπαθανασίου, «δυστυχώς πολλές φορές αποδεικνύεται ότι οι εκπαιδευτικοί συμμετέχουν στην καλλιέργεια ενός εκφοβιστικού κλίματος μέσα από προβληματικά σχόλια που κάνουν οι ίδιοι-ες στη διάρκεια του μαθήματος ή παρατηρώντας προσβλητικές συμπεριφορές μεταξύ μαθητών χωρίς να παρεμβαίνουν».

Αυτός είναι και ο0 λόγος που όπως τονίζουν, «η ευαισθητοποίηση και βασική επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα είναι καίριας σημασίας για να διατηρήσουν ένα κλίμα ασφάλειας για τα ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιά και να οριοθετήσουν παραβιαστικές συμπεριφορές είτε άλλων μαθητών, είτε και συναδέλφων τους».

Μετατρέποντας τα σχολεία σε ασφαλείς χώρους

Αυτό μπορεί να συμβεί μέσα από σημεία παρέμβασης όπως «η βασική επιμόρφωση εκπαιδευτικών, η ενημέρωσή τους για τα δικαιώματα των ΛΟΑΤΚΙ+ μαθητ(ρι)ών τους και πώς μπορούν να τα υπερασπιστούν θεσμικά, η θέσπιση κανόνων συμπερίληψης στο σχολείο, εγκαταστάσεις (π.χ. τουαλέτες) και δραστηριότητες προσβάσιμες σε τρανς παιδιά με βάση τον αυτοπροσδιορισμό τους και όχι το καταχωρημένο φύλο (π.χ. τα τρανς κορίτσια να μπαίνουν στις αθλητικές ομάδες των κοριτσιών), απόλυτος σεβασμός στον αυτοπροσδιορισμό του παιδιού και το επιθυμητό όνομα/αντωνυμίες που χρησιμοποιεί ανεξάρτητα από το όνομα στα επίσημα έγγραφά του, δημιουργία δραστηριοτήτων για όλα τα παιδιά που να αποδομούν τα έμφυλα στερεότυπα στο πλαίσιο σχετικών μαθημάτων, διερεύνηση της πιθανής συνεργασίας των εκπαιδευτικών με τους γονείς ΛΟΑΤΚΙ+ παιδιών χωρίς να αποκαλύπτουν την ταυτότητα του παιδιού στους γονείς χωρίς την θέλησή του κ.α.»

Πέραν του συμβουλευτικού ρόλου της, η γραμμή στο παρελθόν πραγματοποιούσε και παρεμβάσεις σε σχολεία, με τους επαγγελματίες ψυχικής υγείας που τη στελέχωναν να τα επισκέπτονται προκειμένου να διερευνήσουν και να δώσουν τις κατάλληλες λύσεις.

Οι Συμπληγάδες της πανδημίας

Δυστυχώς, η αναστολή λειτουργίας της ήρθε ακριβώς τη στιγμή που η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα την είχε μεγαλύτερη ανάγκη. Όπως αναφέρει στο in.gr ο κ. Βλαχογιάννης, το γεγονός ότι το κενό που δημιουργήθηκε έγινε αισθητό αποδεικνύεται από τις κλήσεις που λάμβαναν τα μέλη της στο διάστημα αυτής της παύσης, από ανθρώπους που επιθυμούσαν να μάθουν πότε θα αρχίσει να επαναλειτουργεί – αλλά και από τον αυξημένο αριθμό κλήσεων ήδη από τις πρώτες ημέρες της επιστροφής της, πριν ακόμη η είδηση της επανόδου της κυκλοφορήσει ευρέως.

Παράλληλα, η σύντομη εμπειρία από τη λειτουργία του 11528 εντός πανδημικής περιόδου, και συγκεκριμένα στη διάρκεια του πρώτου lockdown, αναδεικνύει την αυξημένη ευαλωτότητα των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων εν μέσω των πρωτόγνωρων συνθηκών. Εκτός από τον αυξημένο όγκο των κλήσεων, σημαντική αύξηση παρατηρήθηκε και στα επίπεδα άγχους των ωφελούμενων, το οποίο, όπως σημειώνει ο κ. Βλαχογιάννης, «εναλλασσόταν με την αγωνία και τον φόβο για την επιστροφή στις σχολικές αίθουσες. Δηλαδή, από τη μία ήθελαν να βγουν από το σπίτι που δεν ήταν υποστηρικτικό, από την άλλη δεν ήθελαν να επιστρέψουν ούτε στο σχολείο, γιατί εκεί υπήρχε ομοφοβικός ή τρανσφοβικός εκφοβισμός».

Τρανς ευαλωτότητα

Από την πλευρά τους, οι Δρ. Παπαθανασίου και Χρηστίδη σημειώνουν ότι πέραν του εγκλωβισμού πολλών ατόμων σε κακοποιητικά οικιακά περιβάλλοντα, «με γονείς/συγγενείς ή συντρόφους που δεν γνωρίζουν ή δεν αποδέχονται την ταυτότητά τους» και μακριά από την κοινότητα, «ένα πρόβλημα που εξακολουθεί να ισχύει για πολλά τρανς άτομα που δεν έχουν αλλάξει τα νομικά τους έγγραφα, είναι ότι είναι αναγκασμένα να δείχνουν πιστοποιητικά ταυτοπροσωπίας στους σχετικούς ελέγχους, που δεν συνάδουν με την εικόνα ή και τον αυτοπροσδιορισμό τους. Αυτό τα εκθέτει σε συνεχείς τρανσφοβικές διακριτικές συμπεριφορές και τα αποθαρρύνει από το να κοινωνικοποιούνται όπως πριν, να επισκέπτονται μαγαζιά εστίασης, ακόμη και να καλύπτουν βασικές τους ανάγκες σε υπηρεσίες και μαγαζιά στα οποία θα πρέπει να δείξουν τα έγγραφα και τα πιστοποιητικά τους (εμβολιασμού ή νόσησης)».

Οξυμένο το πρόβλημα στην επαρχία

Όπως επισημαίνουν, «όλα τα παραπάνω γίνονται ήδη εμφανή στις κλήσεις που δεχόμαστε, καθώς επιβαρύνουν την ψυχική υγεία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων και εντείνουν τους αποκλεισμούς και την περιθωριοποίηση. Κάποιες φορές, ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα μας καλούν ακόμα και για να βρουν ένα μόνο άτομο στο οποίο να μπορούν να μιλήσουν ελεύθερα για την ταυτότητα και την εμπειρία τους, και έχουν περιοριστεί πολύ οι επιλογές που μπορούμε να τους προτείνουμε για κοινωνικοποίηση με άλλα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα. Αυτό, φυσικά, γίνεται ακόμη πιο έντονο στην επαρχία και σε κάθε μέρος της Ελλάδας εκτός των μεγάλων αστικών κέντρων και ειδικά της Αθήνας».

Ανάγκη για σταθερή υποστήριξη

Πώς θα διασφαλιστεί, λοιπόν, ότι δεν θα προκύψει εκ νέου αυτό το δυσαναπλήρωτο κενό, ενός φορέα ικανού κυριολεκτικά να σώσει ανθρώπινες ζωές; Ακόμη κι ο πιο ένθερμος λάτρης της ιδιωτικής πρωτοβουλίας – και της πρόσφατης καμπάνιας της Pantene – δεν μπορεί να αρνηθεί την ανάγκη για σταθερή υποστήριξη εκ μέρους της Πολιτείας για τη διασφάλιση της συνέχειας του έργου. Δυστυχώς, παρά τις διακομματικές προεκλογικές δεσμεύσεις, μέχρι στιγμής κάτι τέτοιο δεν έχει συμβεί, αν και γίνονται βήματα προς αυτή την κατεύθυνση.

Σχολιάζοντας το ζήτημα, ο κ. Βλαχογιάννης σημειώνει ότι στόχος της Γραμμής είναι να καταφέρει να ισορροπήσει ανάμεσα στους δύο κόσμους: από τη μία, να εξασφαλίσει μια σταθερή ροή κονδυλίων που θα επιτρέπουν τη λειτουργία της ανεξάρτητα από τα ετήσια εταιρικά budget, και από την άλλη να συνεχίσει να καλλιεργεί την εταιρική κοινωνική ευθύνη, με τις επιπλέον δυνατότητες που αυτή προσφέρει. «Για παράδειγμα, αυτό το spot δεν θα μπορούσε να προκύψει χωρίς αυτή τη συνεργασία, το κράτος δεν έχει την απαραίτητη τεχνογνωσία για κάτι τέτοιο», υποστηρίζει, τονίζοντας ότι το viral βίντεο της Pantene κατάφερε και να ενσαρκώσει το αίτημα περί ΛΟΑΤΚΙ+ ορατότητας – και μάλιστα σε ζώνη prime time –, δημιουργώντας αίσθημα αποδοχής και ασφάλειας στην κοινότητα.

Φυσικά, θα μπορούσε κανείς να επιχειρηματολογήσει αρκετά για το κατά πόσον η απουσία τέτοιου είδους κρατικών πρωτοβουλιών ορατότητας είναι ζήτημα έλλειψης τεχνογνωσίας ή πολιτικής τόλμης. Το συμπέρασμα, όμως, παραμένει το ίδιο: καλό θα είναι να μην βρεθούμε να ξαναγιορτάζουμε την επιστροφή μιας κρίσιμης υπηρεσίας για χιλιάδες συμπολίτες μας.