Oταν κατάσκοποι παρακολουθούσαν τον «πράκτορα Μάρκες»

Το πρώτο βιβλίο που έκανε δώρο ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες στον Φιντέλ Κάστρο ήταν ο «Δράκουλας». Ηταν μέσα της δεκαετίας του 1970 και ο κουβανός ηγέτης που είχε εμπλακεί στον πόλεμο της Αγκόλα δεν είχε πολύ χρόνο για διάβασμα. Ωστόσο, η πραγματικότητα αυτή δεν αποθάρρυνε τον συγγραφέα, ο οποίος συνέχιζε να τον προμηθεύει με best seller, ευκολοανάγνωστα, για να ξεκουράζεται από τους αγώνες της επανάστασης. Σε αντάλλαγμα, ο Κάστρο έγινε ένας πολύ αυστηρός επιμελητής των πρώτων του χειρόγραφων. Είναι χαρακτηριστικό πως στο βιβλίο «Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου», εμπνευσμένο από πραγματικά γεγονότα, τον ανάγκασε να διορθώσει μέχρι και τον τύπο των όπλων.

Η φιλία των δύο ανδρών είχε ξεκινήσει λίγα χρόνια πριν ως προϊόν μιας διττής γοητείας που ασκούσε ο ένας στον άλλον: του Μάρκες για τη δύναμη που είχε ο Φιντέλ και του Κάστρο για τους μεγάλους διανοουμένους. Η λογοτεχνία πάντα έμπαινε ανάμεσά τους και τους έφερνε πολύ κοντά. Τόσο που ο συγγραφέας παραχώρησε τα δικαιώματα του βιβλίου του «Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος θανάτου» στην κυβέρνηση της Κούβας, για την οικονομική ενίσχυσή της.

Την ιδιαίτερη αυτή σχέση αποκαλύπτει ένα σχετικό έγγραφο από τις 17 Μαρτίου του 1982 των μεξικανικών μυστικών υπηρεσιών. Η στενή επαφή που είχε αναπτύξει ο βραβευμένος με Νομπέλ λογοτέχνης με την Κούβα, αλλά και τις υπόλοιπες αριστερές κυβερνήσεις της Λατινικής Αμερικής, ήταν ένας πονοκέφαλος που ταλαιπωρούσε την Ομοσπονδιακή Διοίκηση Ασφάλειας, της υπηρεσίας κατασκοπείας του καθεστώτος του Θεσμικού Επαναστατικού Κόμματος που για 71 χρόνια κυβέρνησε το Μεξικό με αυταρχισμό.

Οι πράκτορες της Ασφάλειας παρακολουθούσαν στενά τον Μάρκες από τα τέλη της δεκαετίας του 1960, λίγο αφότου εγκαταστάθηκε στο Μεξικό, έως το 1985 οπότε διαλύθηκε η συγκεκριμένη υπηρεσία, ως μια ένδειξη προοδευτισμού του καθεστώτος. Τις αναφορές από τους άλλοτε απόρρητους φακέλους φέρνει τώρα στο φως η ισπανική εφημερίδα «El Pais», ύστερα από επίσημο αίτημά της στο μεξικανικό Γενικό Αρχείο του Εθνους.

Ξεφυλλίζοντας τα έγγραφα, ο δημοσιογράφος της εφημερίδας Νταβίντ Μαρθιάλ Πέρεθ συναντά αναφορές για δημόσιες εκδηλώσεις του συγγραφέα, ιδιωτικές συναντήσεις, φωτογραφίες από την πόρτα του σπιτιού του όταν είχε καλεσμένους εκεί κι έναν αναλυτικό κατάλογο των ταξιδιών του στην Κούβα από το 1975, οπότε ο Μάρκες προσέγγισε ξανά τον Κάστρο έπειτα από μία περίοδο ψύχρανσης των σχέσεων μαζί του.

«Πράκτορας προπαγάνδας»

Σύμφωνα με τις αναφορές της συγκεκριμένης υπηρεσίας, «ο Γκαμπριέλ Γκαρσία Μάρκες, εκτός του ότι είναι υπέρ των Κουβανών και των Σοβιετικών, είναι ένας πράκτορας προπαγάνδας στην υπηρεσία της Διεύθυνσης Πληροφοριών αυτής της χώρας». Δεν μπορούσαν να εξηγήσουν διαφορετικά την προσήλωση του συγγραφέα στις αριστερή ιδεολογία. Χωρίς βαλίτσα ή διαβατήριο, ο ίδιος μπήκε για πρώτη φορά στην Αβάνα λίγες μέρες μετά την επικράτηση της επανάστασης τον Γενάρη του 1959.

Προσκεκλημένος του Κάστρο ως ανταποκριτής του Prensa Latina, το επίσημο πρακτορείο ειδήσεων της Κούβας που μόλις είχε ιδρύσει ο ίδιος ο συγγραφέας, μια δουλειά που τον κράτησε τελικά στο νησί για έξι μήνες. Μετά τον πρώτο καιρό, ο έλεγχος του πρακτορείου πέρασε, όπως αναμενόταν, στο Κομμουνιστικό Κόμμα, σαν μία άνευ όρων παράδοση στην κυβέρνηση της Μόσχας, κάτι που «ψύχρανε» τις σχέσεις μεταξύ του Μάρκες και του Φιντέλ.

Ακόμα κι έτσι, ωστόσο, ο κολομβιανός συγγραφέας που το διάστημα εκείνο είχε μεταμορφωθεί σε δημοσιογράφο, δεν εγκατέλειψε το σοσιαλιστικό όνειρο της Κούβας, το οποίο μοιράστηκε με λατινοαμερικανούς ηγέτες όπως ο Μάριο Βάργκας Λιόσα. Οι εξελίξεις στην περιοχή, όπως το στρατιωτικό πραξικόπημα του 1973 στην Κούβα εναντίον του Σαλβαδόρ Αλιέντε, τροφοδοτούσαν διαρκώς τη δημοσιογραφική δουλειά του, αφήνοντας στην άκρη τις λογοτεχνικές του ανησυχίες.

Μέχρι τότε, άλλωστε, είχε ήδη εκδώσει το βιβλίο του «Εκατό χρόνια μοναξιά» και το όνομά του κέρδιζε διαρκώς περισσότερη αναγνώριση και δημοφιλία. Κάπως έτσι δημοσίευσε το 1975 ένα ενθουσιώδες ρεπορτάζ για την Κούβα του Κάστρο στο κολομβιανό περιοδικό «Alternativas» που ίδρυσε ο ίδιος.

Οι Σαντινίστας και ο Ντεμπρέ

Αυτή την εποχή οι καταγραφές των μεξικανών κατασκόπων ήταν συχνές για τη δράση του Μάρκες. Συναγερμό χτυπούσαν όχι μόνο οι επισκέψεις του στην Αβάνα αλλά και οι πράξεις αλληλεγγύης προς τους Σαντινίστας της Νικαράγουας ή η μεσολάβησή του, πάντα υπό καθεστώς ανωνυμίας, ώστε η μεξικανική τηλεόραση να μεταδώσει μια συνέντευξη των τεσσάρων ηγετών των ανταρτών του Ελ Σαλβαδόρ. Επίσης υπάρχουν αναφορές για επαφές του με τον Ρεζίς Ντεμπρέ, τον γάλλο φιλόσοφο και επαναστάτη, φίλο του Τσε Γκεβάρα και στη συνέχεια συμβούλου του προέδρου Φρανσουά Μιτεράν.

«Δεν τους ανησυχούσε τόσο εκείνος, που ήταν στη σωστή πλευρά, όσο οι πόρτες που μπορούσαν να ανοίξουν σε κάποιον που θα βρισκόταν στο πλάι ενός πολύ καλά δικτυωμένου ανθρώπου» υποστηρίζει ο Χανθίτο Ροντίγκεθ, ερευνητής ο οποίος ετοιμάζει ένα βιβλίο για τους διάσημους διανοουμένους που παρακολουθούσε η μεξικανική μυστική υπηρεσία. Οι περισσότερες επισκέψεις που δεχόταν στο σπίτι του ο συγγραφέας εμφανίζονται συχνά στις αναφορές των πρακτόρων που επισημαίνουν για παράδειγμα τη συνάντησή του με τον γενικό γραμματέα του Κομμουνιστικού Κόμματος της Χιλής ή τον πολιτικό σύμβουλο της πρεσβείας της Κούβας.

Το ενδιαφέρον για τις κινήσεις του νομπελίστα δεν ήταν τυχαίο, αφού συνέπεσε με μια περίοδο που η καταπίεση κορυφωνόταν στο Μεξικό. Από τις αρχές της δεκαετίας του 1970, η αστυνομία και ο στρατός επέβαλαν τη συστηματική δίωξη και τις δολοφονίες των αριστερών ή οποιωνδήποτε διαφωνούντων. Ο συγγραφέας είχε φτάσει στη χώρα από το 1961, εγκαταλείποντας το εγχείρημα του Prensa Latina στη Νέα Υόρκη. Κάνοντας ένα διάλειμμα από τη στρατευμένη δημοσιογραφία, ήθελε να δοκιμάσει την τύχη του σε άλλες μορφές τέχνης όπως ο κινηματογράφος. Ομως οι εξελίξεις στη χώρα, με τη σφαγή στην πλατεία Τλατέλολκο με πάνω από 200 θύματα, τον οδήγησαν τον Σεπτέμβριο της ίδιας χρονιάς στην ίδρυση του Ιδρύματος Habeas.

Πρόκειται για έναν οργανισμό που υπερασπιζόταν τα ανθρώπινα δικαιώματα των καταπιεσμένων εθνών. Οι στόχοι του όπως συνοψίζονταν στις αναφορές των μυστικών υπηρεσιών ήταν «η προστασία, η βοήθεια, οικονομική και νομική, σε πρόσωπα με ιδεολογία μαρξιστική-λενιστική, τα οποία μέσα από τη συμμετοχή τους σε ομάδες ανταρτών και τρομοκρατών κρύβονται κάτω από την έννοια των πολιτικώς διωχθέντων». Το Habeas κινητοποιήθηκε εναντίον δικτατοριών από την Αργεντινή και την Χιλή μέχρι τον Παναμά αλλά και δημοκρατιών όπως η Κολομβία, η πατρίδα του Μάρκες που βρισκόταν στο έλεος των ανταρτών.

Η CIA και το Νομπέλ Λογοτεχνίας

Σε κάθε βήμα του ο Μάρκες ακολουθούταν από τους πράκτορες των Μεξικανών που κατέγραφαν με μεγάλη λεπτομέρεια τις συναναστροφές. Ο ζήλος τους γιγαντώθηκε, όπως φαίνεται στις αναφορές και από τους συναδέλφους τους της CIA, αφού εντοπίζονται επιγραφές όπως «Οι αμερικανικές Αρχές ενδιαφέρονται για αυτό το πρόσωπο». Αν και η κυβέρνηση του Μεξικού δημοσίως καταδίκαζε τους Γιάνκις που επενέβαιναν στα εσωτερικά τους, στην πραγματικότητα διατηρούσαν στενές πολιτικές σχέσεις με την Ουάσιγκτον.

Από τα έγγραφα παρακολούθησης δεν λείπει βέβαια και η απονομή στον κολομβιανό πνευματικό άνδρα και του Νομπέλ Λογοτεχνίας στις 21 Οκτωβρίου του 1981. Λίγες μέρες μετά ο ίδιος λαμβάνει και το μετάλλιο του Τάγματος του Αετού των Αζτέκων, το ύψιστο τιμητικό βραβείο της κυβέρνησης του Μεξικού. Μια απόφαση αντιπερισπασμού αλλά και φαινομενικής προόδου του καθεστώτος. Κατά την τελετή παραλαβής της διάκρισής του, ο συγγραφέας κάνει λόγο για «υπερηφάνεια και ευγνωμοσύνη», τονίζοντας απευθυνόμενος στον πρόεδρο της χώρας ότι «αυτή η διάκριση από την κυβέρνησή σας τιμά επίσης όλους τους εξόριστους που έχουν καταφύγει στην προστασία του Μεξικού».

Ο «κύριος πρόεδρος» ήταν ο Χοσέ Λόπες Πορτίγιο, ο οποίος τη διγλωσσία που επέδειξε στην περίπτωση του Μάρκες τη συνέχισε ως πολιτική και στη διοίκηση της χώρας. Από τη μια δεχόταν στην επικράτειά του εξόριστους που είχαν διαφύγει από τις δικτατορίες της Νότιας Αμερικής και επέβαλλε την κατασκοπεία όχι μόνο του συγγραφέα αλλά και πολλών επιφανών πολιτών υποστηρίζοντας τον βρώμικο πόλεμο εναντίον τους.

Στα έγγραφα των μυστικών υπηρεσιών δεν αναφέρεται κάποια κριτική του νομπελίστα για τις σκοτεινές επιχειρήσεις που γίνονταν στο Μεξικό, αλλά οι ειδικοί δεν αποκλείουν το ενδεχόμενο όλο αυτό το υλικό που σήμερα είναι διαθέσιμο να είναι αποσπασματικό και άλλες, σημαντικότερες πληροφορίες να συνεχίζουν να αποτελούν απόρρητα αρχεία.