Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος: Δεκατέσσερα χρόνια από την εκδημία του

Στις 28 Ιανουαρίου 2008, εκοιμήθη ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρός Χριστόδουλος.

«ΤΟ ΒΗΜΑ» των ημερών εκείνων και οι Μ. Αντωνιάδου, Ι. Νικολόπουλος και Αχ. Χεκίμογλου φώτισαν κομβικές στιγμές της μακράς του πορείας ως τον αρχιεπισκοπικό θρόνο αλλά και τις τελευταίες δύσκολες στιγμές της ζωής του.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.1.2008, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Όπως αναφέρει «ΤΟ ΒΗΜΑ» της 29ης Αυγούστου 2008, « ο Χριστόδουλος υπήρξε αναμφισβήτητα δυναμικός χαρακτήρας, γι΄ αυτό άλλωστε, κυρίως στη διάρκεια των τελευταίων δέκα ετών, δημιούργησε πολύ πιστούς φίλους και ορκισμένους εχθρούς. Σε καμία περίπτωση ο Χριστόδουλος δεν υπήρξε αδιάφορος για κανέναν είτε συμφωνούσε είτε διαφωνούσε μαζί του».

Τα παιδικά χρόνια

»Το 1939 μια προσφυγική οικογένεια από την Αδριανούπολη της Ανατολικής Θράκης εγκατεστημένη στην Ξάνθη απέκτησε έναν γιο, τον Χρήστο Παρασκευαΐδη. Ο Β΄ Παγκόσμιος Πόλεμος και οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης που έφερε η βουλγαρική κατοχή στη Βόρεια Ελλάδα οδήγησαν την οικογένεια του μικρού Χρήστου στην Αθήνα το 1941. Ο πατέρας του Χρήστου Κωνσταντίνος έγραψε τον γιο του στη Λεόντειο Σχολή όπου διδάσκουν ρωμαιοκαθολικοί μοναχοί. Σύντομα ο νεαρός δημιούργησε άριστες εντυπώσεις στους καθηγητές, καθώς ήταν αριστούχος σε όλα τα μαθήματα. Το σχολείο, όμως, δεν ήταν η μόνη αγάπη του Χρήστου».

Οι ρίζες της Χρυσοπηγής

»Οσο πιο συχνά μπορούσε πήγαινε στην εκκλησία της Αγίας Ζώνης και έψελνε. Οι ιερείς του ναού Νικόδημος Παπάζογλου και Βασίλειος Παπουτσόπουλος ήταν υπερήφανοι για τον νεαρό Χρηστάκη, ο οποίος εκτός από καλλίφωνος ψάλτης ήταν και ιδιαιτέρως επιμελής στις υποχρεώσεις του κατηχητικού. Η εποχή της Αγίας Ζώνης είχε ακόμη μία βαθύτατη επίπτωση στο μέλλον του νεαρού Χρήστου. Το 1957 γνώρισε εκεί τον νεαρό διάκονο κ. Καλλίνικο Καρούσο, τον μετέπειτα μητροπολίτη Πειραιώς. Δύο χρόνια αργότερα μετακόμισε στην οδό Στέντορος στο Παγκράτι όπου έζησε κοινοβιακά με τον κ. Καλλίνικο και με τον σχεδόν συνομίληκό του Αθανάσιο Λενή (μετέπειτα Μητροπολίτη Καλαβρύτων Αμβρόσιο). Οι ρίζες για τη Χρυσοπηγή είχαν μπει».

• Διαβάστε επίσης: Γιάννης Μόραλης – Ο τελευταίος των μεγάλων ζωγράφων

Οι σπουδές και η χειροτονία

»Μετά το σχολείο ο νεαρός Χρήστος, πεπεισμένος ότι η Εκκλησία είναι το πλέον κατάλληλο μέρος γι΄ αυτόν, αποφάσισε να δώσει εξετάσεις για τη Θεολογική Σχολή. Ωστόσο οι πιέσεις του πατέρα του τον οδήγησαν στη Νομική. Επρόκειτο στην πραγματικότητα για παράταση χρόνου στα όνειρα του Κωνσταντίνου Παρασκευαΐδη. Ο γιος του αμέσως μετά τη Νομική συνέχισε τις σπουδές του στη Θεολογική Σχολή. Η ευρυμάθεια του Χριστόδουλου φαινόταν από εκείνη την εποχή. Παράλληλα με τη Θεολογική σπούδασε τέσσερις ξένες γλώσσες και μελετούσε βυζαντινή μουσική στο Ωδείο Αθηνών.

»Το 1961 οι τρεις άνδρες μαζί με τον σημερινό Μητροπολίτη Κίτρους κ. Αγαθόνικο μετέβησαν στα Μετέωρα και συγκεκριμένα στη Μονή Βαρλαάμ. Εκεί ο «αστός», όπως τον αποκαλούσε ο κ. Καλλίνικος, εκάρη μοναχός με το όνομα Χριστόδουλος, ενώ αργότερα την ίδια χρονιά χειροτονήθηκε διάκονος. Οι τρεις της Χρυσοπηγής δεν κατάφεραν πάντως να μείνουν για αρκετό καιρό. Ηλθαν σε σύγκρουση με τον τότε Μητροπολίτη Τρίκκης και αποχώρησαν.

»Το 1965, αφού πήρε και το πτυχίο της Θεολογίας, ο Χριστόδουλος χειροτονήθηκε πρεσβύτερος και διορίστηκε στον ναό της Θεοτόκου στο Παλαιό Φάληρο, τη γνωστή Παναγίτσα. Τον Ιούνιο της ίδιας χρονιάς ο Χριστόδουλος, ο κ. Καλλίνικος και κ. Αμβρόσιος ταξίδεψαν στη Ρώμη. Στον ορθόδοξο ναό του Αποστόλου Ανδρέα στη Via Sardegna ο 26χρονος Χριστόδουλος συνάντησε για πρώτη φορά τον 25χρονο διάκονο Βαρθολομαίο Αρχοντώνη, από την Ιμβρο. Ο σημερινός Οικουμενικός Πατριάρχης σπούδαζε στο Ινστιτούτο Κανονικού Δικαίου του Βατικανού και ανέλαβε να ξεναγήσει τον Χριστόδουλο και τη συνοδεία του στα αξιοθέατα της Αιώνιας Πόλης. Εκτοτε δημιουργήθηκε μια στενή και ειλικρινής φιλία μεταξύ των δύο ανδρών.

»Η χούντα των συνταγματαρχών δεν άλλαξε πολύ τη ζωή του Χριστόδουλου. Μάλιστα το πτυχίο της Νομικής και η γλωσσομάθεια του Χριστόδουλου, σε μια εποχή που οι περισσότεροι κληρικοί είχαν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο, βοήθησαν στην επιλογή του στη νευραλγική θέση του Γραμματέα της Ιεράς Συνόδου της Εκκλησίας της Ελλάδος τον Ιανουάριο του 1968.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.1.2008, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

»Ο αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος Κοτσώνης το 1973 υπήρξε ευεργετικός και για τη Χρυσοπηγή. Το 1973 η οργάνωση που ίδρυσε ο κ. Καλλίνικος απέκτησε με βασιλικό διάταγμα το Συνοδικό Μοναστήρι της Παναγίας στο Καπανδρίτι. Τα χρήματα από την προσωπική περιουσία του Χριστόδουλου χρησιμοποιήθηκαν για να μπουν τα θεμέλια του μοναστηριού. Η Χρυσοπηγή είχε πλέον θεσμοθετηθεί ως ένας ισχυρότατος παράγοντας στα εσωτερικά εκκλησιαστικά πράγματα. Ο χαρακτήρας και οι ικανότητες του Χριστόδουλου δεν άφησαν ασυγκίνητο ούτε τον διάδοχο του Ιερώνυμου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο Σεραφείμ Τίκκα. Λίγες ημέρες προτού η δικτατορία καταρρεύσει οριστικά, ο Χριστόδουλος σε ηλικία μόλις 35 ετών εκλέγονταν με τις ευλογίες του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ στη Μητρόπολη Δημητριάδος και Αλμυρού.

»Η μακρόχρονη, 24ετής ποιμαντορία του Χριστόδουλου στον Βόλο επέτρεψε στον μετέπειτα αρχιεπίσκοπο να μετατρέψει την πόλη της Μαγνησίας σε παραγωγικό μελίσσι. Παράλληλα στον Βόλο αναδείχθηκαν πολλοί σημερινοί μητροπολίτες και στενοί συνεργάτες του Χριστόδουλου (Κερκύρας κ. Νεκτάριος, Καισαριανής κ. Δανιήλ, Βρεσθένης κ. Θεόκλητος).

Στον δρόμο για την Αρχιεπισκοπή

»Από τη στιγμή που εισήλθε στην Ιεραρχία ο Χριστόδουλος αποτέλεσε εκλεκτό συνεργάτη του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ. Στη σύγκρουση μεταξύ Εκκλησίας και Πολιτείας για την περιουσία ο Χριστόδουλος έπαιξε σημαίνοντα ρόλο. Μάλιστα, το 1987 συμμετείχε στη μεικτή επιτροπή η οποία δημιουργήθηκε για την εξέταση των διαφορών Εκκλησίας- Πολιτείας.

»Τότε, αναφέρουν πολλές πηγές, ορισμένοι διείδαν ότι το άστρο του Χριστόδουλου μπορεί να φθάσει πολύ ψηλά. Τα τελευταία τρία χρόνια (1995-1998) της ζωής του Σεραφείμ υπέβοσκε η διαμάχη μεταξύ των κυρίων διεκδικητών του αρχιεπισκοπικού θρόνου, μεταξύ των οποίων και του Χριστόδουλου. Ο μετέπειτα αρχιεπίσκοπος ήταν ο πλέον αθόρυβος αλλά- όπως αποδείχθηκε εκ των πραγμάτων- ο πλέον αποτελεσματικός. Στον τρίτο γύρο της εκλογικής διαδικασίας, στις 28 Απριλίου 1998, συγκέντρωσε 49 ψήφους και ανακηρύχθηκε πανηγυρικά Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και πάσης Ελλάδος.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.1.2008, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Η εξωστρέφεια και η μάχη για τις ταυτότητες

»Η ανάδειξη του Χριστόδουλου στον αρχιεπισκοπικό θρόνο ήταν πολύ σημαντική για την ιστορία της Εκκλησίας της Ελλάδος. Ως το 1998 η Εκκλησία ήταν άγνωστη στο ευρύ κοινό, έμοιαζε με έναν θεσμό με μακραίωνο παρελθόν και περιορισμένο μέλλον. Ο Χριστόδουλος, ο οποίος ήταν επικοινωνιακός και ανοικτός χαρακτήρας, έφερε πολλούς ιεράρχες σε δύσκολη θέση όταν άρχισε να κηρύττει από άμβωνος, μιλώντας όχι την ξύλινη εκκλησιαστική γλώσσα αλλά αντιθέτως την καθομιλουμένη. Καλούσε άπαντες στην εκκλησία, ανεξάρτητα από την εξωτερική εμφάνισή τους και τις πεποιθήσεις τους.

»Για την Εκκλησία της Ελλάδος ήταν ένα σοκ το οποίο έπληττε τις ίδιες τις αρχέγονες δομές της. Τον εσωστρεφή Σεραφείμ διαδεχόταν ένας άνθρωπος φιλομαθής, κοινωνικός, αλλά και αποφασισμένος να διαφυλάξει την πνευματική εξουσία της Εκκλησίας, όταν αυτή δεχόταν αμφισβήτηση. Η πλέον χαρακτηριστική περίπτωση τέτοιας στάσης με καθαρά πολιτικά χαρακτηριστικά ήταν η σύγκρουση του Χριστόδουλου με την κυβέρνηση του κ. Κ. Σημίτη το 2000 για την υποχρεωτική ή μη αναγραφή του θρησκεύματος στις αστυνομικές ταυτότητες. Ο Χριστόδουλος δεν έκανε ούτε ένα βήμα πίσω. Διοργάνωσε συλλαλητήρια, τις περίφημες «λαοσυνάξεις», και κατέβασε τους αρχιερείς στους δρόμους, θέαμα πρωτοφανές για την ελληνική κοινωνία, η οποία πάντως τίμησε την πρωτοβουλία του Χριστόδουλου με τρία εκατομμύρια υπογραφές.

»Ο μακαριστός αρχιεπίσκοπος υπήρξε επίσης αποφασιστικός στη διεκδίκηση των ζητημάτων που θεωρούσε σημαντικά για την Εκκλησία. Το ζήτημα της δικαιοδοσίας επί των εκκλησιαστικών περιφερειών των Νέων Χωρών (Μακεδονία – Θράκη) δεν πτόησε τον Χριστόδουλο, ο οποίος συγκρούστηκε ακόμη και με τον παλαιό φίλο του, Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο.

• Διαβάστε επίσης: Βεργίνα – Η ημέρα που ήρθε στο φως ο τάφος του Φιλίππου Β’

Οι τελευταίες ώρες

«Βρίσκομαι στα χέρια του Θεού. Θέλω να φύγω, δεν μπορώ άλλο». Με αυτά τα λόγια ο Μακαριστός Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος περιέγραφε λίγες ώρες πριν από την εκδημία του τις τραγικές στιγμές που βίωνε. Βυθιότητα, δύσπνοια, πόνοι ταλαιπωρούσαν τον Αρχιεπίσκοπο. Γύρω από το κρεβάτι του όλοι οι στενοί συνεργάτες του, κληρικοί και λαϊκά στελέχη.

» Στις 7.00 το απόγευμα της Κυριακής ο Μητροπολίτης πρώην Πειραιώς κ. Καλλίνικος, ο Μητροπολίτης Βρεσθένης κ. Θεόκλητος , ο πρωτοσύγκελλος της Αρχιεπισκοπής πρωτοπρεσβύτερος Θωμάς Συνοδινός και οι τρεις διάκονοί του Ανθιμος, Επιφάνιος και Ιωαννίκιος τελούν ευχέλαιο για να στηριχθεί ο Αρχιεπίσκοπος στη μάχη που δίνει με δύναμη και κουράγιο. Ο πνευματικός του πατέρας Μητροπολίτης πρώην Πειραιώς διαβάζει στον Αρχιεπίσκοπο τη συγχωρετική ευχή. Και λίγο αργότερα αποχωρεί.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.1.2008, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

»Τα πάντα στην αρχιεπισκοπική κατοικία δείχνουν ήρεμα. Πρόκειται όμως για μια φαινομενική ηρεμία, που περισσότερο θυμίζει εκείνη την ηλεκτρισμένη ατμόσφαιρα πριν από την καταιγίδα. Λίγο μετά τα μεσάνυχτα ο Αρχιεπίσκοπος παρουσιάζει τα πρώτα σημαντικά προβλήματα.

»Αρχίζει να παρουσιάζει ένα είδος ρόγχου. Ο Αρχιδιάκονός του κ. Ανθιμος και ο Μητροπολίτης Βρεσθένης κ. Θεόκλητος ειδοποιούν τους γιατρούς οι οποίοι φτάνουν στο Παλαιό Ψυχικό λίγο μετά τη 1.30 το βράδυ. Αμέσως οι κκ. Διον.Βώρος και Σέργιος Νανάς αρχίζουν να δίνουν μία ακόμη μάχη για να κρατήσουν στη ζωή τον Αρχιεπίσκοπο. Σχεδόν ταυτόχρονα οι διάκονοι του Αρχιεπισκόπου ενημερώνουν τον πρωτοσύγκελλο της Αρχιεπισκοπής πρωτοπρεσβύτερο Θωμά Συνοδινό και τον Αρχιγραμματέα της Ιεράς Συνόδου Αρχιμανδρίτη κ. Κύριλλο Μησιακούλη .

»Λίγο πριν από τις 3.45 η επικοινωνία με τον Αρχιεπίσκοπο δείχνει να χάνεται. Και στις 5.15 ο Προκαθήμενος της Εκκλησίας της Ελλάδος αφήνει την τελευταία του πνοή.

»Η αρχιεπισκοπική κατοικία κατακλύζεται από όλους τους στενούς συνεργάτες του. Ενημερώνονται οι Μητροπολίτες Λαγκαδά κ. Σπυρίδων και Κιλκισίου κ. Απόστολος, οι οποίοι παραιτούνται από τα δικαιώματά τους στην τοποτηρητεία του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου και η θέση δίνεται στον Μητροπολίτη Καρυστίας κ. Σεραφείμ που σπεύδει στην Αθήνα.

»Ο υπεύθυνος για την Εκκλησιαστική Εθιμοτυπία Αρχιμανδρίτης κ. Πατρίκιος Καλεώδης αναλαμβάνει να συντονίσει το δύσκολο έργο της δρομολόγησης όλων των διαδικασιών για τη μεταφορά της σορού στο Λαϊκό Νοσοκομείο όπου το σώμα του Αρχιεπισκόπου υποβάλλεται σε νεκροψία και νεκροτομή και στη συνέχεια σε ταρίχευση.

»Οι διάκονοι και ο πρωτοσύγκελλος της Αρχιεπισκοπής αρχίζουν να ντύνουν τον Αρχιεπίσκοπο με τα αρχιερατικά του άμφια. Τοποθετούν στο σώμα του το Ιερό Ευαγγέλιο, του φορούν τον σταυρό, το εγκόλπιο και τη μίτρα του. Του βάζουν την αρχιερατική ράβδο του και λίγο πριν από τις 11 το πρωί η νεκροφόρα που μεταφέρει το σκήνωμα του Αρχιεπισκόπου αρχίζει το ταξίδι της από το νεκροτομείο στον Μητροπολιτικό Ναό της Αθήνας όπου εκτίθεται σε λαϊκό προσκύνημα. Δεκάδες πιστοί έχουν συγκεντρωθεί και περιμένουν να απευθύνουν το ύστατο χαίρε.

»Στη Μονή Πετράκη επικρατεί πυρετός διαβουλεύσεων. Ο Αρχιγραμματέας της Ιεράς Συνόδου επικοινωνεί διαρκώς με τον τοποτηρητή του Αρχιεπισκοπικού Θρόνου και στις 2.00 το μεσημέρι αρχίζει η συνεδρίαση της 12μελούς Ιεράς Συνόδου υπό την προεδρία του Μητροπολίτη Καρυστίας. Η Εκκλησία της Ελλάδος κηρύσσεται σε πένθος. Ενημερώνονται επισήμως οι Προκαθήμενοι των Ορθοδόξων Εκκλησιών.

»Στο Συνοδικό Μέγαρο φτάνει ο υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων κ. Ευρ. Στυλιανίδης, ο οποίος υποβάλλει επισήμως τα συλλυπητήρια της ελληνικής κυβερνήσεως. Η Ιερά Σύνοδος ορίζει την ημερομηνία εκλογής για την Πέμπτη 31 Ιανουαρίου στις 10.00 το πρωί. Τελετάρχης της εξοδίου ακολουθίας ορίζεται ο πνευματικός αδελφός του αοιδίμου Αρχιεπισκόπου, Μητροπολίτης Καλαβρύτων κ. Αμβρόσιος. Το τελευταίο αντίο εκ μέρους της Εκκλησίας της Ελλάδος θα απευθύνει ο Μητροπολίτης Θεσσαλονίκης κ. Ανθιμος, στον οποίο ανατέθηκε ο επικήδειος λόγος. Και το πένθος θα φέρουν οι Μητροπολίτες Ηλείας κ. Γερμανός , Σπάρτης κ. Ευστάθιος και Χίου κ. Διονύσιος.

»Από το απόγευμα της Τετάρτης αναμένεται να φτάσουν στην Αθήνα για να αποτίσουν φόρο τιμής ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος συνοδευόμενος από τους Αρχιεπισκόπους Αμερικής κ. Δημήτριο και Κρήτης κ. Ειρηναίο . Προσπάθειες ακόμη καταβάλλουν για να βρίσκονται στην Αθήνα οι Πατριάρχες Αλεξανδρείας κ. Θεόδωρος και Ιεροσολύμων κ. Θεόφιλος καθώς και οι Αρχιεπίσκοποι Κύπρου κ. Χρυσόστομος και Αλβανίας κ. Αναστάσιος.

«ΤΟ ΒΗΜΑ», 29.1.2008, Ιστορικό Αρχείο «ΤΟ ΒΗΜΑ» & «ΤΑ ΝΕΑ»

Το αντίο του Οικουμενικό Πατριάρχη Βαρθολομαίου

»To Oικουμενικό Πατριαρχείο με βαθειά λύπη επληροφορήθη την εν Κυρίω κοίμηση του μακαριστού Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κυρού Χριστοδούλου, τον οποίο προπέμπει μαζί με τους πανορθοδόξους εις την αιωνιότητα», αναφέρει η ανακοίνωση που εκδόθηκε από την Αρχιγραμματεία της Αγίας και Ιεράς Συνόδου του Οικουμενικού Πατριαρχείου.

»Ο αοίδιμος Αρχιεπίσκοπος αγωνίσθη καθ’ όλη την διάρκεια της ζωής του υπέρ της Εκκλησίας και προσπάθησε να φέρει του ανθρώπους πλησιέστερον προς αυτήν ως την μόνη κιβωτό της σωτηρίας.

»Ο μακαριστός υπέμεινε κατά τη διάρκεια της ασθένειας του «μήνας κενούς και νύκτας οδυνών», ως ο πολύτλας Ιώβ. Και υπέμεινε τα παθήματά του καρτερικώς, γενναίως, χριστιανοπρεπώς, διδάξας δια του παραδείγματός του πολλούς.

»Τώρα ο πληθωρικός του λόγος εσίγησε. Τώρα από του ουρανίους θαλάμους θα υμνή ακαταπαύστως τα μεγαλεία του Θεού και θα πρεσβεύη προς Αυτόν υπέρ της Εκκλησίας και του ποιμνίου της.

»Ο χωρισμός από προσφιλή μας πρόσωπα είναι ανθρωπίνως οδυνηρώς. Αλλά παρηγορούμεθα ενθυμούμενοι ότι δι’ημάς τους Χριστιανούς «η πόλις άνω εστί, τα αρόντα οδός εστί» και ότι » εάν η επίγειος ημών οικία του σκήνους καταλυθή, οικοδομήν εκ Θεού έχομεν… τους γαρ πάντας ημάς φανερωθήναι δει έμπροσθεν του βήματος του Χριστού.»

»Το Οικουμενικό Πατριαρχείο εύχεται και προσεύχεται δια την ανάπαυσιν της ψυχής του προώρως αποιχομένου Πρωθιεράρχου και όπως ο Δομήτωρ της Εκκλησίας Χριστός αναδείξη εν Πνεύματι Αγίω άξιον και ικανόν διάδοχον, εις δόξαν του αγίου ονόματος Αυτού», καταλήγει η ανακοίνωση του Οικουμενικού Πατριαρχείου».