Aljazeera: Γιατί συμφέρει τις ΗΠΑ η στρατιωτική παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη

Στις αρχές του τρέχοντος έτους, γάλλοι αξιωματούχοι ανακοίνωσαν την ολοκλήρωση της πρώτης φάσης αποχώρησης ξένων μισθοφόρων από την ανατολική Λιβύη (στη φωτογραφία αρχείου του Reuters/Ayman al-Sahili, επάνω, στρατιώτης των λιβυκών δυνάμεων ασφαλείας στη Μισράτα).

Η παρουσία ξένων δυνάμεων

Σύμφωνα με διπλωμάτες, αυτοί οι μαχητές προς ενοικίαση προέρχονταν από το Τσαντ. Η είδηση ανακοινώθηκε στο πλαίσιο των προσπαθειών που υποστηρίζονταν από τον ΟΗΕ να οδηγηθεί η πολιορκημένη χώρα της Βόρειας Αφρικής σε εκλογές στα τέλη του 2021, οι οποίες αποδείχθηκαν μάταιες.

Η εκλογική επιτροπή της Λιβύης αποφάσισε ότι δεν θα μπορούσε να διεξαχθεί τέτοια ψηφοφορία για πολλούς λόγους. Η παρουσία ξένων δυνάμεων στο λιβυκό έδαφος ήταν αναμφισβήτητα ένας από τους ευαίσθητους παράγοντες, προσθέτοντας πολυπλοκότητα και διαμάχη στις αναβληθείσες πλέον εκλογές που είχαν προγραμματιστεί για τις 24 Δεκεμβρίου.

Ωστόσο, ακόμη και με ορισμένους μισθοφόρους από χώρες του Σαχέλ που αναχωρούν από τη Λιβύη, τίποτα δεν υποδηλώνει ότι είτε ο τουρκικός στρατός είτε ο όμιλος Wagner της Ρωσίας θα εγκαταλείψουν τη χώρα στο άμεσο μέλλον. Υπάρχουν δύο βασικοί λόγοι.

Πρώτον, οι Τούρκοι και οι Ρώσοι έχουν πάρα πολλά να κερδίσουν από την παραμονή τους στη χώρα. Δεύτερον, έχουν ελάχιστα κίνητρα να φύγουν υπό τις παρούσες συνθήκες, επειδή η μόνη δύναμη στον κόσμο που θα μπορούσε ενδεχομένως να χρησιμοποιήσει το πλεονέκτημά της για να πιέσει τις τουρκικές και ρωσικές δυνάμεις να το πράξουν είναι οι Ηνωμένες Πολιτείες.

Στενή η συνεργασία του προέδρου της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν (δεξιά) με τον μεταβατικό πρωθυπουργό της Λιβύης Αμπντελχαμίντ Ντμπεϊμπά (φωτογραφία αρχείου Reuters)

Είναι απίθανο για τις ΗΠΑ να παίξουν τα χαρτιά τους με τέτοιο τρόπο.

Οι ΗΠΑ «δεν ενδιαφέρονται για τη Λιβύη»

«Η Ουάσιγκτον δεν ενδιαφέρεται για τη Λιβύη, ειδικά αυτήν τη στιγμή που υπάρχουν πολύ πιο πιεστικά προβλήματα – από το Ντονμπάς στη Βόρεια Κορέα, στην Κίνα και, κυρίως, στα τεράστια εσωτερικά προβλήματα που αντιμετωπίζει η κυβέρνηση Μπάιντεν», δηλώνει η Federica Saini Fasanotti, σύμβουλος στο Κέντρο Ασφάλειας, Στρατηγικής και Τεχνολογίας του προγράμματος Εξωτερικής Πολιτικής στο Ινστιτούτο Brookings των ΗΠΑ.

«Γι’ αυτό μέχρι τώρα δεν υπήρξε η δέσμευση που θα περίμενε κανείς, και λυπάμαι για τις Βρυξέλλες, δεν θα υπάρξει ούτε αύριο», λέει στο Al Jazeera.

Και άλλοι ειδικοί συμφωνούν μαζί της. «Ο Μπάιντεν δεν έχει στρατηγική [για τη Λιβύη]», δηλώνει ο Jalel Harchaoui, ανώτερος συνεργάτης στην Παγκόσμια Πρωτοβουλία κατά του Διακρατικού Οργανωμένου Εγκλήματος.

«Η κυβέρνηση Μπάιντεν δεν είναι αρκετά σοβαρή για να διαμορφώσει στρατηγική. Ετσι, όταν μιλάει για την αντιμετώπιση του ζητήματος της παρουσίας ξένων παραγόντων στη Λιβύη, δεν πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη, επειδή δεν κάνει τίποτα πραγματικά».

Πιθανή ρωσική επέκταση

Σε αυτό το πλαίσιο, υπάρχει κάθε λόγος να αναμένουμε ότι το ένοπλο τουρκικό και ρωσικό προσωπικό θα παραμείνει μέρος της αρχιτεκτονικής ασφάλειας της Λιβύης, εκτός εάν και έως ότου οι συνθήκες διαφοροποιηθούν σημαντικά.

Από την οπτική γωνία της Ουάσιγκτον, αυτό δεν είναι απαραίτητα προβληματικό εφόσον δεν επεκταθεί η παρουσία του Ομίλου Wagner. Λόγω τέτοιων ανησυχιών, σχετικά με τη διεύρυνση της ρωσικής δύναμης στη Λιβύη, οι ΗΠΑ βλέπουν την παρουσία του τουρκικού στρατού στην πολωμένη χώρα της Βόρειας Αφρικής ως το καλύτερο αποτέλεσμα που θα μπορούσε ρεαλιστικά να περιμένει η Ουάσιγκτον.

«Επειδή οι Ηνωμένες Πολιτείες γνωρίζουν τη δική τους έλλειψη αποφασιστικότητας στις προσπάθειές τους να αναγκάσουν τη Ρωσία να φύγει επειδή γνωρίζουν ότι η Ρωσία πρόκειται να μείνει, χρειάζονται έναν μηχανισμό για να περιορίσουν την πιθανή επέκταση της ρωσικής παρουσίας», εξηγεί ο Harchaoui.

Μισθοφόροι της ρωσικής ιδιωτικής εταιρείας Βάγκνερ (φωτογραφία αρχείου vaaju)

«Ο μόνος μηχανισμός που έχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες είναι η τουρκική παρουσία. Οταν οι Ηνωμένες Πολιτείες κοιτάζουν την Τουρκία, βλέπουν ένα μέλος του ΝΑΤΟ. Είναι μια μορφή παρουσίας που δεν είναι κακή, είναι ουσιαστικά επιθυμητή [από την αμερικανική σκοπιά]… Στο μεταξύ, [οι ΗΠΑ] χρειάζονται κάποιο είδος μηχανισμού για να εμποδίσουν τη Ρωσία να επεκτείνει την παρουσία της. Ως αποτέλεσμα, [η Ουάσιγκτον] καταλήγει να είναι υπέρ της συνεχιζόμενης τουρκικής παρουσίας» προσθέτει.

Η προοπτική της Ευρώπης

Τα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ιδιαίτερα τα μεσογειακά, έχουν υψηλά μερίδια στο μέλλον της Λιβύης. Η παρουσία τόσο των τουρκικών όσο και των ρωσικών δυνάμεων στη βορειοαφρικανική χώρα είναι βαθιά ανησυχητική για τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, σε αντίθεση με την Ουάσιγκτον που έχει κρατήσει πολύ πιο ευνοϊκή στάση απέναντι στον ρόλο της Αγκυρας στη Λιβύη.

Η Γαλλία ιδιαίτερα βρίσκεται σε αντίθεση με την προοπτική των ΗΠΑ για τις τουρκικές και ρωσικές δυνάμεις στη βορειοαφρικανική χώρα. Το Παρίσι βλέπει τον τουρκικό ρόλο εκεί ως πιο προβληματικό από την παρουσία του Ομίλου Wagner.

«Η παρουσία των τουρκικών δυνάμεων εκεί θεωρείται επιζήμια για τα συμφέροντα της Γαλλίας, δεδομένης της στρατηγικής ευθυγράμμισης του Παρισιού με το Αμπου Ντάμπι και της υποστήριξής του στις ανατολικές δυνάμεις του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ στην επίθεση της Τρίπολης το 2019-2020», δηλώνει ο Umberto Profazio, συνεργάτης στο Διεθνές Ινστιτούτο Στρατηγικών Μελετών και αναλυτής του Μαγκρέμπ στο Ιδρυμα του NATO Defense College.

Ωστόσο, η Γαλλία δεν είναι η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που έχει σημαντικές αντιρρήσεις για τον ρόλο του τουρκικού στρατού στη Λιβύη.

«Η δυσαρέσκεια για την παρουσία της Τουρκίας στη Λιβύη έχει επίσης αυξηθεί στην Ιταλία, ειδικά στα ακροδεξιά πολιτικά κινήματα που θεωρούν τη Λιβύη ως το πίσω μέρος της Ιταλίας, και μέσω μιας νεοαποικιακής προοπτικής», σύμφωνα με τον Profazio.

«Οποιος ελέγχει τις ακτές της Λιβύης ελέγχει τις μεταναστευτικές ροές» λένε αναλυτές στο Aljazeera (φωτογραφία αρχείου Marina Militare via Reuters)

«Ο οικονομικός ανταγωνισμός πρέπει επίσης να ληφθεί υπόψη σε αυτήν τη δυσαρέσκεια, οι οποίοι εξηγούν γιατί μετά από πολλά χρόνια ανησυχητικής ενδοευρωπαϊκής διαμάχης, το Παρίσι [που υποστήριξε τον Χάφταρ] και η Ρώμη [η οποία υποστήριξε την Κυβέρνηση Εθνικής Συμφωνίας] αποφάσισαν να συνασπιστούν, να αφήσουν στην άκρη τις διαφορές τους και να αντιμετωπίσουν τους ξένους που επεκτείνουν την επιρροή τους στη λιβυκή αρένα», συμπληρώνει ο Profazio.

Σύγκρουση με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα

Η Fasanotti συμφωνεί ότι αυτός ο οικονομικός ανταγωνισμός είναι μια κρίσιμη μεταβλητή σε αυτήν την εξίσωση. «Η παρουσία [της Τουρκίας και του Ομίλου Wagner] [στη Λιβύη] συγκρούεται με τα ευρωπαϊκά συμφέροντα για διάφορους λόγους… Κάθε εντολή που υπογράφεται [στη Λιβύη] με τη Ρωσία ή την Τουρκία είναι μια οικονομική συμφωνία λιγότερη για τους ευρωπαίους εταίρους», λέει.

Πέρα από τα ζητήματα που πηγάζουν από τον οικονομικό ανταγωνισμό, υπάρχουν ζητήματα ασφάλειας που δίνουν στα μέλη της ΕΕ λόγο να αντιλαμβάνονται τη σκληρή δύναμη της Τουρκίας και της Ρωσίας στη Λιβύη ως απειλή για τα εθνικά συμφέροντα των ευρωπαϊκών δυνάμεων.

«Τέλος, όποιος ελέγχει τις ακτές της Λιβύης ελέγχει τις μεταναστευτικές ροές και αυτό είναι ένα στρατηγικό ζήτημα που οι Βρυξέλλες δεν πρέπει να υποτιμούν», τονίζει η Fasanotti.

Οι εντάσεις μέσα και πάνω από την κρίση της Ουκρανίας προστίθενται σε αυτές τις ανησυχίες. Εάν η κρίση αυτής της χώρας της Ανατολικής Ευρώπης ξεφύγει από τον έλεγχο, οι αξιωματούχοι του ΝΑΤΟ θα πρέπει να εξετάσουν πώς οι ρωσικές δυνάμεις στη Λιβύη θα μπορούσαν να εμποδίσουν τις πτήσεις πάνω από τη χώρα της Βόρειας Αφρικής.

Αν και αυτό δεν θα απειλούσε απαραίτητα άμεσα την εθνική ασφάλεια οποιουδήποτε μέλους της ΕΕ, θα ήταν ένα απαράδεκτο σενάριο για τις δυτικές κυβερνήσεις, επειδή μια τέτοια κατάσταση θα παραβίαζε ένα δόγμα του ΝΑΤΟ.

Προγεφύρωμα στη Βόρεια Αφρική

«Για τη Ρωσία, αντίθετα, η παρουσία του Ομίλου Wagner στη Λιβύη πρέπει να ιδωθεί σε μια ευρύτερη προοπτική που λαμβάνει υπόψη την επεκτεινόμενη στρατιωτική παρουσία της Μόσχας στη Βόρεια Αφρική και το Σαχέλ», σύμφωνα με τον Profazio.

«Ποδοπατημένο» πορτρέτο του Ερντογάν σε στρατιωτικό όχημα των δυνάμεων του στρατηγού Χαλίφα Χάφταρ (φωτογραφία Reuters)

«Δεδομένης της επιβεβαιωμένης παρουσίας στοιχείων της Wagner και στο Μαλί, η Λιβύη θα μπορούσε κάλλιστα να χρησιμεύσει ως προγεφύρωμα στη Βόρεια Αφρική απ’ όπου η Ρωσία μπορεί να παρενοχλεί τις ευρωπαϊκές δυνάμεις, χρησιμοποιώντας υβριδικά μέσα όπως ιδιωτικές στρατιωτικές εταιρείες και εργολάβους στο μαλακό τους υπογάστριο που αντιπροσωπεύει το Σαχέλ, εκτρέποντας την προσοχή της Ευρώπης από άλλα μέτωπα» επισημαίνει ο ίδιος.

Σε τελική ανάλυση, η Τουρκία και η Ρωσία έχουν αποδειχθεί οι κύριοι εξωτερικοί ισχυροί παράγοντες στη Λιβύη. Ομως, η παρουσία τους έχει προκαλέσει μεγάλες διαφωνίες μεταξύ των δυτικών κρατών.

Εάν οι ΗΠΑ παραμείνουν απρόθυμες να ρίξουν το βάρος τους στη Λιβύη και διατηρήσουν τις δικές τους προοπτικές για τον τουρκικό-ρωσικό ανταγωνισμό, που οδηγεί την Ουάσιγκτον να είναι πιο συμβιβαστική στην εξωτερική πολιτική της Αγκυρας για τη Λιβύη σε σχέση με αρκετούς από τους στενούς ευρωπαίους συμμάχους τους, αυτοί οι διχασμοί θα μπορούσαν να βαθύνουν.

«Επιστροφή» στις αφρικανικές χώρες

Η Μόσχα θα εκμεταλλευτεί αυτές τις διαιρέσεις καθώς η Ρωσία συνεχίζει την «επιστροφή» της σε αφρικανικές χώρες που κάποτε ήταν υπό ισχυρή σοβιετική επιρροή, συμπεριλαμβανομένης της Λιβύης.

Η εύρεση στρατηγικών για την αντιμετώπιση γεωπολιτικών κινδύνων και πιθανών προκλήσεων ασφαλείας που προκύπτουν από τις ενέργειες των τουρκικών και ρωσικών δυνάμεων στη Λιβύη δεν θα αποδειχθεί εύκολη υπόθεση για τους αξιωματούχους της ΕΕ.

Ωστόσο, οι Βρυξέλλες πρέπει να αντιμετωπίσουν τις νέες πραγματικότητες στη Βόρεια Αφρική σε μια εποχή που αυτό το ασταθές τμήμα του αραβικού κόσμου βρίσκεται εκτός των ραντάρ του Λευκού Οίκου.

Πηγή: Aljazeera