Η εθνική μας μοναξιά

«Είμεθα έθνος ανάδελφον!». Οταν η επισήμανση του Χρήστου Σαρτζετάκη ήρθε να καταλάβει τον δικό της χώρο στη δημόσια συζήτηση, η Ελλάδα βρισκόταν ήδη σε φάση τριβών με την Τουρκία. Ενα κύμα πατριωτισμού που φρόντιζε να φουσκώνει και η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου, φάνηκε να προσκρούει στο σχόλιο του τότε Προέδρου της Δημοκρατίας, προκαλώντας παρανοήσεις και αντιδράσεις. Το σκηνικό με το «Σισμίκ», άλλωστε, όταν εκατέρωθεν του Αιγαίου βρέθηκαν όλοι με το δάχτυλο στη σκανδάλη, δεν ήταν μακριά. Και από αρκετούς θερμόαιμους η προεδρική δήλωση είχε ερμηνευθεί ως παραδοχή ενός απομονωτισμού της χώρας – κάτι άσχημο και αποκρουστικό. Ας πούμε, έθνος ακατάδεχτο!..

Σε μια περίοδο, βέβαια, που η χώρα ήταν βουτηγμένη στη βιντεοκασέτα και οι περισσότεροι προσδοκούσαν μια θέση στο Δημόσιο ως «εξασφάλιση ζωής», ήταν μάλλον εύκολο πολλοί να μεταφράσουν διαφορετικά μια λέξη έξω από το συλλογικό λεξιλόγιο. Το Ιούνιο του 1985, άλλωστε, πριν ακόμη ο ανακριτής της υπόθεσης Λαμπράκη συμπληρώσει τρίμηνο στην Ηρώδου Αττικού, η χώρα ολόκληρη είχε βραχυκυκλώσει και με την «αρωγή και ευδοκίμηση» που έπεσαν σαν ατομική βόμβα στην Εκθεση των Πανελλαδικών.

Εγινε, ωστόσο, γρήγορα αντιληπτό ότι ο Πρόεδρος Σαρτζετάκης είχε σταθεί και αναδείξει ένα κρίσιμο στοιχείο για την πορεία του Ελληνισμού στη νεότερη φάση του και, πολύ περισσότερο, για τον σχεδιασμό της μελλοντικής διαδρομής του. Πέρα από την Κύπρο και την ομογένεια, που ευτυχώς βρίσκεται και ακμάζει σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη, το ελληνικό στοιχείο δεν έχει άλλα πεδία αναφοράς. Η ελληνική γλώσσα, η σύγχρονη ελληνική κουλτούρα, ο ελληνικός τρόπος ζωής έχουν  περιορισμένη εμβέλεια έξω από τα σύνορα – και δεν αποτελούν ένα μέσο ισχύος. Ο Χρήστος Σαρτζετάκης το είχε εξηγήσει εξαρχής: είχε προβάλει, σε αντιδιαστολή, τους Λατίνους, τους Αραβες, τους Αγγλοσάξονες, τους Σλάβους. Ακόμη και οι Σκανδιναβοί στον ευρωπαϊκό Βορρά, καταλαμβάνουν μεγαλύτερο ζωτικό χώρο και, ανά χώρα, μπορούν να κινηθούν με τη λογική μιας μεγαλύτερης εθνότητας, αν οι περιστάσεις το επιβάλλουν.

Η φρέσκια συμμαχία των AUKUS, που πυροδοτεί μια σύγκρουση των Αγγλοσαξόνων με τους Κινέζους, έρχεται να δικαιώσει τον Σαρτζετάκη τέσσερις δεκαετίες μετά. Αμερικανοί, Βρετανοί και Αυστραλοί δεν αποφασίζουν να στοχοποιήσουν το Πεκίνο, αφήνοντας έξω από το νέο σχέδιο την Ευρωπαϊκή Ενωση, επειδή κρίνουν ότι τα δικά τους συμφέροντα εξυπηρετούνται καλύτερα μόνον από τη συμμαχία τους, αλλά και γιατί προέρχονται από την ίδια μήτρα. Το δικό τους έθνος είναι μεγαλύτερο από τις χώρες τους και μπορεί να δυναμώσει ακόμη περισσότερο. Αλλωστε, ούτε η Τουρκία εξαιρείται από τη λίστα – από τις στέπες της Μογγολίας έως την Κασπία και τα Βαλκάνια μετράει τουρκογενείς πληθυσμούς, ενώ «αδελφούς» αναζητεί σε όλο το μουσουλμανικό τόξο.

Η ρήση Σαρτζετάκη που έχει περάσει στην Ιστορία, ήταν στην πραγματικότητα μια συμβουλή και μια προειδοποίηση: Είμαστε λίγοι και γι’ αυτό ας είμαστε επιφυλακτικοί για τις προθέσεις των άλλων, αλλά και καλύτερα προετοιμασμένοι. Πρωτίστως, όμως, ας περιφρουρήσουμε την εθνική συνοχή και ομοψυχία – που θα μπορούσαν να αποτελέσουν ένα πρόσθετο όπλο σε μια παγκόσμια σκακιέρα στην οποία, έτσι κι αλλιώς, δεν αποτελούμε ισχυρό πιόνι. Χρειάστηκαν ελάχιστα χρόνια για να γίνει κοινός τόπος η αναφορά Σαρτζετάκη, που ενισχύθηκε  στιχουργικά και με την προβολή της «εθνικής μας μοναξιάς». Είναι άλλο ζήτημα, ωστόσο, εάν καθορίζει σήμερα έναν νέο εθνικό τρόπο σκέψης ή παραμένουμε ικανοί για τα χειρότερα.