Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Ε’)

Όπως είδαμε στα τέσσερα προηγηθέντα άρθρα της ενότητας που είναι αφιερωμένη στον υλικό και πνευματικό πολιτισμό των Ινδοευρωπαίων, η προσπάθεια αποκατάστασης του υλικού σκέλους τού υπό εξέταση πολιτισμού μέσω του λεξιλογίου μάς παρέχει ορισμένες πληροφορίες πέραν εκείνων που έχουμε στη διάθεσή μας από την αρχαιολογική έρευνα. Ένα άλλο πεδίο στο οποίο έχουν στρέψει την προσοχή τους οι μελετητές του ινδοευρωπαϊκού πολιτισμού είναι αυτό της πνευματικής ζωής των Ινδοευρωπαίων, με άλλα λόγια οι ιδέες και οι πεποιθήσεις των ανθρώπων που μιλούσαν την ινδοευρωπαϊκή γλώσσα, καθώς και οι κοινωνικές δομές τους.

Στο πεδίο αυτό, δηλαδή στην προσπάθεια αποκατάστασης του πνευματικού πολιτισμού των Ινδοευρωπαίων μέσω του διαθέσιμου λεξιλογίου, η κατάσταση είναι ακόμη πιο δύσκολη. Κι αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ινδοευρωπαϊκή ορολογία που αφορά τον πνευματικό πολιτισμό παρουσιάζει πολύ μεγαλύτερη νοηματική διαφοροποίηση από γλώσσα σε γλώσσα απ’ ό,τι η αντίστοιχη ορολογία που σχετίζεται με τον υλικό πολιτισμό. Πράγματι, ενώ αποκλείεται να υπάρχουν σημαντικές νοηματικές διαφοροποιήσεις στους όρους που διατηρεί μια γλώσσα σε σχέση με τον υλικό πολιτισμό –κατά πάσαν πιθανότητα, μια κοινωνία που διατηρεί την ίδια τεχνολογία θα διατηρήσει και το αντίστοιχο λεξιλόγιο–, δε συμβαίνει το ίδιο με το λεξιλόγιο που αναφέρεται στον πνευματικό πολιτισμό, ίσως επειδή τα ιδεολογικά σχήματα και οι κοινωνικές δομές υπέστησαν με το πέρασμα χρόνου σαφώς ευρύτερες ερμηνευτικές διαφοροποιήσεις και αλλαγές.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα εν προκειμένω αποτελεί ο αρχαίος ελληνικός όρος ανεψιός (εξάδελφος), που παρουσιάζει ετυμολογική συγγένεια με όρους άλλων γλωσσών που σημαίνουν είτε «ανεψιός» είτε «εγγονός» (λόγου χάριν, η ετυμολογικά συγγενής λατινική λέξη nepos μπορεί να σημαίνει είτε «εγγονός» είτε «ανεψιός»). Σε περιπτώσεις όπως η προαναφερθείσα, που σχετίζεται με τη δομή της οικογένειας, δεν μπορούμε να γνωρίζουμε μετά βεβαιότητας το εάν η λέξη που εξετάζουμε είχε αρχικά τη μία ή την άλλη σημασία, ούτε ασφαλώς και το εάν είχε κάποιο διαφορετικό σημασιολογικό περιεχόμενο που έχει χαθεί.

Το παράδοξο της υποθέσεως είναι ότι η αποκατάσταση του λεξιλογίου της ινδοευρωπαϊκής προϋποθέτει την αποκατάσταση του ινδοευρωπαϊκού κοινωνικού οικοδομήματος, τη στιγμή ακριβώς κατά την οποία οι μόνες διαθέσιμες μαρτυρίες για το κοινωνικό αυτό οικοδόμημα προέρχονται από το ινδοευρωπαϊκό λεξιλόγιο.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Δ’)