Ουκρανία: Το «διπλωματικό πόκερ» ΗΠΑ – Ρωσίας τώρα αρχίζει

Επειτα από σχεδόν 15 ημέρες εντονότατης δημόσιας διπλωματικής κινητικότητας, η διελκυστίνδα του Ουκρανικού Ζητήματος μοιάζει να μεταφέρεται πλέον στο παρασκήνιο – εκεί όπου λογικά θα μπορούσε να βρεθεί μία διέξοδος από τη σημερινή δύσκολη κατάσταση. Η Ρωσία και οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν απλώσει «τα χαρτιά τους στο τραπέζι», αλλά το αληθινό «διπλωματικό πόκερ» αρχίζει τώρα. Μοιάζει σαφές ότι καμία από τις δύο πλευρές δεν επιθυμεί μία ευθεία αντιπαράθεση, αλλά την ίδια στιγμή μία «ήττα» σε επίπεδο εντυπώσεων συνιστά κάτι που τόσο η Μόσχα όσο και η Ουάσιγκτον θέλουν να αποφύγουν διότι θα έπληττε την αποτρεπτική τους ικανότητα – διπλωματική και στρατιωτική. Την ίδια στιγμή, σε ευρύτερο διεθνές επίπεδο, διαμορφώνονται πια με σαφήνεια τα αντιπαρατιθέμενα στρατόπεδα. Η κυβέρνηση Μπάιντεν προσπάθησε, όσο αυτό ήταν εφικτό, να καταστήσει τους ευρωπαίους εταίρους και συμμάχους της κοινωνούς της στρατηγικής της. Η Ρωσία, από την πλευρά της, επιδιώκει μία εμβάθυνση της σχέσης της με την Κίνα και η επίσκεψη του προέδρου Πούτιν στο Πεκίνο την Παρασκευή υπήρξε έμπλεη μηνυμάτων.

Η στάση των «μεσαίων δυνάμεων»

Την ίδια στιγμή, οι «μεσαίες δυνάμεις» προσπαθούν να κάνουν αισθητή την παρουσία τους στο Ουκρανικό Ζήτημα. Το Ηνωμένο Βασίλειο, η Γαλλία, η Τουρκία, η Πολωνία και πολύ πιο διακριτικά η Γερμανία, όπου η νέα κυβέρνηση αδυνατεί ακόμη να βρει βηματισμό περιοριζόμενη στις κινήσεις της και από την άβολη θέση στην οποία έχει περιέλθει εξαιτίας των προνομιακών σχέσεών της με τη Μόσχα, αναζητούν τρόπους επαφής με το Κρεμλίνο σε μια προσπάθεια να διαγνώσουν τις ακριβείς προθέσεις του ενοίκου του, του Βλαντίμιρ Πούτιν. Ωστόσο, είναι σαφές ότι η Μόσχα δεν αναμένει ότι αυτές οι χώρες μπορούν να της παράσχουν τις λύσεις που επιδιώκει. Ο δίαυλος που έχει σημασία είναι αυτός με την Ουάσιγκτον και όλα θα κριθούν εκεί.

Προσχήματα εισβολής

Τα πάντα φυσικά κρέμονται σε τεντωμένο σκοινί. Η Μόσχα εξακολουθεί να διατηρεί ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις τόσο στα σύνορα με την Ουκρανία όσο και στη Λευκορωσία, όπου πρόκειται να διεξαχθούν μεγάλες στρατιωτικές ασκήσεις, ενώ η Ουάσιγκτον ανακοίνωσε την ενίσχυση του ανατολικού μετώπου του ΝΑΤΟ με 3.000 στρατιώτες σε Πολωνία και Ρουμανία (πέραν των 8.500 που έχουν τεθεί σε ετοιμότητα).

Την ίδια στιγμή, οι Ηνωμένες Πολιτείες δήλωσαν την περασμένη Πέμπτη ότι έχουν πληροφορίες από τις μυστικές τους υπηρεσίες περί ενός ρωσικού σχεδίου να κατασκευαστεί ένα πρόσχημα για εισβολή στην Ουκρανία με τη χρήση ενός ψεύτικου βίντεο που θα «χτίζει» πάνω στην εκστρατεία παραπληροφόρησης που σύμφωνα με την Ουάσιγκτον έχει ξεκινήσει το Κρεμλίνο. Το σχέδιο, κατά τις ίδιες πληροφορίες, θα αφορά το «στήσιμο» και την κινηματογράφηση μίας επίθεσης των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων είτε σε ρωσικό έδαφος είτε κατά των ρωσοφώνων στην Ανατολική Ουκρανία. Υπενθυμίζεται ότι πρόσφατα οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες είχαν αποκαλύψει, χωρίς λεπτομερή στοιχεία, ότι το Κρεμλίνο σχεδιάζει ανατροπή της σημερινής ουκρανικής κυβέρνησης.

Νύξεις περί διαλόγου

Μέσα στην… «ομίχλη του πολέμου» (που ευτυχώς δεν έχει ξεκινήσει), κινήσεις και δηλώσεις συγκλίνουν στο ότι καταβάλλεται μία προσπάθεια οι διπλωματικοί δίαυλοι μεταξύ Ουάσιγκτον και Μόσχας να μείνουν ανοικτοί και η διαπραγμάτευση να συνεχιστεί. Στις 2 Φεβρουαρίου η ισπανική εφημερίδα «El Pais» δημοσίευσε αποσπάσματα από τα δύο κείμενα αντιπροτάσεων (των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ) προς τις ρωσικές προτάσεις για την παροχή εγγυήσεων ασφαλείας και παύση της διεύρυνσης του ΝΑΤΟ, έτσι όπως αυτές έχουν αποτυπωθεί σε δύο προσχέδια διεθνών συνθηκών. Σύμφωνα με τις αντιπροτάσεις (εκτενές περίγραμμα των οποίων είχε δημοσιεύσει «Το Βήμα» την προηγούμενη Κυριακή 30 Ιανουαρίου), τις οποίες επιβεβαίωσε και το αμερικανικό Πεντάγωνο, πέραν της απόρριψης των ρωσικών ιδεών για πάγωμα της «πολιτικής ανοικτών θυρών», ίσως η σημαντικότερη ιδέα είναι η πρόταση για έναν «μηχανισμό διαφάνειας».

Ο «μηχανισμός διαφάνειας»

Σύμφωνα με αυτόν, η Ρωσία θα μπορεί να επαληθεύει την απουσία επιθετικών όπλων σε Ρουμανία και Πολωνία και το ίδιο θα μπορούν να πράττουν οι Ηνωμένες Πολιτείες σε δύο περιοχές της επιλογής τους στη ρωσική επικράτεια. Θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο ότι η μία από τις δύο περιοχές θα είναι ο ρωσικός θύλακας του Καλίνιγκραντ μεταξύ Λιθουανίας και Πολωνίας. Στην περιοχή η Μόσχα φέρεται να έχει εγκαταστήσει πυραύλους μεσαίου βεληνεκούς που μπορούν να φέρουν και πυρηνικές κεφαλές. Παράλληλα, στο τραπέζι φαίνεται να έχει πέσει άλλη μία αμερικανική πρόταση για μη ανάπτυξη επιθετικών πυραύλων και μόνιμη παρουσία στρατευμάτων στο ουκρανικό έδαφος.

Ωστόσο, η Ουάσιγκτον ομιλεί για αμοιβαιότητα, άρα και για αντίστοιχη μη ανάπτυξης ρωσικού εξοπλισμού και στρατευμάτων στην Ουκρανία. Ο πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν εξέφρασε την ελπίδα ότι «ο διάλογος θα συνεχιστεί» κατά τη διάρκεια συνέντευξης Τύπου μετά τη συνάντησή του με τον ούγγρο πρωθυπουργό Βίκτορ Ορμπαν στο Κρεμλίνο. Απέφυγε να αναφερθεί στη λήψη «στρατιωτικών και τεχνικών μέτρων» αν η Δύση δεν ικανοποιήσει τα ρωσικά αιτήματα, όπως είχε πράξει στο παρελθόν, αλλά οι «κρυπτικές αναφορές» του, διανθισμένες με καταγγελίες κατά των ΗΠΑ, συντηρούν την ασάφεια των προθέσεών του. Πάντως, η Ουάσιγκτον αποφάσισε τις τελευταίες ημέρες να μην ομιλεί περί «επικείμενης» εισβολής καθώς η σχετική αναφορά προκάλεσε ελαφρά ρήξη στις σχέσεις μεταξύ του Τζο Μπάιντεν και του ουκρανού ομολόγου του Βολοντίμιρ Ζελένσκι, ο οποίος θεώρησε ότι με τέτοιες δηλώσεις υπονομεύεται το εσωτερικό του μέτωπο.

Ο άξονας Μόσχας – Πεκίνου και οι εναλλακτικές λύσεις

Ηταν Φεβρουάριος του 1972. Κι από τότε έχουν περάσει πέντε δεκαετίες. Μία ιστορική χειραψία, εκείνη μεταξύ του Ρίτσαρντ Νίξον και του Μάο Τσετούνγκ στις 21 Φεβρουαρίου 1972 στην Κίνα, σφράγιζε την «τριγωνική διπλωματία» του Χένρι Κίσινγκερ, μετέβαλε, θα μπορούσε κανείς να πει, τη γεωμετρία του Ψυχρού Πολέμου. Την Παρασκευή 4 Φεβρουαρίου 2022, πάλι στο Πεκίνο, ένας άλλος κινέζος πρόεδρος, o Σι Τζινπίνγκ, προχώρησε σε μία άλλη «γεωπολιτική χειραψία» με τον Βλαντίμιρ Πούτιν. Και δεν πρέπει να λησμονείται το γεγονός ότι επρόκειτο για την πρώτη φυσική συνάντηση του κ. Σι με ξένο ηγέτη την τελευταία διετία, εξαιτίας και του κορωνοϊού. Ο σινορωσικός άξονας δεν αποτελεί επίσημη συμμαχία. Είναι περισσότερο μία υβριδική σχέση, ίσως και καιροσκοπική, μεταξύ των δύο καθεστώτων που συνδέονται στον πυρήνα τους από μία απέχθεια προς την ηγετική θέση των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές σύστημα.

Ωστόσο, όπως φάνηκε και στην περίπτωση της Κριμαίας το 2014, η Κίνα μπορεί να αποτελέσει σοβαρή εναλλακτική για τη Ρωσία τόσο ως ακόρεστη αγορά ενεργειακών πόρων (ιδιαίτερα υδρογονανθράκων) όσο και ως προμηθευτής μικροτσίπ και άλλων προϊόντων υψηλής τεχνολογίας επί των οποίων η Ουάσιγκτον εξετάζει την επιβολή σαρωτικών κυρώσεων.Σε μία άψογα χορογραφημένη επίδειξη αλληλεγγύης, η συνάντηση των κ.κ. Πούτιν και Σι, λίγο πριν από την έναρξη των Χειμερινών Ολυμπιακών Αγώνων στην κινεζική πρωτεύουσα (τους οποίους, σημειωτέον, μποϊκοτάρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες), προσέφερε στον ρώσο πρόεδρο τη δημόσια στήριξη που ήθελε, καθώς στο Κοινό Ανακοινωθέν των περίπου 5.300 λέξεων που ακολούθησε τη συνάντησή τους αναφέρεται ρητώς ότι τα δύο μέρη «αντιτίθενται σε περαιτέρω διεύρυνση του ΝΑΤΟ και καλούν τη Βορειοατλαντική Συμμαχία να εγκαταλείψει τις ιδεολογικοποιημένες ψυχροπολεμικές προσεγγίσεις της».

Ο Λαβρόφ και το «αδιαίρετο της ασφάλειας»

Για τους λάτρεις των διπλωματικών λεπτομερειών πάντως αξιοσημείωτη χαρακτηρίζεται η επιστολή την οποία έστειλε την 1η Φεβρουαρίου ο Σεργκέι Λαβρόφ στα υπουργεία Εξωτερικών ΗΠΑ, Καναδά και ορισμένων ευρωπαϊκών χωρών. Σε αυτήν, ο πολύπειρος υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας επιχειρεί να διευκρινίσει την άποψη της Μόσχας περί της έννοιας του «αδιαιρέτου της ασφάλειας» (indivisibility of security) όπως αυτή καταγράφεται σε σειρά κειμένων του Οργανισμού για την Ασφάλεια και τη Συνεργασία στην Ευρώπη (ΟΑΣΕ) και την ανάγκη σεβασμού των ανησυχιών ασφαλείας ενός κράτους, παράλληλα με το δικαίωμα άλλων να επιλέγουν τις συμμαχίες τους. Το εν λόγω ρωσικό αίτημα βρίσκεται στην πρώτη γραμμή των επιχειρημάτων της Μόσχας ήδη από το 2009 και εμπειρότατοι έλληνες διπλωμάτες που τότε συμμετείχαν στην άσκηση της Προεδρίας του ΟΑΣΕ από τη χώρα μας σημείωναν τις τελευταίες ημέρες πόση σημασία αποδίδει στη ζήτημα αυτό η ρωσική πλευρά.