Τουρκία – ΗΠΑ – ΕΕ, «στρατηγικά πολύτιμη»;

Ενώ η Τουρκία έχει βελτιώσει θεαματικά τις σχέσεις της με τις ΗΠΑ, όπως μαρτυρούν και οι τελευταίες εξελίξεις (ακύρωση αμερικανικής υποστήριξης σε αγωγό EastMed, επίσκεψη προέδρου Ερτογάν σε Κίεβο κ.λπ.), φαίνεται να υπάρχει μια κάποια ακινησία στις σχέσεις Τουρκίας –  Ευρωπαϊκής Ενωσης (ΕΕ). Κι όμως η ακινησία αυτή είναι μόνο θεσμική και φαινομενική. Σύμφωνα με πληροφορίες από τις Βρυξέλλες, πραγματοποιείται σειρά άτυπων συναντήσεων με την Αγκυρα στο πλαίσιο, μεταξύ άλλων, και του ευρωτουρκικού διαλόγου. «Η Τουρκία είναι στρατηγικά πολύτιμη για να εγκαταλειφθεί» είναι το μότο των Βρυξελλών.  Αλλά εδώ ακριβώς ελλοχεύει ένας κίνδυνος για την ελληνική πλευρά. Το κλείδωμα/επανασύνδεση της Τουρκίας στην ΕΕ – κάτι ιδιαίτερα σημαντικό για την Αθήνα – να γίνει με εξελικτικά βήματα και άτυπο τρόπο, χωρίς κανόνες, προϋποθέσεις, αιρεσιμότητες. Αυτό θα πρέπει να αποτραπεί. Η επανασύνδεση δεν μπορεί βέβαια να γίνει με πλήρη ένταξη της Τουρκίας, καθώς η χώρα δεν πληροί κανένα απολύτως από τα αναγκαία κριτήρια (δημοκρατία, κράτος δικαίου, σεβασμός θεμελιωδών δικαιωμάτων). Αν και η ενταξιακή προοπτική πρέπει να παραμείνει ανοιχτή. Μπορεί να γίνει με εκσυγχρονισμό της Συμφωνίας Σύνδεσης (Συμφωνία Αγκυρας 1963) και τελωνειακής ένωσης καθώς και άλλων στοιχείων μιας «θετικής ατζέντας», στη βάση όμως προϋποθέσεων και αιρεσιμοτήτων. Σε αυτές μπορούν και πρέπει ειδικότερα να συμπεριληφθούν η άρση του casus belli, η προσχώρηση της Τουρκίας στη Σύμβαση για το Δίκαιο της Θάλασσας (που αποτελεί μέρος του ενωσιακού κεκτημένου), η ρητή δέσμευση της Αγκυρας για παραπομπή θεμάτων στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης (ΔΔΧ) εάν δεν μπορούν να επιλυθούν μέσω διαπραγμάτευσης. Για μια τέτοια προσέγγιση η πρωτοβουλία ανήκει στην Αθήνα, ενώ η Λευκωσία δεν θα πρέπει να ασκήσει ένα τυφλό βέτο. Αλλά να σκεφτεί δημιουργικά και να επιδιώξει τις ευεργετικές αιρεσιμότητες που θα συμβάλουν στη δίκαιη και βιώσιμη λύση του Κυπριακού στη λογική της διζωνικής, δικοινοτικής ομοσπονδίας (ΔΔΟ).

Το «στρατηγικά πολύτιμη» όμως φαίνεται να είναι τώρα και το μότο της κυβέρνησης Μπάιντεν για την Τουρκία. Και έτσι η τελευταία αναλαμβάνει έναν νέο ρόλο με τις ευλογίες της Ουάσιγκτον. Ή μάλλον επιστρέφει ως περιφερειακή δύναμη στον (παραδοσιακό;) ρόλο του de facto αναχώματος/αντίβαρου της Ρωσίας σε σειρά διαφορετικών μετώπων, από Καύκασο, Συρία, Λιβύη μέχρι Ουκρανία, ενώ ταυτόχρονα συνομιλεί με τη Μόσχα (και διαμεσολαβεί για την Ουκρανία)! Και τον ρόλο αυτόν για την Τουρκία προωθούν οι ΗΠΑ. Με άλλα λόγια, η Ουάσιγκτον φαίνεται να «αναθέτει» τώρα στην Τουρκία τον ρόλο του αντίβαρου, περιορισμού της ρωσικής επιρροής σε περιοχές που η ίδια εγκαταλείπει ως πεδία υψηλής στατηγικής προτεραιότητας, όπως ο Καύκασος (Αζερμπαϊτζάν, Αρμενία κ.ά.) η Μ. Ανατολή (Συρία, περιοχή Κόλπου, Αφγανιστάν κ.ά.), η Λιβύη, ακόμη και η Αφρική, λ.χ. στην περιοχή Σαχέλ/Μάλι, όπου η γαλλική στρατηγική έχει αποτυχεί πλήρως, ενώ διευρύνεται η ρωσική και τουρκική παρουσία. Στη λογική αυτή οι ΗΠΑ έχουν ενθαρρύνει και τη βελτίωση των σχέσεων της Τουρκίας με τις χώρες της περιοχής (Ισραήλ, Αίγυπτο, Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα/ΗΑΕ, Σ. Αραβία). Και βεβαίως οι σχέσεις βελτιώνονται επίσης σταθερά.

Τώρα εάν η Αθήνα πιστεύει ότι όλος αυτός ο επαναπροσδιορισμός σχέσεων δεν έχει συνέπειες στην σχέση Ελλάδας  – ΗΠΑ ή Ελλάδας με τις χώρες της περιοχής, αυτό είναι εκτός πραγματικότητας. Προφανώς η Ουάσιγκτον, αν και εκτιμά τον ρόλο της Ελλάδας, επανέρχεται στη λογική των «ίσων αποστάσεων» στη σχέση της με την Τουρκία (σημαντική η Αλεξανδρούπολη αλλά σημαντικά και τα Στενά μεταξύ άλλων). Και εμφανώς οι συμμαχίες που οικοδομήσαμε με χώρες της περιοχής αποδεικνύονται εγγενώς ασταθείς και αναξιόπιστες στην προοπτική του χρόνου…

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του FEPS και ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και στρατηγικά λάθη της εξωτερικής πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο).