Φυτοφάρμακα: Τι έδειξε έρευνα για τους κινδύνους και τα οφέλη

Οι κίνδυνοι για τη δημόσια υγεία από τη διατροφική έκθεση σε υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων είναι ιδιαίτερα αμφιλεγόμενοι. Οι περισσότερες από τις μελέτες που σχετίζονται με τις επιπτώσεις των γεωργικών φαρμάκων στην ανθρώπινη υγεία ασχολούνται με την έκθεση του χρήστη σε αυτά. Ωστόσο, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για τις πιθανές αρνητικές επιπτώσεις των φυτοπροστατευτικών προϊόντων στην υγεία του γενικού πληθυσμού μέσω της διατροφικής έκθεσης.

Όμως λίγες από τις επιπτώσεις στην υγεία που έχουν συσχετιστεί με τα φυτοπροστατευτικά προϊόντα (ΦΠ) μπορούν να θεωρηθούν αιτιολογικές. Επίσης, έχουν εκφραστεί ανησυχίες για την ταυτόχρονη παρουσία πολλαπλών υπολειμμάτων ΦΠ στα τρόφιμα. Ωστόσο, έρευνες κατέληξαν στο συμπέρασμα ότι οι οποιεσδήποτε συνέργειες σε επίπεδο διατροφικής έκθεσης είναι σπάνιες.

Μία τέτοια έρευνα πραγματοποιήθηκε και από την ΔΑΟΚ Δράμας και το Ελληνικό Μεσογειακό Πανεπιστήμιο με τη συμμετοχή του αναπληρωτή καθηγητή Εμμανουήλ Ροδιτάκη. Στην έρευνα αυτή, που εκπονήθηκε τον Μάρτιο 2021, συμμετείχαν 1.846 καταναλωτές από όλες τις περιφέρειες της χώρας μας.

Από την ανάλυση των δεδομένων προέκυψε ότι το 55% των συμμετεχόντων υποστηρίζει τη θέση ότι τα οφέλη από τη χρήση των ΦΠ δεν υπερτερούν έναντι των δυνητικών κινδύνων αυτών.

Ο πλέον ισχυρός προγνωστικός παράγοντας της στάσης των καταναλωτών ως προς το ζήτημα οφέλους/κινδύνου από τα ΦΠ είναι η αποδοχή των θετικών  υνεισφορών της χρήσης των ΦΠ. Αυτό αναλύεται στην επισιτιστική ασφάλεια, στη διασφάλιση της φυτικής παραγωγής, στη συμβολή στο εθνικό εισόδημα και ταυτόχρονα, στη διασφάλιση τού χρήστη και τού καταναλωτή από την ορθή χρήση των ΦΠ. Έτσι, το αυξημένο επίπεδο αντιλαμβανόμενων θετικών συνεισφορών των ΦΠ, προάγει τη θέση ότι οι ωφέλειες των ΦΠ υπερέχουν των δυνητικών κινδύνων τους.

Η ιδιότητα του χρήστη ΦΠ, είτε για επαγγελματικούς ή ερασιτεχνικούς λόγους, είναι ο επόμενη ισχυρή προγνωστική μεταβλητή. Η εξοικείωση των ανθρώπων με ένα θέμα απομειώνει τα αισθήματα αβεβαιότητας και αυξάνει την αντίληψη τού ελέγχου επί των ενδεχόμενων κινδύνων. Ο τόπος διαμονής (αστική ή αγροτική περιοχή) δεν φαίνεται να επιδρά σημαντικά.

Σε ό,τι αφορά στο φύλο, οι άνδρες εξέφρασαν συχνότερα θετική άποψη στην αποδοχή των ωφελειών των ΦΠ έναντι των κινδύνων. Προηγούμενες μελέτες έχουν δείξει ότι οι γυναίκες εκφράζουν αυξημένα επίπεδα αντιλαμβανόμενου κινδύνου αναφορικά με χημικά υπολείμματα.

Το πώς αντιλαμβάνονται οι καταναλωτές την ασφάλεια των φυτικών τροφίμων, επιδρά στις πεποιθήσεις τους.

Το παραπάνω έχει σχέση με τις απόψεις των συμμετεχόντων ως προς τη θέση ότι τα φυτικά τρόφιμα θεωρούνται γενικώς ασφαλή, ότι τα ελληνικά φυτικά τρόφιμα είναι εξίσου ασφαλή με αυτά των υπολοίπων κρατών-μελών της ΕΕ, το ότι οι καταναλωτές δεν κινδυνεύουν γενικά από την κατανάλωση φρούτων και λαχανικών και ότι υφίσταται τακτικός έλεγχος υπολειμμάτων ΦΠ στα τρόφιμα φυτικής προέλευσης. Το αυξημένο επίπεδο αντιλαμβανόμενης ασφάλειας, προάγει τη θέση ότι οι ωφέλειες των ΦΠ υπερέχουν των δυνητικών κινδύνων τους.

Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας έχουν καταδείξει τον ουσιαστικό ρόλο της πληροφόρησης σχετικά με τα ΦΠ, ιδίως από εξειδικευμένες (και γενικές ωστόσο) πηγές πληροφόρησης. Η ενημέρωση για θέματα που σχετίζονται με τα ΦΠ, επιδρά στη στάση των καταναλωτών υπέρ των ωφελειών σε σχέση με τους δυνητικούς κινδύνους από τα ΦΠ. Μεταξύ των εξειδικευμένων πηγών πληροφόρησης ξεχωριστή θέση κατέχει ο γεωπόνος, ως η συχνότερη πηγή απόκτησης πληροφορίας. Ωστόσο, πηγές πληροφοριών όπως οι επίσημες ιστοσελίδες, τα τακτικά ενημερωτικά δελτία δημοσίων φορέων και τα ειδικά περιοδικά επιφέρουν περισσότερο ισχυρή θετική επίδραση. Από τις γενικές πηγές πληροφόρησης ξεχωρίζει ο ηλεκτρονικός Τύπος, ενώ πολύ μικρότερη συμβολή έχουν η τηλεόραση, το ραδιόφωνο, ο έντυπος Τύπος και τα κοινωνικά μέσα δικτύωσης.

Η εμπιστοσύνη στις διαδικασίες πιστοποίησης των τροφίμων εμπεριέχει τις μεταβλητές της ιχνηλασιμότητας, της σήμανσης των τροφίμων και της αίσθησης ασφάλειας που προσφέρει η πιστοποίηση. Η αυξημένη εμπιστοσύνη στην πιστοποίηση των φυτικών τροφίμων, προάγει τη θέση ότι οι ωφέλειες των ΦΠ υπερέχουν των δυνητικών κινδύνων τους.

Ο αντιλαμβανόμενος κίνδυνος από μέρους των καταναλωτών αναφορικά με τα ΦΠ επιδρά αρνητικά στις πεποιθήσεις και απόψεις των καταναλωτών σε ό,τι αφορά στις ωφέλειες από τη χρήση των ΦΠ έναντι των πιθανών κινδύνων που απορρέουν από αυτά. Στη συνιστώσα αυτή εμπεριέχονται οι μεταβλητές της ανησυχίας ότι η υγεία τους έχει επηρεαστεί, καθώς επίσης το αίσθημα ανασφάλειας από τα υπολείμματα ΦΠ στα τρόφιμα για την υγεία των ιδίων και των συγγενών τους. Το αποτέλεσμα αυτό υποδεικνύει ότι τα υπολείμματα ΦΠ είναι ένα ζήτημα που απασχολεί τους Έλληνες καταναλωτές και συνδέεται αμέσως με την υγεία τους.

Προηγούμενες έρευνες έδειξαν ότι οι καταναλωτές δεν αναγνωρίζουν τη θεμελιώδη αρχή της τοξικολογίας, δηλαδή την δοσοεξαρτώμενη απόκριση ενός χημικού παράγοντα και εξ’ αυτού προκαλείται αυξημένη αντιλαμβανόμενη αίσθηση κινδύνου στο κοινό από τα τρόφιμα. Το θέμα αυτό έχει συσχετιστεί επίσης και με την έλλειψη γνώσης για την ύπαρξη κανονιστικού πλαισίου και νομίμων ορίων υπολειμμάτων και γενικότερα αποδίδεται στη διάσταση που υφίσταται μεταξύ της άποψης των ειδικών σε θέματα ασφάλειας τροφίμων και τού ευρύτερου κοινού.

Ανησυχία για τα υπολείμματα φυτοπροστατευτικών προϊόντων στα τρόφιμα

Από τη μελέτη αυτή έχει δειχθεί ότι οι Έλληνες καταναλωτές εκφράζουν αυξημένη ανησυχία για τα υπολείμματα ΦΠ στα τρόφιμα. Ταυτόχρονα ωστόσο, αναγνωρίζουν σε σημαντικό βαθμό θετικές συνεισφορές της χρήσης των ΦΠ στην επισιτιστική ασφάλεια και στην εθνική οικονομία. Η ανάλυση έχει καταδείξει την ύπαρξη σημαντικών προγνωστικών παραμέτρων για τις πεποιθήσεις των καταναλωτών σε ό,τι αφορά στο ερώτημα της υπεροχής των ωφελειών ή των κινδύνων από τα ΦΠ.

Οι προσωπικές αξίες και πεποιθήσεις, η ιδιότητα τού χρήστη ΦΠ, το φύλο, η εμπιστοσύνη στις διαδικασίες πιστοποίησης τροφίμων και του επίσημου ελέγχου των υπολειμμάτων ΦΠ, καθώς και το επίπεδο πληροφόρησης των καταναλωτών, επιδρούν καθοριστικά στη στάση τους.