Κώστας Παπαγεωργίου: Η συνείδηση της γενιάς του ’70

Σε μία από τις τελευταίες μας συνομιλίες με τον Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, ενώ ήταν προ των πυλών η εσχάτη των ποινών, μου είπε με τη γνωστή αυτοσαρκαστική του διάθεση, παραλλάσσοντας τη γνωστή φράση του Μανόλη Αναγνωστάκη από το ΥΓ. «Το ματς της ζωής του είχε τελειώσει – τώρα έπαιζε την παράταση», πως τώρα βρίσκεται στα «πέναλτι». Ο Κώστας, ακόμα και όταν η ασθένεια τον είχε κουράσει, δεν διαμαρτυρόταν ποτέ, ούτε μεμψιμοιρούσε, αλλά αντιμετώπιζε με λεβεντιά το αναπόφευκτο του θανάτου. Δίχως ψευδαισθήσεις και αυταπάτες, με μια σπάνια στωικότητα και παρρησία αντίκριζε τα πράγματα. Ενώ μπορεί να είχε μέσα του χίλια δυο που τον βασάνιζαν, καθώς ειδικά τα τελευταία χρόνια τού ήρθαν απανωτές δοκιμασίες, πάντα ήταν πρόθυμος να σε ακούσει για το παραμικρό δικό σου πρόβλημα, επαγγελματικής ή προσωπικής φύσεως. Αυτός ο φαινομενικά απόμακρος άνθρωπος έκρυβε μία απίστευτη τρυφερότητα και ζεστασιά.

[…]

Ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου υπήρξε μια κεντρική φυσιογνωμία των ελληνικών γραμμάτων των τελευταίων πενήντα ετών. Ποιητής, πεζογράφος, κριτικός λογοτεχνίας, συντάκτης ανθολογιών, διευθυντής λογοτεχνικών περιοδικών, ιθύνων νους εκπομπών λόγου στο ραδιόφωνο και στην τηλεόραση κ.α., μέλος κριτικών επιτροπών, δάσκαλος νέων δημιουργών κ.ά. Όλες αυτές όμως οι ιδιότητες απέρρεαν από το πυρηνικό ποιητικό του ένστικτο. Πρώτα και πάνω από όλα ήταν ποιητής με αυστηρά προσωπικό στίγμα και ύφος.

Κάθε ποιητική γενιά προσδιορίζεται και από μία κομβική πνευματική μονάδα, στο πρόσωπο της οποίας συναιρείται ο υψηλής στάθμης ποιητικός και δοκιμιακός λόγος, επέχοντας μία θέση τρόπον τινά συνείδησης της γενιάς. Όπως υπήρξανε στον καιρό τους ανάλογες μονάδες ο Άγρας, ο Σεφέρης, ο Αναγνωστάκης και ο Λεοντάρης, έτσι και ο Κώστας Γ. Παπαγεωργίου αποτελεί τον κατ’ εξοχήν εκπρόσωπο της γενιάς του ’70 ή της αμφισβήτησης ή της άρνησης. Τα πρόσωπα αυτά, χάρη στην ακρίβεια και διεισδυτικότητα του λόγου τους, λειτουργούν με τρόπο πολλαπλά επιδραστικό στους ομοτέχνους τους, διαμορφώνοντας το ευρύτερο ποιητικό πλαίσιο, αλλά και δρουν ως συνδετικός κρίκος του ποιητικού παρελθόντος με το μέλλον. Δεν είναι τυχαίο άλλωστε πως η ποιητική του Παπαγεωργίου συνομιλεί υπογείως με τα προαναφερθέντα ονόματα, πέρα φυσικά από τη σταθερή παρουσία του σολωμικού σπαράγματος στο γλωσσικό του υπόστρωμα.

Η ποίηση του Κώστα Γ. Παπαγεωργίου, από την αφετηρία της, απόκλινε από τον κοινό τόπο της γενιάς της. Δεν ήταν μία ποίηση εξωστρεφής, όπως η πρώιμη φάση πολλών ομήλικών του ποιητών (στη συνέχεια ο καθένας φυσικά διαμόρφωσε μία αυτόνομη ποιητική), αλλά οι ιστορικές και πολιτικές αναφορές στο έργο του, αν και απτές, ήταν οργανικά συνυφασμένες με ένα έντονο υπαρξιακό και οντολογικό βάθος. Η ποιητική πρόταση του Παπαγεωργίου, παρά τη γόνιμη επιμειξία της με την ποιητική παράδοση, στέκει μακριά από τα ήδη κατορθωμένα σχήματα, καθώς προϊόντος του χρόνου προχωρά σε ένα απάτητο μονοπάτι, ανοίγοντας νέους δρόμους στην ποιητική έκφραση. Μέσα από τη διασάλευση των ορίων των λογοτεχνικών ειδών, καλλιεργεί μία γραφή που υπερβαίνει τους ήδη δοσμένους κανόνες, όχι μόνο μορφολογικά αλλά πρωτίστως χάρη σε μία σχεδόν τελειοθηρική επεξεργασία του γλωσσικού μεταλλεύματος.

[…]

Παρά τη δύσβατη και απαιτητική γραφή του, ο ίδιος δεν δίσταζε να αγκαλιάσει και αναδείξει ποιητικές φωνές νεοτέρων, αναλώνοντας πολύτιμο προσωπικό χρόνο ώστε να τις παρουσιάσει και να τις ενθαρρύνει, πάντα όμως επισημαίνοντας με διακριτικότητα και τα όριά τους. Η γενναιοδωρία αυτή του Κώστα προέκυπτε από το γεγονός ότι ήταν ένας άνθρωπος πλήρης εμπειριών και χορτασμένος. Δεν έπασχε από το γνωστό σύνδρομο της ματαιωμένης μεγαλοφυΐας που κατατρύχει συχνά τους πνευματικούς δημιουργούς, αλλά αντιθέτως έδινε εμπράκτως ένα φωτεινό παράδειγμα δημόσιας παρουσίας στα ελληνικά γράμματα.

[…]

*Αποσπάσματα από κείμενο του πρεβεζάνου ποιητή Θωμά Ιωάννου, που είχε περιληφθεί στο υπ’ αριθμόν 41 τεύχος των «Ποιητικών» (Απρίλιος/Ιούνιος 2021), το οποίο ήταν αφιερωμένο στον προσφάτως εκλιπόντα Κώστα Παπαγεωργίου.

«Τα Ποιητικά» είναι τριμηνιαίο περιοδικό ποίησης, που εκδίδεται από τις Εκδόσεις Γκοβόστη.

Ο Κώστας Παπαγεωργίου απεβίωσε στις 3 Μαΐου 2021, σε ηλικία 76 ετών.