Εμφυλη βία: Πώς αντιμετώπιζαν οι γυναίκες το έγκλημα σε βάρος τους

Το κίνημα #metoo δεν ήρθε την στιγμή που η έμφυλη βία είχε φτάσει στο αποκορύφωμά της. Και πριν ξεκινήσει η θύελλα των καταγγελιών τα ποσοστά έμφυλης βίας στη χώρα ήταν τρομακτικά. Το κίνημα #metoo ήρθε στην Ελλάδα μετά από μία τριετία παγκόσμιας αποδοχής του, μετά τη σοκαριστική δολοφονία της Ελένης Τοπαλούδη και με μπροστάρισσα την αθλήτρια Σοφία Μπεκατώρου, η οποία κατήγγειλε τον προ δεκαετιών βιασμό της.

Έπειτα, η σκυτάλη πέρασε στο χώρο του θεάματος κι από εκεί άνοιξαν τα στόματα εκατοντάδων γυναικών, αν όχι χιλιάδων: Αυξήθηκαν οι καταγγελίες κατακόρυφα, τα θύματα από την επιφάνεια πέρασαν στην αφάνεια και η κοινή γνώμη, που άλλοτε αμφισβητούσε κάθε εξιστόρηση κάθε γυναίκας, τώρα βρέθηκε “σοκαρισμένη” να “μην μπορεί να πιστέψει” πώς συμβαίνει κάτι τόσο φρικτό.

Πριν το #metoo

Το 2018 ήρθε μία πρόταση – τομή για τον Ποινικό Κώδικα και τα δικαιώματα των γυναικών. Πλέον και βάσει νόμου, βιασμός θεωρείται οποιαδήποτε σεξουαλική επίθεση χωρίς συγκατάθεση. Δηλαδή, θύμα βιασμού μπορεί να είναι και μία γυναίκα από τον ερωτικό της σύντροφο.

Αυτή ήταν μια κορυφαία στιγμή για τα θύματα έμφυλης βίας. Πριν το 2018 ο βιασμός ήταν πολύ πιο εύκολο να γίνει δεκτός από το δικαστήριο, αν συνέβαινε εκτός του σπιτιού ή αν -πολύ σπανιότερα- ήταν στα πλαίσια της ενδοοικογενειακής βίας. Δηλαδή, αν το θύμα ήταν έγγαμη.

Ωστόσο, αναγνωρίζοντας πως το “όχι” είναι αυτό που καθορίζει τη (μη) συναίνεση, η βεντάλια της ταυτοποίησης των θυμάτων άνοιξε. Μετά το νόμο Καλογήρου για το βιασμό, η Ελληνική Αστυνομία θα δημιουργούσε τμήματα ειδικής εκπαίδευσης των ενστόλων για την αντιμετώπιση των θυμάτων έμφυλης βίας,  τμήματα τα οποία, όμως, έχουν πια τεθεί εκτός λειτουργίας.

Από την θεσμική αναγνώριση της ύπαρξης τέτοιων εγκλημάτων, μέχρι το ελληνικό #metoo, μεσολάβησαν δύο χρόνια.

«Λες ψέματα»

Τα προηγούμενα χρόνια, πριν το κίνημα #metoo, η κοινή γνώμη δεν ήθελε, και κατά κάποιον τρόπο δεν ήταν ούτε αναγκασμένη, να αναγνωρίσει πως υπάρχει έμφυλη βία -πλην ορισμένων περιπτώσεων. Θύμα ήταν το κορίτσι που θα το βίαζαν νύχτα σε ένα πάρκο ή η γυναίκα που δολοφονήθηκε, αλλά και πάλι θα μιλούσαμε για “έγκλημα πάθους”. Σίγουρα δεν υπήρχε ο όρος “γυναικοκτονία”.

Όσο για την έννοια του βιασμού εντός μίας σχέσης, ούτε λόγος…

Όσο για τον ξυλοδαρμό μίας γυναίκας, το συνηθέστερο θα ήταν να της αποδοθούν ευθύνες, κυρίως επειδή “δεν φεύγει”.

Οι αντιδράσεις εις βάρος των θυμάτων δεν ήταν καλύτερες από ό,τι και σήμερα. Από το “λες ψέματα” ως το “τι δουλειά είχες στο σπίτι του”  η διαδρομή παραμένει ίδια. Ωστόσο, αυτό που άλλαξε το #metoo είναι τα εμπόδια: Μειώθηκαν οι εις βάρος του θύματος αντιδράσεις, αυξήθηκε η υποστήριξη.

Γιατί μίλησαν οι γυναίκες;

Το παγκόσμιο #metoo  είχε ήδη καταφέρει να σημειωθούν σημαντικές αλλαγές στη νοοτροπία κυρίως των νεότερων ανθρώπων. Ήταν οπωσδήποτε πιο εύκολο να αντιληφθείς τι σου συνέβη, αν σου έχει καταρχάς ασκηθεί βία, τι σημαίνει συναίνεση και τι είναι, τελικά, ο βιασμός.

Όταν πλέον έφτασε το κίνημα και στην Ελλάδα, τα στόματα των θυμάτων άνοιξαν πολύ πιο εύκολα. Το σημαντικότερο κριτήριο ήταν η μεταξύ τους αλληλεγγύη κι έπειτα, η αποδοχή κι από τους άλλους.

Ξαφνικά όλοι μιλούσαν για την βία. Κανένας δεν ήθελε να στιγματιστεί από αυτήν. Κανένας δεν ήθελε να φανεί ότι κατηγορεί το θύμα στη δημόσια σφαίρα. Και αν υπήρχαν σχόλια αρνητικά ως προς το θύμα, τότε η αντίδραση θα ερχόταν επίσης από τη δημόσια σφαίρα, όχι από τη γυναίκα που υπέστη βία.

Αυτομάτως, έγινε πολύ πιο εύκολο, αν και όχι ανώδυνο, να μιλήσεις δημόσια για την εμπειρία σου από την έμφυλη κακοποίηση. Και άνοιξαν τα στόματα, αυτήν την φορά μαζικά και αυτήν την φορά χωρίς να χαρακτηρίζονται “υπερβολικές” ή “ψεύτρες” οι γυναίκες που έβρισκαν το κουράγιο να μιλήσουν για τις μελανιές στο σώμα τους.

Άλλαξαν οι τίτλοι των ειδήσεων

Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό των κινημάτων, είναι ότι διαμορνουν μία ατζέντα για τη δημόσια σφαίρα, την εκφορά του λόγου και έπειτα για την κοινωνία. Το #metoo άσκησε κριτική στα Μέσα με τρόπο που τώρα θα γινόταν πολύ πιο επιτακτική η ανάγκη να αλλάξει ο λόγος.

Μετά το #metoo εμφανίστηκε ο όρος “γυναικοκτονία” στους τίτλους τον ειδήσεων. Μία κατάκτηση γιγαντιαία για την ελληνική κοινωνία. Ο δράστης δεν είναι “συζυγοκτόνος”, ούτε “δολοφόνος”, είναι γυναικοκτόνος, γιατί υποκινήθηκε από έμφυλα χαρακτηριστικά της βίας.

Κυρίως, το έγκλημα δεν είναι πάθους”, ούτε “οικογενειακή τραγωδία”. Σταδιακά εξαλείφεται η ορολογία του παρελθόντος. Καμία τραγωδία δεν υπάρχει πίσω από την έμφυλη βία. Ο δράστης δεν υποκινείται από το πάθος, ούτε και είναι πρωταγωνιστής σε αρχαίο δράμα. Ο δράστης είναι υπαίτιος για την πράξη του κι όχι έρμαιο των παθών του.

Σανίδα σωτηρίας

Στην Ελλάδα εξακολουθεί να καταγγέλλεται ένα πολύ χαμηλό ποσοστό έμφυλης βίας, αν και μέσα στο #metoo παρατηρήθηκε -και παρατηρείται- ραγδαία αύξηση των καταγγελιών.

Με βάση τα στοιχεία της Ελληνική Αστυνομίας, στην Ελλάδα καταγγέλλεται μόνο το 10% των βιασμών, που υπολογίζονται στους 5.000 ετησίως. Θα περιμένουμε να δούμε αύξηση των καταγγελιών το επόμενο διάστημα; Το πιθανότερο είναι να πρόκειται για ραγδαία, εφόσον έχει ήδη ξεκινήσει το κύμα.

Ο δρόμος προς το #metoo ήταν γεμάτος αίμα γυναικών και δάκρυα, αμφισβήτηση, περιθωριοποίηση των θυμάτων. Φυσικά και υπάρχουν τρομερές αντιθέσεις, κυρίως ηλικιακές, μεταξύ των γυναικών που αποδέχονται ότι είναι θύματα και τολμούν να καταγγείλουν τι τους έχει συμβεί. Έπειτα, είναι πιο εύκολο να καταγγείλουν τη βία όσες μένουν σε αστικά κέντρα, παρά όσες μένουν σε μικρές κοινότητες. Αλλά, αδιαμφισβήτητα, κάτι έχει αρχίσει να αλλάζει.

Το σημαντικότερο κέρδος είναι αυτό της ψυχικής υγείας για τα θύματα. Πριν το #metoo ήταν ασύλληπτα δύσκολο να αντιμετωπίσεις τις συνεχείς αμφισβητήσεις στα πρόσωπα ακόμη και των οικείων σου, πολλώ δε μάλλον να δικαιωθείς σε ένα δικαστήριο. Να φροντίσεις να τιμωρηθεί ο δράστης.

Τώρα, δικαιώνονται και όσες έπεσαν θύματα βίας πριν το #metoo. Αυτή είναι ήδη μία τεράστια νίκη, φέρνει μία ψυχική ηρεμία, μία αποκατάσταση της αλήθειας για τα θύματα. Τουλάχιστον, τώρα μας πιστεύουν. Αμέσως επόμενο βήμα, να μπορέσουν οι γυναίκες να δικαιωθούν, όλα με ορίζοντα τη μείωση της έμφυλης βίας.