Γιατί βρίσκονται στο «χαμηλότερο σημείο τους» οι σχέσεις Ρωσίας και Βρετανίας;

Ο Σεργκέι Λαβρόφ είναι ίσως ο πιο έμπειρος διπλωμάτης ανάμεσα στους υπουργούς Εξωτερικών των μεγάλων δυνάμεων. Δεν είναι μόνο ότι κατέχει τη θέση του υπουργού Εξωτερικών της Ρωσίας από το 2004, αλλά και ότι πριν ήταν ο μόνιμος αντιπρόσωπος της Ρωσίας στον ΟΗΕ, άρα και μέλος του Συμβουλίου Ασφαλείας, του οποίου κατά καιρούς προήδρευσε. Από τη θέση του έχει άμεση εμπειρία των περισσότερων κρίσιμων γεωπολιτικών εξελίξεων των τελευταίων δεκαετιών.

Αυτός εκτός των άλλων σημαίνει ότι γνωρίζει καλά και τη διπλωματική γλώσσα και τη σημασία των συμβολισμών στη διεθνή πολιτική.

Γι’ αυτό το λόγο το γεγονός ότι μετά τη συνάντησή του με την υπουργό Εξωτερικών της Μεγάλης Βρετανίας Λιζ Τρας, υποστήριξε ότι επρόκειτο για τον «διάλογο ανάμεσα σε κωφό και ένα έναν μουγγό», ότι οι διμερείς σχέσεις είναι «στο χαμηλότερο σημείο τους εδώ και πολλά πολλά χρόνια» και ότι η βρετανική αντιπροσωπεία είχε έρθει «απροετοίμαστη», μάλλον δεν πρέπει να αποδοθεί στη φόρτιση της στιγμής.

Αν και εύλογα μπορεί κανείς να αναρωτηθεί εάν όταν η Βρετανίδα υπουργός επικαλέστηκε το «Μνημόνιο της Βουδαπέστης» του 1994, που αφορά τις εγγυήσεις ασφαλείας προς την Ουκρανία όταν αποφασίστηκε αυτή να μην έχει πυρηνικά στο έδαφός της, αυτός της υπενθύμισε ότι ο ίδιος ήταν εξ αυτών που το υπέγραψαν.

Από τη μεριά της, η Βρετανίδα υπουργός Εξωτερικών υποστήριξε ότι επέμεινε στις θέσεις της κυβέρνησής της και ότι προσπάθησε να αποτρέψει την Ρωσία από το να εισβάλει στην Ουκρανία, επιμένοντας ότι η επέκταση του ΝΑΤΟ προς τα ανατολικά δεν συνιστά απειλή για τη Ρωσία, σε αντίθεση με τη στάση της Ρωσίας απέναντι στην Ουκρανία

Ωστόσο, στην πραγματικότητα η συνάντηση αυτή απλώς αποτύπωσε το βάθος του ρήγματος ανάμεσα στη Ρωσία και τη Μεγάλη Βρετανία.

Η βρετανική ανάμειξη στην Ουκρανία

Οι σχέσεις ανάμεσα σε Ρωσία και Ουκρανία δεν ήταν στο καλύτερο σημείο τους και πριν την τρέχουσα ουκρανική κρίση. Ας μην ξεχνάμε ότι τόσο ήταν οι Βρετανικές αρχές που κατηγόρησαν τη Ρωσία για τη δολοφονία του πρώην πράκτορα των ρωσικών μυστικών υπηρεσιών Αλεξάντρ Λιτβινένκο και την απόπειρα δολοφονίας του συναδέλφου του Σεργκέι Σκριπάλ.

Όμως, το κρίσιμο ερώτημα αυτή τη στιγμή είναι η Ουκρανία. Ας μην ξεχνάμε ότι η Βρετανία έχει αποστείλεις στρατιωτικούς στην Ουκρανία, ενώ διαθέτει και ισχυρή παρουσία ανθρώπων προερχόμενων από τις μυστικές υπηρεσίες της. Επιπλέον, έχει πάρει ρητές δεσμεύσεις ότι θα υποστηρίξει την Ουκρανία σε περίπτωση πολέμου.

Κυρίως, όμως, η Βρετανία αυτή τη στιγμή δείχνει να θέλει να ηγηθεί της «δυτικής» πίεσης στη Ρωσία σε σχέση με το Ουκρανικό, κάτι που αποτυπώνεται καις την έντονα αντιρωσική στάση του Βρετανικού Τύπου.

Επιπλέον, η Ρωσία κατηγορεί τη Βρετανία ότι ηγείται της αντιπληροφόρησης σε σχέση με την ουκρανική κρίσης, αναφέροντας ως παράδειγμα το πώς ήταν οι βρετανικές μυστικές υπηρεσίες αυτές που πρόσφατα διέρρευσαν ότι η Ρωσία σκοπεύει να κάνει πραξικόπημα στην Ουκρανία, υποδεικνύοντας μάλιστα και τον φιλορώσο πολιτικό που υποτίθεται ότι θα αναλάμβανε την πρωθυπουργία, πληροφορίες τις οποίες διέψευσαν τόσο η Ρωσία όσο και ο Ουκρανός βουλευτής Υεβχένι Μουράγιεφ, που «υποδείχτηκε» ως αυτός που θα αναλάμβανε την πρωθυπουργία εξ ονόματος της Ρωσίας.

Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι η θέση της βρετανικής διπλωματίας στην τρέχουσα κρίση είναι ότι χρειάζεται «σκληρή στάση» και έμφαση στην «αποτροπή», σε αντίθεση με τη στάση άλλων ευρωπαϊκών χωρών όπως η Γαλλία που αναζητούν διπλωματική διέξοδο για την αποκλιμάκωση της έντασης.

Η αναζήτηση ρόλου από τη Βρετανία

Όλα αυτά έχουν να κάνουν και με την προσπάθεια της κυβέρνησης Τζόνσον αλλά και της βρετανικής διπλωματίας συνολικότερα να βρουν έναν ρόλο για τη Βρετανία στην μετά-Brexit εποχή. Η έξοδος της χώρας από την ΕΕ, άρα και από ένα ευρωπαϊκό πλαίσιο συζήτησης, μπορεί να μην έχει διαμορφώσει την Global Britain που απαλλαγμένη από τη γραφειοκρατία των Βρυξελών θα είχε αυτόνομο ρόλο, έχει όμως οδηγήσει σε μια αναδίπλωση στην «ειδική σχέση» με τις ΗΠΑ, κάτι που πέραν όλων των άλλων, αποτυπώθηκε καις τη συμφωνία AUKUS με την Αυστραλία και τις ΗΠΑ σε σχέση με την παρουσία στην περιοχή του Ινδοειρηνικού (συμφωνία που εκτός των άλλων μπορεί να σημαίνει και παραγγελίες βρετανικής κατασκευής πυρηνοκίνητων υποβρυχίων).

Ουσιαστικά, η Βρετανία διεκδικεί πλέον τον ρόλο της «αιχμής του δόρατος» μιας κατά βάση αγγλοσαξονικής και «ατλαντικής» εκδοχής συλλογικής ασφάλειας, αναλαμβάνοντας μάλιστα και το ρόλο της δύναμης που μπορεί να είναι «πιο επιθετική» και χωρίς τις ταλαντεύσεις που ενίοτε έχουν οι ΗΠΑ.

Με αυτόν τον τρόπο, όμως, η Βρετανία οδηγείται και σε μια ακόμη πιο μετωπική σύγκρουση με τη Ρωσία και αυτό μπορεί να εξηγήσει και τον τόνο των δηλώσεων Λαβρόφ.

Γιατί η Τρας επικαλέστηκε το «Μνημόνιο της Βουδαπέστης;

Το «Μνημόνιο της Βουδαπέστης πάνω στις Εγγυήσεις Ασφαλείας» αφορούσε τρεις συμφωνία που υπογράφηκαν στη Σύνοδο του ΟΑΣΕ στη Βουδαπέστη, στις 5 Δεκεμβρίου 1994.

Σκοπός του Μνημονίου ήταν να προσφερθούν εγγυήσεις ασφαλείας, έτσι ώστε η Λευκορωσία, το Καζακστάν και η Ουκρανία να αποδεχτούν να ενταχθούν στη Συνθήκη Μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων και να απεμπολήσουν τα σοβιετικά πυρηνικά όπλα που βρίσκονταν στο έδαφός τους. Μάλιστα μέχρι τότε η Ουκρανία ήταν η τρίτη πυρηνική δύναμη στον κόσμο, αν και η Ρωσία διατηρούσε τον έλεγχο των κωδικών εκτόξευσης.

Οι εγγυήσεις ασφαλείας που προσέφεραν η Ρωσία, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ, όπως και η Γαλλία και η Κίνα, αφορούσαν την εδαφική ακεραιότητα των χωρών αυτών, την αποφυγή απειλής βίας και την αποφυγή άσκησης οικονομικής πίεσης.

Μετά την εκ νέου ενσωμάτωση της Κριμαίας στη Ρωσική Ομοσπονδία (που η Ουκρανία και η Δύση θεωρούν προσάρτηση), η Ουκρανία μίλησε για παραβίαση του Μνημονίου της Βουδαπέστης, θέση που θα ασπαστούν και ορισμένες δυτικές πρωτεύουσες. Η Ρωσική θέση ήταν ότι δεν έχει παραβιάσει το Μνημόνιο.

Τώρα ο Λαβρόφ, που ήταν εκ των υπογραφόντων το Μνημόνιο το 1994, δήλωσε ότι αυτό «το Μνημόνιο της Βουδαπέστης δεν υποχρέωνε τη Ρωσία, το ΗΒ ή τις ΗΠΑ να αναγνωρίσουν το αντισυνταγματικό πραξικόπημα που έκαναν νέο-Ναζί και υπερ-ριζοσπάστες τον Φεβρουάριο του 2014», όπως και ότι κανείς δεν μπορεί να υποχρεώσει τη Ρωσία να «δικαιολογήσει τις δράσεις εκείνων των καθεστώτων που αποσκοπούν στις διακρίσεις σε βάρος του ρωσόφονου πληθυσμού και  μελών των εθνικών μειονοτήτων», κατηγορώντας την Ουκρανία ότι δεν τήρησε τη δέσμευση που περιλάμβαναν οι συνοδευτικές του Μνημονίου διακηρύξεις, που υπέγραψε και η Ουκρανία και που περιλάμβαναν τον σεβασμό των αρχών του ΟΑΣΕ, μία από τις οποίες είναι ο σεβασμός των δικαιωμάτων των εθνικών μειονοτήτων.