Ο κίνδυνος μιας πυρηνικής καταστροφής

*Του Benett Ramberg – Project Syndicate

H μεγάλης κλίμακας στρατιωτική κινητοποίηση της Ρωσίας στα σύνορα της Ουκρανίας έχει ζοφερά ιστορικά προηγούμενα. Αν όμως το Κρεμλίνο τραβήξει τη σκανδάλη, θα αντιμετωπίσει έναν κίνδυνο που κανένας στρατός εισβολής δεν έχει αντιμετωπίσει ποτέ πριν: 15 αντιδραστήρες πυρηνικής ενέργειας, οι οποίοι παράγουν περίπου το 50% των ενεργειακών αναγκών της Ουκρανίας, σε τέσσερις τοποθεσίες.

Οι αντιδραστήρες αντιπροσωπεύουν ένα τρομακτικό φάσμα. Εάν χτυπηθούν, οι εγκαταστάσεις θα μπορούσαν ουσιαστικά να γίνουν ραδιενεργές νάρκες. Και η ίδια η Ρωσία θα ήταν θύμα των επακόλουθων καθώς η ραδιενέργεια μεταδίδεται με τον άνεμο. Δεδομένης της ευπάθειας των πυρηνικών αντιδραστήρων της Ουκρανίας και της ανθρώπινης και περιβαλλοντικής καταστροφής που θα ακολουθούσε εάν δέχονταν πλήγματα στη διάρκεια μαχών, ο ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν θα πρέπει να σκεφτεί ξανά εάν η Ουκρανία αξίζει έναν πόλεμο.

Οι σταθμοί ηλεκτροπαραγωγής γίνονται στόχοι σε σύγχρονες συγκρούσεις, επειδή η καταστροφή τους εμποδίζει την ικανότητα μιας χώρας να συνεχίσει τις μάχες. Ομως οι πυρηνικοί αντιδραστήρες δεν είναι σαν τις άλλες πηγές ενέργειας. Περιέχουν τεράστιες ποσότητες ραδιενεργού υλικού, το οποίο μπορεί να απελευθερωθεί με πολλούς τρόπους. Οι βομβαρδισμοί από αέρος ή τα πυρά πυροβολικού, για παράδειγμα, θα μπορούσαν να προκαλέσουν ζημιές στο κτίριο ενός αντιδραστήρα ή να κόψουν ζωτικές γραμμές ψύξης που διατηρούν τον πυρήνα του σταθερό. Το ίδιο, επίσης, θα μπορούσε να προκαλέσει μια κυβερνοεπίθεση που θα διακόψει τη λειτουργία των εργοστασίων, όπως και η διακοπή της ηλεκτρικής ενέργειας στην οποία βασίζονται οι πυρηνικοί σταθμοί για να συνεχίσουν να λειτουργούν.

Αν ο πυρήνας του αντιδραστήρα λιώσει, ραδιενεργά στοιχεία θα απελευθερωθούν στον αέρα και θα μεταφερθούν χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, καταστρέφοντας τα πάντα στο πέρασμά τους. Οι επιπτώσεις στην υγεία θα εξαρτηθούν από τον πληθυσμό που εκτίθεται και την τοξικότητα των ραδιενεργών στοιχείων. Το Φόρουμ του ΟΗΕ στο Τσερνόμπιλ υπολόγισε ότι το ατύχημα στην Ουκρανία το 1986 θα προκαλούσε 5.000 υπερβολικούς θανάτους από καρκίνο στα επόμενα 50 χρόνια, αν και ορισμένες περιβαλλοντικές ομάδες πιστεύουν ότι ο αριθμός αυτός είναι πολύ μεγαλύτερος. Τα στοιχεία δείχνουν ότι χιλιάδες περιπτώσεις καρκίνου του θυρεοειδούς εμφανίστηκαν τα χρόνια μετά το πυρηνικό ατύχημα του Τσερνόμπιλ.

Εν μέσω μιας πανδημίας που έχει σκοτώσει εκατομμύρια, οι θάνατοι από πυρηνικούς αντιδραστήρες μπορεί να φαίνονται ασήμαντοι. Αλλά αυτό θα ήταν μια παρανόηση του κινδύνου. Για να μειώσουν την πρόσληψη ακτινοβολίας στο έδαφος μετά το Τσερνόμπιλ, οι σοβιετικές Αρχές έπρεπε να μετεγκαταστήσουν εκατοντάδες χιλιάδες ανθρώπους και να αφαιρέσουν μεγάλες εκτάσεις γεωργικής γης και δασών από την παραγωγή επί δεκαετίες.

600.000 ειδικοί

Μέσα και γύρω από τον αντιδραστήρα, 600.000 ειδικοί αναπτύχθηκαν για να καθαρίσουν την τοποθεσία. Οι μηχανικοί κατασκεύασαν μια γιγάντια «σαρκοφάγο» πάνω από το κτίριο του αντιδραστήρα για να αποφευχθούν περαιτέρω εκλύσεις ραδιενεργών στοιχείων. Οι οικονομικές απώλειες έφθασαν σε εκατοντάδες δισεκατομμύρια δολάρια. Η Ιαπωνία εξακολουθεί να μετράει τα εκατοντάδες δισεκατομμύρια που θα κοστίσει η καταστροφή της Φουκουσίμα του 2011 και αυτό το περιστατικό απελευθέρωσε μόνο το 1/10 της ακτινοβολίας του Τσερνόμπιλ, και κυρίως στον ωκεανό.

Ενας πόλεμος θα μεγεθύνει αυτούς τους κινδύνους, επειδή οι χειριστές του αντιδραστήρα που θα μπορούσαν να μετριάσουν τις επιπτώσεις θα ήταν πιθανό να εγκαταλείψουν τις θέσεις τους λόγω φόβου. Εάν ένας αντιδραστήρας βρίσκεται στη μέση ενός χαοτικού πεδίου μάχης, μπορεί να μην υπάρχουν καν δημοσιογράφοι – οι φήμες θα εξαπλωθούν προκαλώντας πανικό σε μεγάλους πληθυσμούς οι οποίοι θα κινούνται σε μολυσμένες ζώνες. Και φυσικά η ραδιενέργεια που δεν γνωρίζει σύνορα θα φτάσει πολύ πιο μακριά από τη Ρωσία.

Οι ανησυχίες της Ουκρανίας για την πυρηνική της ευπάθεια ενισχύθηκαν το 2014 όταν η Ρωσία εισέβαλε και προσάρτησε την Κριμαία. Ανησυχώντας ότι περαιτέρω σύγκρουση θα μπορούσε να οδηγήσει σε επίθεση σε αντιδραστήρα, το Κίεβο απηύθυνε έκκληση στον Διεθνή Οργανισμό Ατομικής Ενέργειας και στη Σύνοδο Κορυφής για την Πυρηνική Ασφάλεια να βοηθήσουν στην ενίσχυση της άμυνάς του. Δυστυχώς, δεν υπάρχει άμυνα που να μπορεί να αντέξει έναν ρωσικό βομβαρδισμό.

Θα μπορούσε ο Πούτιν να πάρει απόφαση να χτυπηθεί πυρηνικός αντιδραστήρας; Η επιθετική συμπεριφορά της Ρωσίας μετά τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης προκαλεί ανησυχία. Στους πολέμους του Αφγανιστάν, της Τσετσενίας και της Συρίας, οι ρωσικές δυνάμεις ενήργησαν με ελάχιστο σεβασμό για τα συμβατικά σύνορα. Πάντα υπάρχει και ο φόβος για άλλες εξελίξεις. Συχνά συμβαίνουν άσχημα πράγματα – οι μαχητές κάνουν λάθη, οι στρατιώτες στο πεδίο αγνοούν τους περιορισμούς.

Για το Κρεμλίνο, το μάθημα πρέπει να είναι ξεκάθαρο. Η εισβολή στην Ουκρανία ενέχει τον κίνδυνο μιας ραδιενεργού καταστροφής που θα επηρεάσει τους πάντες. Κανένας πόλεμος δεν αξίζει ένα τέτοιο ρίσκο.

*Ο Benett Ramberg είναι πρώην αξιωματούχος του αμερικανικού υπουργείου Εξωτερικών, στο Τμήμα Πολιτικών – Στρατιωτικών Υποθέσεων