Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος ΣΤ’)

Δεδομένης της παραδοξότητας που σημειώσαμε στην τελευταία παράγραφο του προηγούμενου άρθρου μας αναφορικά με τη σχέση ινδοευρωπαϊκού λεξιλογίου και ινδοευρωπαϊκού κοινωνικού οικοδομήματος, ο τομέας της γλώσσας που συμβάλλει περισσότερο από οποιονδήποτε άλλον στην αποκατάσταση της ινδοευρωπαϊκής κοινωνίας είναι η ορολογία που αφορά τη συγγένεια. Και τούτο, διότι αφενός μεν οι όροι συγγένειας είναι σχετικώς σταθερά στοιχεία της γλώσσας, αφετέρου δε είναι μεγάλος ο αριθμός των ομοιοτήτων που παρουσιάζουν οι εν λόγω όροι σε πολλές ινδοευρωπαϊκές γλώσσες.

Έτσι, μπορούμε να προβούμε στην αποκατάσταση πολλών όρων που αναφέρονται στις οικογενειακές σχέσεις. Μάλιστα, οι όροι αυτοί αφορούν όχι μόνο τη συγγένεια εξ αίματος –παραδείγματος χάριν, «μητέρα», μήτηρ η ελληνική λέξη, και «πατέρας», πατήρ η ελληνική λέξη– αλλά και τη συγγένεια εξ αγχιστείας. Τέτοιου είδους όροι είναι, λόγου χάριν, εκείνοι που μπορούσε να χρησιμοποιήσει μια σύζυγος για τους εξ αγχιστείας συγγενείς της (δηλαδή, τους συγγενείς της από την πλευρά του συζύγου της): «πεθερά», εκυρά η ελληνική λέξη, «πεθερός», εκυρός η ελληνική λέξη, «ανδράδελφος» ή «αδελφός του συζύγου», δαήρ η ελληνική λέξη, «ανδραδέλφη» ή «αδελφή του συζύγου», γάλως η ελληνική λέξη, «συννυφάδες» ή «σύζυγοι αρρένων αδελφών», εινάτερες η ελληνική λέξη. Αξίζει να σημειωθεί ότι δεν είμαστε σε θέση να πράξουμε κάτι αντίστοιχο για τους ανάλογους όρους που πρέπει να ήταν σε χρήση για τους συγγενείς της συζύγου.

Παρά ταύτα, ακόμα και στον τομέα της ορολογίας που αφορά τις συγγενικές σχέσεις, όπου έχουμε στη διάθεσή μας τις πληρέστερες και πλέον ασφαλείς πληροφορίες, οι ερμηνευτικές προσεγγίσεις των διαφόρων μαρτυριών δεν ταυτίζονται. Αυτό συμβαίνει, για παράδειγμα, στην περίπτωση των ινδοευρωπαϊκών λέξεων που παρουσιάζουν ετυμολογική συγγένεια με τον αρχαίο ελληνικό όρο ανεψιός (εξάδελφος). Θυμίζουμε ότι οι ετυμολογικά συγγενείς αυτοί όροι άλλων γλωσσών σημαίνουν είτε «ανεψιός» είτε «εγγονός».

Αυτή η ύπαρξη ταυτόσημων όρων για τις έννοιες του ανεψιού και του εγγονού, με άλλα λόγια αυτή η σύγχυση στην υπό εξέταση ορολογία, ερμηνεύεται είτε ως αποτέλεσμα ενός συστήματος συγγένειας του λεγόμενου τύπου Omaha (στο σύστημα αυτό χρησιμοποιείται ο ίδιος όρος για να δηλωθεί ο γιος της αδελφής και ο γιος του γιου) είτε ως απόρροια της τάσης των Ινδοευρωπαίων να επιτρέπουν τους γάμους ανάμεσα σε σταυρεξάδελφα (ένας άνδρας μπορούσε να νυμφευτεί την κόρη του αδελφού της μητέρας του). Πάντως, ακόμα και αυτές οι ερμηνείες δεν είναι απόλυτα πειστικές, αν λάβουμε υπόψη ότι στη σύγχρονη ιταλική γλώσσα χρησιμοποιείται ο ίδιος όρος (nipote) τόσο για τον ανεψιό όσο και για τον εγγονό, μολονότι στους κόλπους της ιταλικής κοινωνίας ούτε παρουσιάζεται ένα σύστημα συγγένειας τύπου Omaha ούτε επικρατεί η τάση να συνάπτονται γάμοι ανάμεσα σε σταυρεξάδελφα.

*Στη φωτογραφία που συνοδεύει το παρόν άρθρο, το σύστημα συγγένειας του λεγόμενου τύπου Omaha.

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Α’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Β’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Γ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Δ’)

Η ελληνική γλώσσα στο διάβα του χρόνου – Ο υλικός και πνευματικός πολιτισμός των Ινδοευρωπαίων (Μέρος Ε’)