Ουκρανία: Πηγή ανησυχιών και πεδίο σφοδρών συγκρούσεων ανά τους αιώνες

«Η ιστορία του ουκρανικού ζητήματος είναι παλαιά. Η αρχή της, εν τούτοις, χάνεται μέσα εις σκότος αμφισβητήσεων της ιστορικής δικαιώσεως του ζητήματος αυτού». Αυτή ήταν η αρχή ενός άρθρου που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Ελεύθερον Βήμα» στις 15 Δεκεμβρίου 1938 και έφερε τον τίτλο «Το πρόβλημα της Ουκρανίας».

Τα διαλαμβανόμενα στο εν λόγω άρθρο φανερώνουν το διαχρονικό χαρακτήρα του λεγόμενου Ουκρανικού ζητήματος και μας βοηθούν να αντιληφθούμε το γιατί η Ουκρανία αποτελούσε στο παρελθόν –απώτερο και πρόσφατο– και εξακολουθεί να αποτελεί ακόμα και σήμερα πηγή ανησυχιών και πεδίο σφοδρών συγκρούσεων:

Εις τας αρχάς της ρωσσικής ιστορίας δεν γίνεται πουθενά μνεία της Ουκρανίας. Η λέξις, άλλως τε, «Ουκρανία» δεν δηλώνει καμμίαν συγκεκριμένην εθνότητα, αλλά σημαίνει «παραμεθόριος», «ακριτική» περιφέρεια, δι’ ο και υπάρχουν πολλαί «Ουκρανίαι»: η πολωνική, η ρωσσική, η τσεχοσλοβακική κλπ., αι οποίαι είνε παραμεθόριοι περιφέρειαι των ομόρων αυτών χωρών. Κατά τους βυζαντινούς και μετέπειτα χρόνους η περιφέρεια αυτή που ονομάζεται σήμερον Ουκρανία ήτο η Μικρορωσσία, η οποία, προτού επέλθη η συνένωσις των Ρωσσιών, ευρίσκετο, με κέντρον το Κίεβον, εις ικανήν αντίθεσιν προς την Μεγάλην ή Μοσχοβιτικήν Ρωσσίαν, με κέντρον την Μόσχαν. Η Μικρορωσσία αυτή κατελήφθη αργότερα υπό των Λιθουανών, περιήλθε δε αργότερα, διά δυναστικής επιμιξίας, εις τους Πολωνούς, οι οποίοι εθεμελίωσαν έκτοτε επί του ιστορικού αυτού γεγονότος τας απαιτήσεις των επί της Μικρορωσσίας-Ουκρανίας. Όταν με την πάροδον των αιώνων οι δυναστικοί – κληρονομικοί λόγοι έχασαν την αξίαν των εμπρός εις το γεγονός της εμφανίσεως των εθνοτήτων, τότε εζήτησαν οι Πολωνοί ιστορικοί να θεμελιώσουν και ιστορικοεθνολογικώς τας δυναστικάς – κληρονομικάς απαιτήσεις της Πολωνίας και εδημιούργησαν την «Ουκρανίαν» και το περί αυτήν ζήτημα, το οποίον, κατά μοιραίαν εκδίκησιν της διαστραφείσης ιστορικής πραγματικότητος, στρέφεται τώρα εναντίον των.

Εν τω μεταξύ ελησμονήθη πάλιν το ζήτημα της Ουκρανίας, ανεζωογονήθη δε ολίγον τι προ του παγκοσμίου πολέμου υπό των Αυστριακών, οι οποίοι το εχρησιμοποίησαν εναντίον της Ρωσσίας. Κατά τον παγκόσμιον πόλεμον και μετ’ αυτόν το ζήτημα της Ουκρανίας υπεστηρίχθη και εχρησιμοποιήθη, πάλιν εναντίον της Ρωσσίας, υπό των Γερμανών, γνωστή δε είνε η προσπάθεια, αμέσως μετά τον παγκόσμιον πόλεμον, δημιουργίας ανεξαρτήτου Ουκρανικής Δημοκρατίας, η οποία και συνήψε χωριστήν ειρήνην με τους Γερμανούς, διά να καταλυθή αργότερα υπό της Σοβιετικής Ρωσσίας και να ενσωματωθή κατά μέγα μέρος ως δήθεν ανεξάρτητος Σοβιετική Δημοκρατία εις την ένωσιν των Σοβιετικών Δημοκρατιών, ενώ τα υπόλοιπα τμήματά της διενεμήθησαν μεταξύ Πολωνών, Τσεχοσλοβάκων κ.λπ.

Κατά την σύναψιν, τότε, της χωριστής συνθήκης κατεδείχθη η σημασία την οποίαν ημπορούσε να έχη η Ουκρανία διά την Γερμανίαν. Και δη η οικονομική σημασία. Η πάσχουσα τότε Γερμανία ευρήκεν εις την Ουκρανίαν αφθονίαν τροφίμων, ανθράκων, σιδήρου και άλλων μεταλλευμάτων, τα οποία εισήγαγε τότε εις κολοσσιαίας ποσότητας και ανεκούφισε σημαντικώς την οικονομίαν της. Διότι η Ουκρανία είνε μία από τας πλέον ευφόρους και πλουσίας περιοχάς της ανατολικής ή μάλλον γενικώς της Ευρώπης. Η περιοχή του Δόνετς με τα πλούσια κοιτάσματα ανθράκων, αι ποδολικαί πεδιάδες με τα σιτάρια των, με τα σακχαρότευτλά των, με την εκτάκτως ανεπτυγμένην κτηνοτροφίαν των, η ξυλεία γενικώς της Ουκρανίας, τα ηλεκτροπαραγωγικά της εργοστάσια, τα οποία διευκολύνουν την ανάπτυξιν της εξ ίσου σπουδαίας βιομηχανίας, η οποία βασίζεται επί του μεγάλου μεταλλευτικού πλούτου του υπεδάφους, η βαμβακοπαραγωγή της καθιστούν εκτάκτως αξιοζήλευτον την χώραν αυτήν, ήτις από οικονομικής απόψεως θα ηδύνατο να προσφέρη υπηρεσίας εις την Γερμανίαν, που δεν προσέφεραν όλαι μαζί αι απολεσθείσαι αποικίαι της.

[…]

Από όλα αυτά βλέπομεν ποίαν κολοσσιαίαν σημασίαν έχει διά την Γερμανίαν η δημιουργία μιας Ουκρανίας η οποία θα διατελή υπό την άμεσον επιρροήν της ή ίσως και την κυριαρχίαν της, και δεν είνε παράλογον να πιστεύσωμεν ότι θα χρησιμοποιήση όλας τας δυνάμεις που διαθέτει διά να πραγματοποιήση τους ουκρανικούς σκοπούς της.

Δημιουργεί όμως διά την Ευρώπην το ζήτημα της Ουκρανίας, όπως το είδαμεν εν τοις ανωτέρω, πιθανότητας γενικών κινδύνων εν η περιπτώσει η Γερμανία θελήση να το επιλύση προς όφελός της και δη με οποιονδήποτε μέσον, έστω και διά συρράξεως;

[…] Εις την ενδεχόμενην αυτήν σύρραξιν αναφέρονται, άλλωστε, οι εις το χθεσινόν μας άρθρον αναφερόμενοι λόγοι του Γερμανού καθηγητού, όπως επίσης και πλουσία αρθρογραφία του ευρωπαϊκού τύπου, ιδίως του τύπου των ανατολικών χωρών κατά τας τελευταίας ημέρας. Ούτως έγραφε, προ τινος, η τσεχοσλοβακική εφημερίς «Α-Τσετ» ότι «ίσως ίδωμεν προσεχώς να διεξαχθή εις την Ουκρανίαν ο μεγαλείτερος αγών που είδεν η εποχή μας, μεγαλείτερος από τον αγώνα Λούντεντορφ και Φος, ο αγών διά την κληρονομίαν του Πέτρου του Μεγάλου», εκείνου δηλαδή που ήνωσε και εδημιούργησε την Ρωσσίαν.