Ανατροπές σε πολλά επίπεδα

Οι εξελίξεις στην Ουκρανία είναι ανατρεπτικά ραγδαίες. Ο ρώσος πρόεδρος έκανε το κατά πολλούς, συμπεριλαμβανομένου εμού, αδιανόητο. Και βέβαια κατέλαβε ορισμένους εκ των Δυτικών εξαπίνης. Ιδίως οι Ευρωπαίοι, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες του Μακρόν, διασύρθηκαν από την εμπιστοσύνη που έδειξαν στον ρώσο πρόεδρο, την οποία και πρόδωσε. Ενδεικτική της κατάστασης είναι πως ενοχλήθηκαν αρκετοί ευρωπαίοι ηγέτες για την επικοινωνία Μακρόν – Πούτιν, μετά την έναρξη των στρατιωτικών επιχειρήσεων, γιατί «έσπασε» το ευρωπαϊκό μέτωπο.

Το ερώτημα σε αυτή τη φάση είναι ποιοι είναι οι στόχοι του Πούτιν. Να καθαιρέσει το καθεστώς Ζελένσκι ώστε εν συνεχεία να εγκαθιδρυθεί ένα φιλορωσικό; Να καταστρέψει την ουκρανική οικονομία και τις υποδομές της, μαζί με τις στρατιωτικές, ώστε να μην καταφέρει να ορθοποδήσει η χώρα και να αποτελέσει απειλή για τη Μόσχα στο μέλλον; Σημειωτέον ότι στο ρωσικό αφήγημα αναφέρθηκε το σενάριο το Κίεβο να μετεξελιχθεί σε πυρηνική δύναμη και μάλιστα τα πυρηνικά να βρεθούν υπό τον έλεγχο νεοναζιστικών ή τέλος πάντων εθνικιστικών μορφωμάτων, με τη βοήθεια νατοϊκών χωρών.

Οσο ακραίο και αν είναι το εν λόγω σενάριο, έχει μία σχετική απήχηση και κυρίως αποτελεί – κατά τους Ρώσους – ένα υποτίθεται σοβαρό επιχείρημα. Αν, πάντως, στόχος του Κρεμλίνου ήταν να υφαρπάξει ένα ακόμη κομμάτι της Ουκρανίας στα ανατολικά, με επίκεντρο την Μαριούπολη και την περιοχή που εκτείνεται ανατολικά του ποταμού Δνείπερου, όχι μόνο αποκόπτοντας την πρόσβαση της Ουκρανίας στη θάλασσα, καθιστώντας τη δηλαδή περίκλειστη χώρα, αλλά και ακρωτηριάζοντάς την οικονομικά, καθότι το μεγαλύτερο κομμάτι της βιομηχανικής της παραγωγής θα βρισκόταν στα χέρια της Ρωσίας και των αυτονομιστών, γιατί να έφτανε στο Κίεβο; Για να διαπραγματευθεί από καλύτερη βάση; Γιατί να θέλει να θέσει την ουκρανική πρωτεύουσα υπό πλήρη έλεγχο; Δεν εμπεριέχει διπλωματικό, όχι επιχειρησιακό, ρίσκο η συγκεκριμένη επιλογή; Και πού θα σταματήσει; Πού και ποιο είναι το τέλος της διαδρομής; Γιατί στρατιωτικά η Μόσχα θα επικρατήσει, δεδομένης της υπεροχής της, εντούτοις, πώς θα επαναφέρει τη σταθερότητα στην Ουκρανία παραμένει το μεγάλο ζητούμενο.

Εξίσου, βρισκόμενη σε περιοχές που διακατέχονται από έντονα αντιρωσικά αισθήματα, αν παρατείνει την παρουσία της, οι πολίτες τους θα βγουν αργότερα στην αντίσταση (συνεπικουρούμενοι ενδεχομένως και από ακραία στοιχεία που θα εισαχθούν) και έτσι θα βρεθεί αντιμέτωπη με ένα σοβαρό πρόβλημα αλλά και τη διεθνή κατακραυγή. Και αν τις αμέσως επόμενες μέρες, δουν το φως της δημοσιότητας εικόνες με νεκρούς αμάχους ή ανέβει ο αριθμός των ανθρώπινων απωλειών, η κοινή γνώμη θα στραφεί εναντίον της Μόσχας, παρασύροντας και τις ηγεσίες.

Μπορεί, λοιπόν, ο Πούτιν να έχει «μετρήσει» τις αντιδράσεις της Δύσης, τουλάχιστον στο σκέλος των κυρώσεων, αν και κάποιες θα τον πλήξουν, ωστόσο, αν δεν κεφαλαιοποιήσει εγκαίρως τα οφέλη του, αυτά κάλλιστα μπορούν να εξανεμιστούν. Αν τελικά ο Ζελένσκι αποδεχόταν να συζητήσει με τον Πούτιν «τους όρους παράδοσης» θα αποτελούσε διέξοδο για τον δεύτερο, εφόσον δεν μπλοφάρουν τα δύο μέρη. Και για μένα παραμένει ερωτηματικό γιατί η ρωσική ηγεσία δεν έδειξε υπομονή, όπως μεταξύ 2004 και 2009, και με υβριδικό τρόπο και μοχλό την ενέργεια, τις κυβερνοεπιθέσεις και την αντίσταση των αυτονομιστών (που είναι πλέον αναγνωρισμένοι), να επιχειρούσε να υποχρεώσει το Κίεβο να αλλάξει ρότα ή να ανέτρεπε την κυβέρνηση μέσω της συστηματικής της φθοράς. Πιθανότατα, γιατί μετά το 2014 έχει αναπτυχθεί ουκρανική συνείδηση με έντονα αντιρωσικά χαρακτηριστικά.

Ο τρόπος, πάντως, που η Δύση αντιμετωπίζει τον Πούτιν, εκτός από αμηχανία και μούδιασμα, δείχνει και κάτι βαθύτερο: την έλλειψη στρατηγικής, σχεδίου και οράματος για την αντιμετώπιση τέτοιων φαινομένων και αντιλήψεων, με αποτέλεσμα όσο δεν καταφέρνει να φρενάρει τον ρώσο πρόεδρο, αυτονόητα να ανοίγει όρεξη και σε άλλες χώρες με ανάλογες αναθεωρητικές προθέσεις. Εξαρχής, άλλωστε, γνωρίζαμε ότι για χάρη της Ουκρανίας η Ρωσία είναι αποφασισμένη να πολεμήσει όσες φορές χρειαστεί, αντιθέτως η Δύση δεν επρόκειτο να εμπλακεί στρατιωτικά.

Ο Κωνσταντίνος Φίλης είναι διευθυντής IGA και αναπληρωτής καθηγητής του Αμερικανικού Κολλεγίου Ελλάδος