Πόλεμος Ουκρανία: 8 ερωτήσεις και απαντήσεις για την κρίση

Η επικαιρότητα περιστρέφεται εδώ και αρκετές εβδομάδες γύρω από το δράμα που εκτυλίσσεται στην Ουκρανία, στο έδαφος της οποίας η Ρωσία εισέβαλε τα ξημερώματα της Πέμπτης. Οι εξελίξεις είναι ραγδαίες και πυκνές και τα ερωτήματα πολλά

1      Τι έχει κάνει η Ρωσία;

Ο Βλαντιμίρ Πούτιν προχώρησε το βράδυ της Δευτέρας στην αναγνώριση της ανεξαρτησίας των αποκαλούμενων «Λαϊκών Δημοκρατιών» του Λουγκάνσκ και του Ντονέτσκ, στέλνοντας παράλληλα στρατεύματα. Ξεκαθάρισε δε ότι η έκτασή τους δεν περιορίζεται στα σημερινά τους «σύνορα», που αποτελούν από το 2014 τη γραμμή επαφής με τους Ουκρανούς, αλλά περιλαμβάνει το σύνολο της περιφέρειας του Ντονμπάς, με έκταση περίπου 60.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων, που είναι πλούσια σε κοιτάσματα μετάλλων και θεωρείται βιομηχανική ζώνη. Αυτό ενίσχυσε τις υποψίες ότι η μεγάλη επίθεση ήταν προ των πυλών, με τις ΗΠΑ να στέλνουν σήμα για άμεση επίθεση το βράδυ της Τετάρτης. Λίγες ώρες αργότερα, οι ρωσικές δυνάμεις επιτέθηκαν από Βορρά, Νότο και Ανατολή, με τον Πούτιν να επικαλείται την ασφάλεια της χώρας του και την «αποναζιστικοποίηση» της Ουκρανίας.

2      Τι έχει κάνει η Δύση;

ΗΠΑ, ΝΑΤΟ και ΕΕ, όπως και οι σύμμαχοί τους, καταγγέλλουν δριμύτατα τη Μόσχα για ωμή παραβίαση του διεθνούς δικαίου και απρόκλητη εισβολή. Εχουν όμως ξεκαθαρίσει πως δεν πρόκειται να εμπλακούν στρατιωτικά με τη Ρωσία στο έδαφος της Ουκρανίας, έστω και αν (με εξαίρεση ορισμένες χώρες) το προηγούμενο διάστημα την έχουν εξοπλίσει συστηματικά. Η αναγνώριση των αποσχιστικών δημοκρατιών από τη Μόσχα έφερε το πρώτο πακέτο κυρώσεων, η έκταση των οποίων είναι σχετικά περιορισμένη, όμως με την εισβολή ενεργοποιήθηκαν πολύ πιο σκληρά μέτρα, με στόχο να γονατίσουν τη ρωσική οικονομία, στοχεύοντας στον στενό κύκλο του Πούτιν, αλλά όχι και στον ίδιο. Ενα από τα πιο σημαντικά μέτρα αφορά την αναστολή από τη Γερμανία της διαδικασίας αδειοδότησης του αγωγού φυσικού αερίου Nord Stream 2, ο οποίος είναι πλέον πιθανό να μη λειτουργήσει ποτέ.

3      Πώς φτάσαμε ως εδώ;

Εδώ και αρκετές εβδομάδες, η Ρωσία ανέπτυσσε στρατεύματα στα σύνορα με την Ουκρανία, με τη Δύση να προειδοποιεί από πολύ νωρίς πως ετοίμαζε ολομέτωπη στρατιωτική εισβολή – με στόχο ακόμη και την περικύκλωση ή την κατάληψη του Κιέβου -, ενώ ο πρόεδρος Ζελένσκι κρατούσε χαμηλούς τόνους. Η Μόσχα αρνούνταν ότι είχε τέτοια πρόθεση, παραπλανητικά όπως αποδείχθηκε. Ταυτόχρονα, είχε θέσει όρους για την εκτόνωση της κατάστασης, ανταλλάσσοντας επιστολές με ΗΠΑ, ΕΕ και ΝΑΤΟ. Η Δύση διατύπωσε προτάσεις για μείωση των εξοπλισμών, απέρριψε όμως τις εξωπραγματικές ρωσικές απαιτήσεις για επιστροφή στην προ του 1989 κατάσταση. Το Κρεμλίνο θεώρησε ανεπαρκείς τις απαντήσεις που έλαβε, ζητώντας πλέον όχι μόνο τη μη ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ, αλλά και την αποστρατιωτικοποίησή της. Ολες οι προσπάθειες διαμεσολάβησης, όπως και οι πρωτοβουλίες των Ευρωπαίων, κυρίως του Εμανουέλ Μακρόν και του Ολαφ Σολτς, προκειμένου να μείνει ανοιχτή η διπλωματική οδός, έπεσαν στο κενό.

4      Τι είναι η θεωρία της «φινλανδοποίησης»;

Αρκετοί παρομοιάζουν το καθεστώς που θέλει να επιβάλει διά της βίας ο Πούτιν στην Ουκρανία με εκείνο που ίσχυσε για τη Φινλανδία μετά το τέλος του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου – εξού και ο όρος «φινλανδοποίηση», που πρακτικά ισοδυναμεί με περιορισμένη κυριαρχία. Συγκεκριμένα, με βάση τη συμφωνία που υπογράφηκε τότε, η σύμμαχος της ναζιστικής Γερμανίας θα ακολουθούσε πολιτική ίσων αποστάσεων ανάμεσα σε Δύση και ΕΣΣΔ, χωρίς να έχει δικαίωμα να ενταχθεί ούτε στο ΝΑΤΟ ούτε στο Σύμφωνο της Βαρσοβίας. Ωστόσο, μετά την πτώση του Τείχους του Βερολίνου, η χώρα εντάχθηκε στην ΕΕ (1995), καθώς και στη Συνεργασία για την Ειρήνη του ΝΑΤΟ – ενώ πλέον εντείνεται η συζήτηση για επίσημη ένταξη της σκανδιναβικής χώρας στη Συμμαχία.

5      Ισχύουν οι Συμφωνίες του Μινσκ, Ι και ΙΙ;

Οι συμφωνίες που υπογράφηκαν το 2014 και το 2015 στην ομώνυμη πόλη της Λευκορωσίας σήμαναν (προσωρινά, όπως αποδείχθηκε) το τέλος των συγκρούσεων που είχαν ξεσπάσει τότε και είχαν στόχο μια βιώσιμη ειρήνη. Ανάμεσα στα άλλα, προέβλεπαν ότι Λουγκάνσκ και Ντονέτσκ θα παρέμεναν εντός του κράτους της Ουκρανίας, αλλά με καθεστώς διευρυμένης αυτονομίας που θα διασφαλιζόταν με σχετικές νομοθετικές ρυθμίσεις. Στην πράξη, ωστόσο, το Κίεβο και οι φιλορώσοι αυτονομιστές (υπό την καθοδήγηση της Μόσχας) δεν τα βρήκαν ποτέ και οι συμφωνίες δεν εφαρμόστηκαν. Πλέον, μετά την αναγνώριση των δύο «Λαϊκών Δημοκρατιών» και τη ρωσική εισβολή, είναι οριστικά νεκρές.

6      Τι συμβαίνει στην Κριμαία;

Η Κριμαία ανακήρυξε με δημοψήφισμα την ανεξαρτησία της στις 11 Μαρτίου 2014, μετά τη διασφάλιση του ελέγχου της από τη Μόσχα και τους Ρώσους και ρωσόφωνους που κατοικούν στην έκτασης 27.000 τετραγωνικών χιλιομέτρων στρατηγικής σημασίας χερσόνησο. Σε αυτό, η σχετική πρόταση έλαβε 96% (οι υποστηρικτές της παραμονής στην Ουκρανία έκαναν μποϊκοτάζ). Είχε προηγηθεί η πτώση του φιλορώσου προέδρου της Ουκρανίας Βίκτορ Γιανουκόβιτς μετά την Εξέγερση του Μαϊντάν. Η «ανεξάρτητη» Κριμαία αναγνωρίστηκε αμέσως από τη Ρωσική Ομοσπονδία και προσαρτήθηκε σε αυτήν, προκαλώντας τις πρώτες και πολύ ήπιες κυρώσεις της Δύσης.

7      Τι θα γίνει από εδώ και στο εξής;

Ο ρωσικός στρατός υπερτερεί συντριπτικά του ουκρανικού, με αποτέλεσμα να προελαύνει τις δύο πρώτες ημέρες του πολέμου. Οι περισσότεροι αναλυτές συμφωνούν ότι στόχος είναι να περικυκλωθεί το Κίεβο και να παραλύσει η πολιτική και στρατιωτική δομή της Ουκρανίας, τη στιγμή που ο κύριος όγκος του στρατού της θα έχει αποκοπεί στο ανατολικό τμήμα της χώρας. Ο Πούτιν ζήτησε προχθές την παράδοση της χώρας, προκειμένου να εγκαταστήσει φιλορωσική κυβέρνηση στο Κίεβο, να αποκτήσει τον έλεγχο του μεγαλύτερου μέρους των ακτών, αν όχι όλης της χώρας, και να συνδέσει την Κριμαία με τη ρωσική ηπειρωτική χώρα.

8      Τι δείχνει η εμπειρία της Γεωργίας;

Η Νότια Οσετία και η Αμπχαζία, δύο περιοχές της Γεωργίας, διεκδικούσαν την ανεξαρτησία τους πολύ νωρίς μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την κατάρρευση της ΕΣΣΔ, με αποτέλεσμα ένοπλες συγκρούσεις με τη νεαρή δημοκρατία. Η εκεχειρία που υπογράφηκε το 1992 κράτησε μέχρι το 2008, όταν η ρωσική επέμβαση – σχεδόν ταυτόχρονα με την έναρξη των Θερινών Ολυμπιακών Αγώνων του Πεκίνου – οδήγησε στον πλήρη έλεγχο των περιοχών από τους αυτονομιστές και την αναγνώριση της ανεξαρτησίας τους από τη Μόσχα. Η Γεωργία απώλεσε τότε και τυπικά το 20% του εδάφους της.

Το χρονικό ενός προαναγγελθέντος πολέμου

Φθινόπωρο του 2021: η Ρωσία αρχίζει να αναπτύσσει στρατεύματα κοντά στην Ουκρανία .

7 Δεκεμβρίου: ο αμερικανός πρόεδρος, Τζο Μπάιντεν, απειλεί τη Ρωσία με σαρωτικές δυτικές οικονομικές κυρώσεις αν εισβάλλει στην Ουκρανία.

17 Δεκεμβρίου: η Ρωσία παρουσιάζει αναλυτικές αξιώσεις ασφαλείας, συμπεριλαμβανομένης και μίας νομικά δεσμευτικής εγγύησης ότι το ΝΑΤΟ θα εγκαταλείψει κάθε στρατιωτική δραστηριότητα στην ανατολική Ευρώπη και την Ουκρανία.

14 Ιανουαρίου: ουκρανικοί κυβερνητικοί ιστότοποι πλήττονται από κυβερνοεπίθεση που προειδοποιεί τους Ουκρανούς να «φοβούνται και να περιμένουν το χειρότερο».

17 Ιανουαρίου: ρωσικές δυνάμεις αρχίζουν να καταφτάνουν στη Λευκορωσία, βόρεια της Ουκρανίας, για κοινά γυμνάσια.

24 Ιανουαρίου: το ΝΑΤΟ θέτει τις δυνάμεις του σε επιφυλακή και ενισχύει την ανατολική Ευρώπη με περισσότερα πλοία και μαχητικά αεροσκάφη.

26 Ιανουαρίου: η Ουάσιγκτον παρουσιάζει γραπτή απάντηση στις ρωσικές αξιώσεις ασφαλείας, επαναλαμβάνοντας τη δέσμευσή της στην πολιτική «ανοιχτών θυρών» του ΝΑΤΟ και προτείνοντας παράλληλα στη Μόσχα «πραγματιστικές» συνομιλίες.

28 Ιανουαρίου: ο ρώσος πρόεδρος, Βλαντίμιρ Πούτιν λέει ότι οι βασικές αξιώσεις ασφαλείας της Ρωσίας δεν έχουν ικανοποιηθεί.

2 Φεβρουαρίου: οι ΗΠΑ ανακοινώνουν την αποστολή επιπλέον 3.000 στρατιωτών στην Πολωνία και τη Ρουμανία στο πλαίσιο της ενίσχυσης της ανατολικής πτέρυγας του ΝΑΤΟ.

4 Φεβρουαρίου: στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του Πεκίνου, ο Πούτιν εξασφαλίζει την κινεζική στήριξη στην αξίωσή του να μην επιτραπεί ποτέ η ένταξη της Ουκρανίας στο ΝΑΤΟ.

7 Φεβρουαρίου: ο γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, βλέπει κάποια ελπίδα διπλωματικής επίλυσης της κρίσης έπειτα από συνάντησή του με τον Πούτιν στο Κρεμλίνο. Κατόπιν επισκέπτεται το Κίεβο και εγκωμιάζει την «ψυχραιμία» του προέδρου Βολοντίμιρ Ζελένσκι και του ουκρανικού λαού.

9 Φεβρουαρίου: o Μπάιντεν λέει πως «η κατάσταση μπορεί να εκτροχιαστεί γρήγορα» και το Στέιτ Ντιπάρτμεντ συμβουλεύει τους Αμερικανούς στην Ουκρανία να την εγκαταλείψουν αμέσως. Και άλλες χώρες καλούν τους υπηκόους τους να φύγουν.

14 Φεβρουαρίου: ο Ζελένσκι καλεί τους Ουκρανούς να αναρτήσουν σημαίες και να τραγουδήσουν με μια φωνή τον εθνικό ύμνο στις 16 Φεβρουαρίου, ημέρα που κάποια δυτικά Μέσα υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να εισβάλλει η Ρωσία.

15 Φεβρουαρίου: η Ρωσία λέει ότι κάποια από τα στρατεύματά της επιστρέφουν στις βάσεις έπειτα από γυμνάσια κοντά στην Ουκρανία και χλευάζει τις δυτικές προειδοποιήσεις περί επικείμενης εισβολής. Το ρωσικό Κοινοβούλιο καλεί τον Πούτιν να αναγνωρίσει ως ανεξάρτητες τις δύο αποσχισθείσες περιοχές της ανατολικής Ουκρανίας.

18 Φεβρουαρίου: ο αμερικανός πρεσβευτής στον ΟΑΣΕ, Μάικλ Κάρπεντερ, εκτιμά πως η Ρωσία έχει συγκεντρώσει 169.000-190.000 στρατιώτες εντός και πέριξ της Ουκρανίας.

19 Φεβρουαρίου: οι στρατηγικές πυρηνικές δυνάμεις της Ρωσίας πραγματοποιούν ασκήσεις υπό την εποπτεία του Πούτιν.

21 Φεβρουαρίου: ο Μακρόν λέει ότι ο Μπάιντεν και ο Πούτιν συμφώνησαν επί της αρχής σε μία σύνοδο κορυφής με θέμα την Ουκρανία. Μόλις λίγες ώρες αργότερα, ο ρώσος πρόεδρος αναγνωρίζει επίσημα ως ανεξάρτητες τις δύο αποσχισθείσες περιοχές στην ανατολική Ουκρανία και εγκρίνει την αποστολή «ειρηνευτικών δυνάμεων» σε αυτές.

22 Φεβρουαρίου: ΕΕ, Βρετανία και ΗΠΑ ανακοινώνουν τα «πρώτα πακέτα» κυρώσεων σε βάρος της Μόσχας ενώ η Γερμανία παγώνει τη διαδικασία αδειοδότησης του Nord Stream 2.

23 Φεβρουαρίου: η Μόσχα ανακοινώνει πως οι φιλορώσοι αυτονομιστές ηγέτες στο Ντονμπάς ζήτησαν από τη Ρωσία στρατιωτική στήριξη

24 Φεβρουαρίου, ώρα 5 το πρωί: ο Βλαντίμιρ Πούτιν ανακοινώνει μία «ειδική στρατιωτική επιχείρηση» στην Ουκρανία. Η εισβολή ξεκινάει