Οι σοφιστές – Πρόδικος, η συνωνυμική (Μέρος Α’)

Η διδασκαλία και η δράση του Πρωταγόρα, για τις οποίες κάναμε λόγο και στον επίλογο του τελευταίου άρθρου μας αναφορικά με τον ιδρυτή της σοφιστικής, αποτέλεσαν σημείο αφετηρίας για διάφορες γραμμές σκέψης, που περιπλέκονται πολλαπλώς μέσα στην ούτως ή άλλως πολυποίκιλη ομάδα των σοφιστών.

Ένας από τους σοφιστές εκείνους που τοποθετούνται κοντά στον ιδρυτή της κίνησης, διατηρώντας βεβαίως σχετική αυτοτέλεια, είναι ο Πρόδικος, ο οποίος μάλιστα αναφέρεται στην αρχαία παράδοση και ως μαθητής του Πρωταγόρα.

Γεννημένος σε ιωνική περιοχή, την Ιουλίδα της Κέας, πιθανώς ανάμεσα στο 470 και το 460 π.Χ., ο Πρόδικος εκπροσωπούσε ενίοτε τα συμφέροντα της πατρίδας του στην Αθήνα. Βάσει των πληροφοριών που έχουμε στη διάθεσή μας από τις αρχαίες πηγές, ο Πρόδικος δεν επιζητούσε τη δημοσιότητα στον ίδιο βαθμό με τους υπόλοιπους σοφιστές, πιθανώς εξαιτίας και της έλλειψης του χαρίσματος του λόγου (περιγράφεται ως βαρήκοος και με βαριά, μη καθαρή προφορά). Η εικόνα που έχουμε γι’ αυτόν είναι εκείνη ενός σοφού που δίδασκε ακόμα και από το κρεβάτι, διαβάζοντας τους λόγους του και αποφεύγοντας μάλλον τους αυτοσχεδιασμούς. Από την Απολογία του Πλάτωνα πληροφορούμαστε ότι ο Πρόδικος βρισκόταν ακόμα εν ζωή την εποχή της δίκης του Σωκράτη.

Ένα σημαντικό κεφάλαιο της πολύ προσοδοφόρου διδασκαλίας του κείου σοφιστή ήταν οι γλωσσικές έρευνες. Ειδικότερα, ο Πρόδικος έδινε ιδιαίτερη βαρύτητα στην έρευνα των συνωνύμων, στην ανακάλυψη διαφορών ανάμεσα σε σημασιολογικά συγγενικές λέξεις.

Στο πλαίσιο της συνωνυμικής μεθόδου που είχε αναπτύξει ο Πρόδικος, ο σοφιστής εξετάζει ένα ζευγάρι λέξεων που είναι ταυτόσημες εκ πρώτης όψεως ή με παραπλήσια σημασία και προσπαθεί να φθάσει στην εννοιολογική διάκρισή τους μέσα από την ανίχνευση της ακριβούς σχέσης ανάμεσα στην κάθε λέξη και το σημαινόμενο (το σημασιολογικό περιεχόμενο, την ενυπάρχουσα έννοια) αυτής. Η περίφημη συνωνυμική του Πρόδικου αξιολογείται ως προβαθμίδα της σωκρατικής συνήθειας να ορίζονται ηθικές έννοιες όπως η ανδρεία, η σωφροσύνη και η εγκράτεια. Με άλλα λόγια, υποστηρίζεται ότι ο Πρόδικος έθεσε τις βάσεις του εννοιολογικού ορισμού κατά τη σωκρατική μέθοδο.