Κλιματική αλλαγή: «Είναι ήδη εδώ, τη ζούμε», προειδοποιούν επιστήμονες – «Το έγκλημα συνεχίζεται»

Η ιλιγγιώδης ταχύτητα της υπερθέρμανσης του πλανήτη υπερβαίνει τον ρυθμό των προσπαθειών για την προστασία δισεκατομμυρίων ευάλωτων ανθρώπων, σύμφωνα με νέα έκθεση που δόθηκε στη δημοσιότητα τη Δευτέρα από κορυφαίους επιστήμονες παγκοσμίως.

Η έκθεση, όπως γράφει το Bloomberg, προειδοποιεί ότι μεγαλώνει η αναντιστοιχία ανάμεσα στην αύξηση της θερμοκρασίας από τη μία πλευρά και τις αργές και σπασμωδικές προσπάθειες προσαρμογής από την άλλη. Απομένει λίγος χρόνος για να καλυφθεί η διαφορά, επισημαίνεται, προτού κλείσει οριστικά «ένα μικρό παράθυρο ευκαιρίας».

«Η έκθεση αποκαλύπτει με ποιους τρόπους πλήττονται από την κλιματική αλλαγή οι άνθρωποι και ο πλανήτης», δήλωσε ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Αντόνιο Γκουτέρες. Αποκάλεσε, μάλιστα, το έγγραφο 3.500 σελίδων ως «άτλαντα του ανθρώπινου πόνου» και ως κατηγορητήριο για σειρά εγκλημάτων από πλευράς παγκόσμιων ηγεσιών που «έχουν παραιτηθεί».

Πρόκληση για παγκόσμια συνεργασία αποτελεί και το γεγονός ότι η ρωσική στρατιωτική εισβολή στην Ουκρανία πιθανότατα επισκιάζει την πρώτη σημαντική έκθεση για την ευπάθεια του κλίματος εδώ και οκτώ χρόνια.

Πρόκειται για το δεύτερο έγγραφο που κυκλοφόρησε σε λιγότερο από έξι μήνες από τη Διακυβερνητική Επιτροπή για την Κλιματική Αλλαγή (IPCC), που υποστηρίζεται από τα Ηνωμένα Εθνη, ενώ αναμένονται επιπλέον δύο εκθέσεις μέχρι το τέλος του έτους.

Οι ερευνητές εστιάζουν στην ανετοιμότητα των κρατών να αντιμετωπίσουν την κλιματική αστάθεια και τους κινδύνους που εγκυμονούνται από τις υψηλότερες θερμοκρασίες, που σήμερα βρίσκονται στους 1,1° Κελσίου πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα.

Τα πιο σημαντικά ευρύματα της νέας έκθεσης:

• Τα αποτελέσματα της τήξης των παγετώνων και της απόψυξης του μόνιμου παγετού σε ορισμένες περιοχές «πλησιάζουν στο μη αναστρέψιμο».
• Ο μισός κόσμος ζει ήδη με «σοβαρή λειψυδρία» για παρατεταμένες περιόδους.
• Μπορεί να αναμένεται παγκόσμια αύξηση των θανάτων που σχετίζονται με τη ζέστη, εξαιτίας περισσότερων τροφιμογενών και μολυσματικών ασθενειών.
• Η αύξηση της αγροτικής παραγωγής έχει επιβραδυνθεί και οι ακραίες καιρικές συνθήκες έχουν θέσει σε κίνδυνο την επισιτιστική ασφάλεια εκατομμυρίων ανθρώπων.
• Έως και το 14% των ζωικών ειδών που μελετήθηκαν στα χερσαία οικοσυστήματα θα αντιμετωπίσουν πιθανότατα «πολύ υψηλό» κίνδυνο εξαφάνισης, εφόσον η θέρμανση αγγίξει το επίπεδο των 1,5°C.

Οι αποφάσεις της επόμενης δεκαετίας θα καθορίσουν ποιοι κίνδυνοι μπορούν να αποφευχθούν. Η θέρμανση, πέρα από αυτό το επίπεδο, «θα αυξήσει αναπόφευκτα πολλαπλούς κλιματικούς κινδύνους», γράφουν οι επιστήμονες. Ακόμη και αν μειωθεί η θερμοκρασία αφού περάσει τους 1,5°C – κάτι ούτως ή άλλως εξαιρετικά δύσκολο – πιθανώς θα άφηνε μη αναστρέψιμη ζημιά.

Στη σκιά του πολέμου στην Ουκρανία, οι αντιπρόσωποι 195 χωρών στην IPCC ενέκριναν μια περίληψη της έκθεσης, έκτασης 36 σελίδων.

«Η κλιματική αλλαγή που προκαλείται από τον άνθρωπο και ο πόλεμος κατά της Ουκρανίας έχουν τις ίδιες ρίζες: τα ορυκτά καύσιμα και την εξάρτηση της ανθρωπότητας από αυτά», δήλωσε η επικεφαλής της ουκρανικής αντιπροσωπείας, Σβετλάνα Κρακόφσκα, επιστήμονας του Ουκρανικού Υδρομετεωρολογικού Ινστιτούτου.

Εκατοντάδες επιστήμονες από όλο τον κόσμο εξέτασαν κάθε πτυχή της υπόθεσης, από φυσικής και ανθρωπιστικής πλευράς, συμπεριλαμβανομένης της μελέτης των ακτών, των ποταμών, των πόλεων, της γεωργίας, της υγείας και της φτώχειας.

Τα ευρήματά τους υποστηρίζουν ότι οι σοβαρές συνέπειες της κλιματικής αλλαγής είναι ήδη ορατές παντού, με πρωτοφανή κύματα καύσωνα, άνοδο της στάθμης της θάλασσας και πυρκαγιές που ξεπερνούν κάθε προηγούμενο. Δείχνουν επίσης ότι η στρατηγική προσαρμογή μπορεί να σώσει ζωές. Μια ουσιαστική αλλαγή από την τελευταία έκδοση της έκθεσης, που κυκλοφόρησε το 2014, είναι ότι πολλές προβολές για το πώς θα εξελιχθεί η κλιματική αλλαγή έχουν ενσωματωθεί σε παρατηρήσεις σχετικά με το τι έχει ήδη συμβεί.

«Η κλιματική αλλαγή συνέβη»

«Έχουμε συνηθίσει να μιλάμε για την αλλαγή του κλίματος σε μελλοντικό χρόνο», δήλωσε η Aditi Mukherji, ερευνήτρια στο Διεθνές Ινστιτούτο Διαχείρισης Υδάτων και επικεφαλής συγγραφέας του κεφαλαίου της IPCC για το νερό. «Όλοι μας πρέπει να σταματήσουμε να μιλάμε για την κλιματική αλλαγή στον μέλλοντα. Πρέπει να λέτε ότι η κλιματική αλλαγή συνέβη».

Νέα έρευνα που δημοσιεύτηκε τα τελευταία χρόνια επέτρεψε στην IPCC να κατανοήσει καλύτερα πώς η «υγεία των κοινωνιών» μπορεί να εμποδίσει την αλλαγή ή να ενισχύσει την προσαρμογή του κλίματος. Μη κλιματικοί παράγοντες, όπως νόμοι, πολιτικές, οικονομικές συνθήκες, χρηματοδότηση και πρόσβαση των ανθρώπων σε βασικούς πόρους είναι πιθανό να διαδραματίσουν κρίσιμο ρόλο στις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής, όσο και οι άμεσες επιπτώσεις της ίδιας της θέρμανσης.

Αυτό συμβαίνει επειδή η ίδια ποσότητα υπερθέρμανσης θα έχει διαφορετικές συνέπειες ανάλογα με το πόσο καλά προετοιμασμένοι είναι οι άνθρωποι για να την αντιμετωπίσουν. Πώς μπορεί να μοιάζει ο κόσμος μετά από 2°C υπερθέρμανσης πάνω από τα προβιομηχανικά επίπεδα, το υψηλότερο όριο που έχουν δεχτεί τα κράτη στη Συμφωνία του Παρισιού;

«Εξαρτάται», είπε ο Brian O’Neill, διευθυντής του Joint Global Change Research Institute στο Μέριλαντ και επικεφαλής συγγραφέας του κεφαλαίου της IPCC για τους μελλοντικούς κινδύνους. «Αυτή η ερώτηση δεν μπορεί να απαντηθεί αν δεν μου πείτε επίσης τι υποθέτουμε για την κατάσταση της κοινωνίας».

Οι τρέχουσες πολιτικές εκτιμούν μέση αύξηση της θερμοκρασίας 2,7°C έως το 2100, σύμφωνα με το Climate Impact Tracker, πρόβλεψη που μειώνεται στους 2,4 βαθμούς Κελσίου ή και περισσότερο εάν επιτευχθούν οι στόχοι και εκπληρωθούν οι δεσμεύσεις για μηδενισμό των εκπομπών έως τα μέσα του αιώνα. Και πάλι, όμως, πρόκειται για αύξηση πολύ μεγάλη. Τα κλιματικά αποτελέσματα θα εξαρτηθούν από την ικανότητα των ηγετών να εφαρμόζουν συμφωνίες. Εάν ο κόσμος είναι βυθισμένος στον εθνικισμό και τις στρατιωτικές συγκρούσεις ή κατακλύζεται από φτώχεια και ανισότητα, «είναι μεγάλο πρόβλημα», είπε ο O’Neill. «Αν τα πάμε καλά, τότε οι κίνδυνοι είναι πολύ χαμηλότεροι».

Οι επιχειρήσεις και το εμπόριο πλούτισαν τον βιομηχανοποιημένο κόσμο και συνεχίζουν να βγάζουν εκατομμύρια από τη φτώχεια. Αλλά χωρίς μετασχηματισμό, οι κινητήρες της οικονομικής ανάπτυξης θα αυξήσουν και την ολοένα πιο επικίνδυνη παγκόσμια θέρμανση, διαβρώνοντας τα κέρδη πολλών δεκαετιών. Οι επιστήμονες είναι βέβαιοι ότι μια αύξηση άνω των 1,5°C θα μείωνε τις δυνατότητες για επιτυχημένη προσαρμογή και θα οδηγούσε σε νέους κινδύνους.

Για να αποφευχθεί αυτό που η IPCC ονομάζει «διαδοχικές και σύνθετες ζημιές σε ανθρώπινα και φυσικά συστήματα», ο κόσμος πρέπει να μετακινηθεί από τα αργά, αποσπασματικά μέτρα προσαρμογής προς ένα σαρωτικό πρόγραμμα προληπτικού, ανθεκτικού σχεδιασμού και ανάπτυξης. Αυτό απαιτεί συνεργασία σε όλους τους τομείς της κοινωνίας και σε κάθε επίπεδο διακυβέρνησης — και πολύ γρήγορα, προτού ο κόσμος υπερβεί τα όρια θερμοκρασίας. Βραχυπρόθεσμα, αναφέρει η έκθεση, οι κλιματικοί κίνδυνοι συνδέονται πιο στενά με τις ευπάθειες που είναι ενσωματωμένες στα κοινωνικά συστήματα.

Περαιτέρω καθυστερήσεις στη μείωση των εκπομπών θα γίνονται όλο και πιο δαπανηρές, για φυσικούς και οικονομικούς λόγους.

Οι επιστήμονες έχουν μια λέξη που περιγράφει τι θα συμβεί εάν τα κράτη χάσουν τα όρια της ρύπανσης και ο κόσμος θερμανθεί πάνω από 1,5°C: «Υπερβολή». Η IPCC ζητά μείωση των εκπομπών όσο το δυνατόν γρηγορότερα. Οι περικοπές σήμερα είναι πολύ πιο πολύτιμες από τις ίδιες περικοπές σε 5 ή 10 χρόνια.

Χρειάζονται λιγότερα χρήματα για να αποφευχθεί η ζημιά, παρά για να αποκατασταθεί αφού ήδη συμβεί. Ο Patrick Verkooijen, διευθύνων σύμβουλος του Παγκόσμιου Κέντρου Προσαρμογής που εδρεύει στην Ολλανδία, εκτιμά ότι η Υποσαχάρια Αφρική θα απαιτήσει προσαρμογή της γεωργίας και του συστήματος τροφίμων που κοστίζει 15 δισ. δολάρια ετησίως. Όμως, σε περίπτωση επιδείνωσης των συνθηκών, η ζημιά από τη μη προσαρμογή θα μπορούσε να ξεπεράσει τα 200 δισ. δολάρια ετησίως.

Στην έκθεση δεσπόζουνς οι έννοιες της αδικίας και της ανισότητας, με ιδιαίτερη έμφαση σε όσους βρίσκονται σε μειονεκτική θέση, βιώνοντας «ιστορικά και συνεχή πρότυπα ανισότητας, όπως η αποικιοκρατία, ειδικά πολλοί αυτόχθονες πληθυσμοί και τοπικές κοινότητες».

Η τελευταία έκθεση της IPCC διερευνά περισσότερο τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στον άνθρωπο. Αλλο πράγμα είναι να υπολογίσουμε πόσο ισχυρό κύμα καύσωνα μπορεί να αποδοθεί στην κλιματική αλλαγή. Και άλλο είναι να υπολογίσουμε πόσοι άνθρωποι μπορεί να έχουν πεθάνει ως αποτέλεσμα ενός καύσωνα -καθώς παίζουν ρόλο πολλοί μη κλιματικοί παράγοντες: αστικός σχεδιασμός, κλιματισμός, υγεία του πληθυσμού.

Οι άνθρωποι προσαρμόζονται σε θερμότερες συνθήκες, αλλά όχι αρκετά γρήγορα. Μεγάλο πρόβλημα είναι η έλλειψη χρηματοδότησης, ιδιαίτερα για τις φτωχότερες χώρες. Οι πλούσιες χώρες έχουν επανειλημμένα αποτύχει να εκπληρώσουν τη δέσμευσή τους να παρέχουν 100 δισ. δολάρια ετησίως για το κλίμα. Η έκθεση επισημαίνει επίσης την πρόκληση της περαιτέρω διάθεσης πόρων σε έξυπνες προσαρμογές, όπως σε «θαλάσσια τείχη» που προορίζονται να προστατεύσουν από την άνοδο της στάθμης των ωκεανών. Η άρδευση που έχει σκοπό την αντιμετώπιση της ξηρασίας καταφέρνει να διατηρήσει την παραγωγή τροφίμων, ωστόσο μερικές φορές εξαντλεί τα πολύτιμα υπόγεια ύδατα.

Όπου έχει γίνει προσαρμογή, σημειώνει η έκθεση, τα έργα συχνά είναι είτε κοντόφθαλμα είτε πιο κοντά στην ανάπτυξη παρά στην αειφορία. Η έκθεση ταξινομεί την έλλειψη χρηματοδότησης στα «μαλακά» όρια. Φυσικά εμπόδια, όπως η εισβολή των ακτών στις πόλεις ή η διαθεσιμότητα γλυκού νερού, είναι «σκληρά» όρια. Οι μικροκαλλιεργητές σε πολλές περιοχές του κόσμου έχουν ήδη φτάσει στα «μαλακά» όρια προσαρμογής, που σημαίνει ότι δεν έχουν διαθέσιμες επιλογές.

«Η προσαρμογή δεν συμβαίνει με τον ρυθμό που χρειάζεται, και τα οικονομικά είναι ο κύριος λόγος», είπε ο Mukherji. Τα σκληρά όρια θα γίνουν ακόμη πιο σκληρά, όσο καθυστερούν να λάβουν ουσιαστική δράση τα κράτη.