Ιαν Κέρσοου: «Ο Πούτιν επιδιώκει τη Μεγάλη Ρωσία, όχι μια νέα Γιάλτα»

Ο βρετανός ιστορικός, ειδικός στο Τρίτο Ράιχ και συγγραφέας μιας από τις εξαντλητικές βιογραφίες του Αδόλφου Χίτλερ, έχει ερευνήσει τα τραύματα που επέφεραν στον ευρωπαϊκό 20ό αιώνα οι συγκρούσεις των ολοκληρωτισμών. Ο ίδιος στην πρόσκλησή μας δήλωσε ότι «δεν νιώθει ειδικός στην Ουκρανία και τον Πούτιν». Δεν θα μπορούσε, ωστόσο, να μην πάρει θέση σε μία οριακή στιγμή για την Ευρώπη.

Ποια ήταν η αντίδρασή σας ως ιστορικού που έχει ερευνήσει τους ολοκληρωτισμούς του 20ού αιώνα και τι περιμένατε ότι θα συμβεί όταν ακούσατε τον Πούτιν να ισχυρίζεται ότι η Ουκρανία δεν έχει ιστορικό δικαίωμα στην εθνική ανεξαρτησία;

Οι ιδέες του Πούτιν ταυτίζονται με εκείνες πολλών ρώσων εθνικιστών. Και γι’ αυτό διαστρεβλώνουν την Ιστορία. Σε κοινή πορεία με τους λαούς πολλών ευρωπαϊκών χωρών οι Ουκρανοί διαμόρφωναν το αίσθημα μιας πολιτισμικής ταυτότητας ήδη τον 19ο αιώνα. Οποιαδήποτε προοπτική πολιτικής ανεξαρτησίας, ωστόσο, συνετρίβη από τον Κόκκινο Στρατό στον ρωσικό εμφύλιο που ακολούθησε την Επανάσταση των μπολσεβίκων. Ανάμεσα στο 1922 και το 1991 η Ουκρανία αποτέλεσε μέρος της Σοβιετικής Ενωσης, αλλά μετά τη συγκρότηση ουκρανικού κράτους το 1991 το αίσθημα της εθνικής ταυτότητας αυξανόταν με έντονο ρυθμό. Μέσω των ενεργειών του ο Πούτιν κατάφερε το αντίθετο από αυτό που ζητούσε ενισχύοντας αυτό το αίσθημα. Αναμφισβήτητα μπορεί να υπάρξει βραχυπρόθεσμα και επιφανειακά καταστολή των Ουκρανών μέσω της στρατιωτικής ισχύος και της αδίστακτης πολιτικής καταπίεσης. Δεν θα μπορέσουν να τους εξοντώσουν, ωστόσο, ακόμη και με αυτά τα μέσα.

Αναγνωρίζετε το «μοντέλο της Γιάλτας» και την παλιά θεωρία των «σφαιρών επιρροής» πίσω από τις κινήσεις του Πούτιν; Μοντέλα, δηλαδή, που μας πηγαίνουν στον προηγούμενο αιώνα;

H Γιάλτα αποσκοπούσε στην εξάπλωση της σοβιετικής ισχύος ως την Πολωνία και στην επαναχάραξη των ευρωπαϊκών συνόρων, συμπεριλαμβανομένων εκείνων της Γερμανίας. Μου φαίνεται απίθανο ότι ο Πούτιν θα ρισκάρει τη στρατιωτική – πιθανότατα την πυρηνική – σύγκρουση με το ΝΑΤΟ φτάνοντας σε κράτη πέραν της Ουκρανίας. Θα ήταν μάλλον προτιμότερο να έχουμε υπόψη μας ότι επιδιώκει μια σφαίρα της «Μεγάλης Ρωσίας» στην Ευρώπη, μία σφαίρα λιγότερο επιρροής και περισσότερο απόλυτης ισχύος και ελέγχου, όπου περιλαμβάνονται η Ρωσία, η Λευκορωσία και η Ουκρανία. Κάτι τέτοιο καταλήγει σε καθαρή οριοθέτηση με τις δυτικές δημοκρατίες και το ΝΑΤΟ, αλλά όχι σε διαίρεση της ηπείρου σε δύο μεγάλες «σφαίρες επιρροής», όπως εκείνη που σημειώθηκε μετά το 1945.

Πιστεύετε ότι υπάρχει το περιθώριο να βρει η Ευρώπη – και η Γερμανία – τον νέο ρόλο της μετά τη σύγκρουση;

Η Γερμανία όντως επαναχαράσσει την προσέγγισή της στην εξωτερική πολιτική και την πολιτική της άμυνας. Οι αποφάσεις που πήρε, να εξαγάγει όπλα στην Ουκρανία, να αναστείλει τον αγωγό Nord Stream και να αυξήσει σημαντικά τις αμυντικές δαπάνες, συνιστούν μεγάλη στροφή της γερμανικής πολιτικής. Η Ευρώπη, εξάλλου, υπήρξε πολύ πιο ενωμένη αποφασίζοντας βαρύτερες κυρώσεις από εκείνες που υπολόγιζε ο Πούτιν. Το εάν διατηρηθεί η ενότητα μένει να φανεί. Υπάρχει πάντως πλέον η δυναμική για μακροπρόθεσμες κινήσεις προς μία ολοκληρωμένη εξωτερική πολιτική και κοινή ευρωπαϊκή άμυνα: αυτές για τις οποίες μιλάμε πολύ αλλά ποτέ δεν τις υλοποιούμε.

Τι πρέπει να περιμένει κανείς από αυτή την αναθεωρητική ανάγνωση της ιστορίας που επιχειρεί ο Πούτιν για τη χώρα του και την Ουκρανία; Μπορεί να αντέξει η «αυτοκρατορική ιδέα» μέσα στον σύγχρονο κόσμο των πόλων εξουσίας;

Με τον έναν ή τον άλλον τρόπο η Ρωσία θα «αναρρώσει» από το βαρύ πλήγμα που έχει προκαλέσει στη διεθνή θέση της ίδιας της χώρας του ο Πούτιν – χωρίς αμφιβολία με την υποστήριξη ισχυρών ελίτ μέσα στον στρατό και τις υπηρεσίες ασφαλείας. Το πόσο θα παραμείνει στην εξουσία ο Πούτιν δεν μπορεί, προφανώς, να προβλεφθεί. Αλλά η Ρωσία, με το γιγάντιο πυρηνικό οπλοστάσιο, θα συνεχίσει να αποτελεί μεγάλο παίκτη στην παγκόσμια σκηνή, ακόμη και εάν η αποκατάσταση της «φήμης» της διαρκέσει πολλά χρόνια.

Ποιος είναι ο μεγαλύτερος φόβος σας ως Ευρωπαίου, αυτή τη στιγμή, κύριε Κέρσοου; Αυτός που δεν θέλετε να βγει αληθινός;

Αυτή τουλάχιστον είναι μια ερώτηση που μπορεί εύκολα να απαντηθεί: μια σύγκρουση ανάμεσα στη Ρωσία και τις δυνάμεις του ΝΑΤΟ, που θα οδηγούσε σε πυρηνικό πόλεμο.