Αντρέι Κούρκοφ: «Αν είχαμε μπει στο ΝΑΤΟ, ο Πούτιν δεν θα είχε κίνητρο»

Η πόλη στην οποία ζει την τελευταία δεκαετία βρίσκεται σε κατάσταση πολιορκίας, 22 χρόνια μετά την αυγή του νέου αιώνα.

Το Κίεβο του Αντρέι Κούρκοφ δεν είναι πια αυτό που περιέγραφε στα προηγούμενα μυθιστορήματά του ο γνωστότερος συγγραφέας της Ουκρανία (που έχει γεννηθεί κοντά στην Αγία Πετρούπολη και γράφει στα ρωσικά). Είναι μια ευρωπαϊκή πόλη στο σημείο μηδέν μετά τη ρωσική εισβολή. Γι’ αυτό και υπάρχει μια αμηχανία όταν απευθύνεσαι σε έναν συγγραφέα που μόλις  πρόσφατα κρυβόταν στο διαμέρισμα του Κιέβου με την αγγλίδα σύζυγό του Ελίζαμπεθ.

«Πριν από δύο ημέρες φτάσαμε σε μια ασφαλή τοποθεσία στη δυτική Ουκρανία, όπου μένουμε με φίλους. Είμαι συνεχώς σε επικοινωνία με συναδέλφους σε διαφορετικές πόλεις. Ως πρόεδρος του ουκρανικού PEN συμμετέχω στο έργο του οργανισμού μας. Όλα γίνονται online. Ετοιμάζουμε τις πληροφορίες για να φύγουν σε διαφορετικές γλώσσες, βοηθάμε ξένους δημοσιογράφους και οργανώνουμε συζητήσεις στο facebook.

Προχθές μιλούσα για τον πόλεμο με τον πρόεδρο του PEN Αγγλίας, τον συγγραφέα και νομικό Φίλιπ Σαντς, που είναι ειδικός στη γενοκτονία και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας. Νομίζω ότι μετά τον πόλεμο θα έχει μεγάλο έργο». Ο ίδιος την περασμένη εβδομάδα κατάφερε να στείλει την κόρη τους στο Λονδίνο, όπου ζει.

«Είχε φτάσει στην Ουκρανία τρεις ημέρες πριν ξεσπάσει ο πόλεμος και μαζί με τους γιους μας και φίλους πήγαν στο Λβιβ για διακοπές. Από την άλλη, οι δύο γιοι μας, που έχουν βρετανική υπηκοότητα, ψάχνουν τρόπους για να φανούν χρήσιμοι στον ουκρανικό στρατό ή τους πρόσφυγες. Τις προηγούμενες ημέρες έφτιαχναν δίχτυα παραλλαγής. Σήμερα ψάχνουν πληροφορίες για τον εφεδρικό στρατό».

Από μια συγκυρία, το νεότερο μυθιστόρημά του με τίτλο «Γκρίζες μέλισσες» κυκλοφορεί μεταφρασμένο αυτές τις μέρες και ήδη οι «New York Times» δημοσίευσαν μια συνέντευξη μαζί του (στα ελληνικά αναμένεται μέσα στον μήνα από τις εκδ. Καστανιώτη, σε μετάφραση Δημήτρη Τριανταφυλλίδη).

Ο χώρος στον οποίο διαδραματίζεται είναι το χωριό Μάλαγια Σταρογκράντοφκα στην επονομαζόμενη γκρίζα ζώνη του Ντονμπάς, ανάμεσα στον ουκρανικό και τον ρωσικό στρατό. Σε αυτήν έχουν απομείνει δύο άνθρωποι: ο 40χρονος συνταξιούχος Σεργκέι Σεργκέγιτς και ο πρώην συμμαθητής του Πάσκα. Εχοντας διαμετρικά αντίθετες απόψεις για τη ζωή, είναι αναγκασμένοι να συμφιλιωθούν, παρά το γεγονός πως τον έναν επισκέπτονται ουκρανοί στρατιωτικοί και τον άλλον αυτονομιστές.

Στη νεκρή ζώνη, τους επισκέπτονται, ωστόσο, και τα φαντάσματα που γεννά ο ύπνος του παραλογισμού. «Τη νύχτα ο Σεργκέγιτς δεν ξύπνησε από την παγωνιά, αλλά γιατί είδε κάποιον στον ύπνο του. Συγκεκριμένα, ονειρεύτηκε εκείνο τον στρατιώτη. Σκοτωμένο και παρατημένο πάνω στο χιόνι. Παντού επικρατούσε παγωνιά. Το άψυχο κορμί έτσι κι αλλιώς παγώνει, τώρα όμως είχε πετρώσει για τα καλά και άρχισε και το ίδιο να εκπέμπει παγωνιά. Ο Σεργκέγιτς στο όνειρό του ήταν ξαπλωμένος δίπλα στο πετρωμένο πτώμα. Ξάπλωνε και αισθανόταν, τόσο μέσα στο όνειρο όσο κι έξω απ’ αυτό, στο ίδιο του το κορμί, την παγωμένη φρίκη…».

Οι κάτοικοι του Κιέβου μοιάζουν με τους ήρωές σας στις «Γκρίζες μέλισσες»: είναι συνηθισμένοι άνθρωποι που πρέπει να επιβιώσουν σε μια ασυνήθιστα βίαιη εποχή. Τι περιμένετε από τους συμπατριώτες σας;

Δεν περίμενα τέτοιο ακμαίο ηθικό και τέτοια ετοιμότητα από τους συμπατριώτες μου για να υπερασπιστούν τη χώρα μας με όπλα στα χέρια. Νιώθω υπερηφάνεια για τους Ουκρανούς, που έδειξαν στον κόσμο ότι είναι έτοιμοι να πεθάνουν για την ελευθερία και την ανεξαρτησία. Για εμάς η ελευθερία είναι πιο σημαντική από τη σταθερότητα – το εντελώς αντίθετο απ’ ό,τι ισχύει για τους Ρώσους. Πολλοί φίλοι και συνάδελφοι δήλωσαν εθελοντές στον στρατό ή μπήκαν στον εφεδρικό. Τα αδέλφια Καπράνοφ -συγγραφείς και εκδότες- αυτή τη στιγμή κάνουν περιπολίες στο Κίεβο. Ως αυτή τη στιγμή πιστεύω ότι η Ουκρανία θα αντέξει και θα αντισταθεί στη ρωσική επιθετικότητα.

Διάβαζα σε αρκετές αναλύσεις ότι υπάρχει ο κίνδυνος ορισμένες περιοχές να καταλήξουν σαν το Ντονμπάς, όπου ο πόλεμος έγινε συνήθεια.

Στο Ντονμπάς, όντως, για τους κατοίκους του μετώπου ο πόλεμος έχει γίνει μια συνήθεια. Το μόνο που φοβούνται είναι εάν η βόμβα πέσει πιο κοντά στο δικό τους σπίτι. Δεν θέλω αυτή την πραγματικότητα παντού στην Ουκρανία. Αλλά δεν θέλω να συνεχίζεται και η κατάσταση στο Ντονμπάς. Μόνο που ο Πούτιν επιθυμεί πραγματικά τον πόλεμο. Θα προσφέρει ειρήνη και «υποδούλωση» στη Ρωσία ως αντάλλαγμα, αλλά οι Ουκρανοί δεν θα συμφωνήσουμε.

Υπήρξε μια πραγματική «γκρίζα ζώνη» την οποία ζήσατε πριν γράψετε το βιβλίο;

Ναι, φυσικά. Το 2015 πήγα στην πρώτη γραμμή του Ντονμπάς από την ουκρανική πλευρά. Στην «γκρίζα ζώνη» δεν υπάρχουν μόνο χωριά, αλλά και κάποιες πόλεις, όπως η Avdiivka. Πέφτουν σφαίρες, αλλά οι άνθρωποι έχουν επιλέξει να ζήσουν εκεί και αρνούνται να φύγουν για διάφορους λόγους. Ορισμένες φορές σκοτώνονται κατά το σφυροκόπημα και δεν υπάρχει κανείς να τους θάψει. Αυτή είναι η τρομερή πραγματικότητα στο Ντονμπάς, όπου η ανθρώπινη ζωή δεν έχει καμία αξία.

Αρκετοί αναλυτές πιστεύουν ότι το πραγματικό δίλημμα που έπρεπε να έχει απαντηθεί μετά την Πορτοκαλί Επανάσταση του 2004 είναι εάν η Ουκρανία έπρεπε να προχωρήσει στην ένταξη στο ΝΑΤΟ. Το θεωρείτε χαμένη ευκαιρία;

Ναι, αυτό ήταν. Δεν θα υπήρχε σήμερα κίνητρο για τον Πούτιν. Η Ουκρανία έπρεπε να είχε γίνει αποδεκτή στο ΝΑΤΟ ήδη από το 2008. Αλλά το ΝΑΤΟ δεν μας εμπιστεύτηκε και δεν ήθελε να πάρει τη ευθύνη για την ασφάλεια στη χώρα μου. Κανείς δεν ήθελε να συγκρουστεί με τη Ρωσία. Οι πολιτικοί σε Ευρώπη, ΗΠΑ και η ηγεσία του Συμφώνου δεν ήθελαν να την ενοχλήσουν. Είμαι βέβαιος ότι εάν η Ουκρανία είχε μπει στο ΝΑΤΟ νωρίτερα, αυτός ο πόλεμος δεν θα είχε γίνει.

Πώς έμοιαζε η κατάσταση λίγες ημέρες πριν από την εισβολή;

Αισθανόσουν ότι η ένταση ανέβαινε σταδιακά. Τις ημέρες πριν από την εισβολή ρώσοι πολιτικοί μιλούσαν σαν εγκληματίες. Ήταν προφανές ότι προσπαθούσαν να ενσταλάξουν στους ρώσους μίσος για τους ουκρανούς. Οι περισσότεροι, ωστόσο, κυρίως οι ηλικιωμένοι, δεν πίστευαν ότι η Ρωσία θα έκανε επίθεση.

Πού πιστεύετε ότι θέλει να φτάσει ο Πούτιν;

Θέλει να ενσωματώσει την Ουκρανία σε μια «νέα ΕΣΣΔ», όπως έκανε στην περίπτωση της Κριμαίας. Θέλει να ανασυστήσει τη Ρωσική Αυτοκρατορία με τα εδάφη των κρατών που κάποτε ανήκαν σ’ αυτήν. Όταν συνειδητοποίησε ότι οι Ουκρανοί δεν επιθυμούν να γίνουν μέρος του «ρωσικού κόσμου», αποφάσισε πολύ απλά να τους καταστρέψει. Γι’ αυτό βλέπετε τώρα πυραύλους και βόμβες να πέφτουν σε κτίρια κατοικιών στο Xάρκοβο και το Ζιτόμιρ, γι’ αυτό η Ρωσία σφυροκοπά το Κίεβο από το έδαφος της Λευκορωσίας με βαλλιστικούς πυραύλους. Το όνειρο του Πούτιν είναι να αφήσει μια «κληρονομιά» πριν φύγει από τη ζωή που θα έχει τη μορφή μιας νέας Ρωσικής Αυτοκρατορίας.