Παύλος: Ο πράος βασιλεύς

Στις 6 Μαρτίου 1964, ημέρα Παρασκευή και ώρα 4:12 μ.μ., ο βασιλιάς των Ελλήνων Παύλος έφυγε από τη ζωή, ύστερα από μακρά και σκληρή πάλη με το θάνατο.

Ο βασιλιάς, όπως διαβάζουμε στην εφημερίδα «Το Βήμα» που είχε κυκλοφορήσει την επομένη, Σάββατο 7 Μαρτίου, εξέπνευσε ήρεμα, με τα μέλη της οικογένειάς του να βρίσκονται στο πλευρό του μέχρι την τελευταία στιγμή.

Ο Παύλος, του οποίου η κατάσταση έβαινε συνεχώς επί τα χείρω, εξακολουθούσε να έχει τις αισθήσεις του έως τις 2:00 μ.μ., αλλά στη συνέχεια έπεσε σε κώμα και ύστερα από δύο περίπου ώρες παρέδωσε το πνεύμα.

Το θάνατο του Παύλου ανήγγειλε στον τότε αυλαρχεύοντα, ονόματι Λελούδα, ο γιος του και μετ’ ολίγον νέος βασιλιάς (έδωσε το νενομισμένο όρκο το απόγευμα της Παρασκευής, τρεις μόλις ώρες μετά την εκδημία τού μέχρι τότε βασιλιά, παρουσία του προέδρου και των μελών της κυβέρνησης), Κωνσταντίνος, εξελθών από τον κοιτώνα του πατέρα του.

Ακολούθησε η μετάδοση της θλιβερής είδησης σε όλες τις χώρες, καθώς και η τηλεγραφική αποστολή προσκλητηρίων στους αρχηγούς των ξένων κρατών για την κηδεία του έλληνα βασιλιά.

Η σορός του εκλιπόντος, σύμφωνα με τις πληροφορίες που δημοσιεύονταν στο «Βήμα», θα μεταφερόταν το Σάββατο από το Τατόι στα Ανάκτορα των Αθηνών, όπου θα παρέμενε έως τη Δευτέρα.

Την ημέρα εκείνη θα μεταφερόταν διά πομπής στη Μητρόπολη, προκειμένου να εκτεθεί σε λαϊκό προσκύνημα μέχρι να τελεστεί η κηδεία (δεν είχε ακόμα οριστεί επακριβώς η ημερομηνία της κηδείας του εκλιπόντος βασιλιά).

Την επίσημη ληξιαρχική πράξη θανάτου του Παύλου, που είχε συνταχθεί στα Ανάκτορα του Τατοΐου, θα υπέγραφαν εντός του Σαββάτου, ως ληξίαρχοι της βασιλικής οικογένειας, ο τότε πρωθυπουργός, Γεώργιος Παπανδρέου, και ο τότε υπουργός Δικαιοσύνης, Πολυχρόνης Πολυχρονίδης.

Ο θάνατος του Παύλου προκάλεσε βαθύτατη θλίψη και συγκίνηση ανά τον κόσμο. Βασιλιάδες και βασίλισσες, αρχηγοί κρατών και διεθνείς προσωπικότητες απέστειλαν συλλυπητήρια τηλεγραφήματα, ενώ κηρύχθηκε πένθος στις αυλές ευρωπαϊκών βασιλικών οίκων. Η βασίλισσα Ελισάβετ κήρυξε πένθος εβδομαδιαίας διάρκειας για την αγγλική αυλή, ενώ απηύθυνε συλλυπητήριο τηλεγράφημα προς το νέο βασιλιά των Ελλήνων, Κωνσταντίνο Β’.

Στο άρθρο γνώμης που είχε δημοσιευτεί στο «Βήμα» την επομένη του θανάτου του Παύλου υπό τον τίτλο «Το υψηλόν παράδειγμα και η εθνική του πίστις» διαβάζουμε μεταξύ άλλων τα ακόλουθα:

«Ο Ελληνικός Λαός θρηνεί την πρόωρον και σκληράν απώλειαν την οποίαν υπέστη με τον θάνατον του ευγενούς, αγαθού, πράου και δημοκρατικού Βασιλέως Παύλου. […] Κατά τα δεκαεπτά έτη της βασιλείας του ανεδείχθη άξιος των προσδοκιών του Έθνους. Το κυριώτερον χαρακτηριστικόν του εκλιπόντος Βασιλέως υπήρξεν η προσήλωσίς του εις το Σύνταγμα της Ελλάδος. Δεν διενοήθη ποτέ, ούτε φυσικά επέτρεψε την παραμικροτέραν εκτροπήν από τον Καταστατικόν Χάρτην της Πολιτείας, του οποίου υπήρξεν ο πιστός τηρητής και θεματοφύλαξ. Χωρίς υπερβολήν ημπορεί να λεχθή ότι, με την πολιτείαν του, ο Βασιλεύς Παύλος κατέταξεν εαυτόν εις την σειράν των μεγάλων Βασιλέων του Ελληνικού Έθνους. Εις τον ιδιωτικόν του βίον υπήρξεν ένας ευγενέστατος και μειλίχιος άνθρωπος, με εξαίρετον μόρφωσιν και λεπτοτάτην αγωγήν.

[…] Από του 1947, ότε ανήλθεν εις τον Θρόνον, ο εκλιπών Βασιλεύς κατέκτησε τας καρδίας όλων των Ελλήνων. Συνειργάσθη αρμονικώτατα με πολιτικούς ηγέτας και Υπουργούς οι οποίοι είχαν αναπτύξει κατά το παρελθόν αντιδυναστικήν δράσιν και οι οποίοι, όμως, επί της βασιλείας του και χάρις εις το μειλίχιον ύφος του και εις το υψηλόν του ήθος, έγιναν πιστοί και αφωσιωμένοι εις το πρόσωπόν του Πρωθυπουργοί και Υπουργοί. Κατά το ίδιον διάστημα, όταν ηπειλήθησαν από τους διαφόρους κομμουνιστικούς «γύρους» η ανεξαρτησία της χώρας και αι ελευθερίαι του Ελληνικού Λαού, ο αείμνηστος Βασιλεύς ευρέθη εις την πρώτην γραμμήν του κινδύνου εν μέσω των Ελλήνων στρατιωτών. Κατά καιρούς ο θεσμός της Βασιλείας έγινε στόχος σχολίων και επικρίσεων. Ποτέ, όμως, δεν έγινε στόχος το πρόσωπον του Βασιλέως. Διότι είχε το μυστικόν να εμπνέη εις όλους εμπιστοσύνην και να αποσπά τον σεβασμόν και την αγάπην των Ελλήνων».

Στο διάγγελμα που απηύθυνε προς τον ελληνικό λαό εξ ονόματος του υπουργικού συμβουλίου ο τότε πρόεδρος της κυβερνήσεως, Γεώργιος Παπανδρέου, αναφέρονταν μεταξύ άλλων τα εξής:

«Με άπειρον οδύνην η Κυβέρνησις αναγγέλλει τον θάνατον του λαοφιλούς Βασιλέως Παύλου. Επάλαισεν ηρωικώς προς τον θάνατον και τελικώς υπέκυψεν εις την κοινήν Μοίραν των ανθρώπων.

Ήτο αληθής Βασιλεύς. Η Απλότης, η Αγαθότης, η Αρετή, η Αφοσίωσις εις το καθήκον και τον Λαόν τον εχαρακτήριζον. Και ήτο γενναίος. Ήτο απολύτως αδιάφορος προς τον φυσικόν κίνδυνον και πάντοτε πρόθυμος εις την θυσίαν. Κατά την περίοδον της εχθρικής κατοχής, ως Διάδοχος, είχεν επιμείνει να έλθη εις τα βουνά της Ελλάδος και να τεθή επί κεφαλής της Εθνικής Αντιστάσεως. Και βραδύτερον, εις τας σκληράς ημέρας των εσωτερικών δοκιμασιών, ως Βασιλεύς, ευρίσκετο συνεχώς εν μέσω των στρατιωτών μας, οι οποίοι εμάχοντο διά να υπερασπίσουν την αιωνιότητα της Ελλάδος.

Ως Αρχηγός Οικογενείας ήτο υπόδειγμα. Αμοιβαία λατρεία συνέδεεν όλα τα μέλη της Βασιλικής Οικογενείας.

Και ως Άνθρωπος ήτο πολυαγάπητος. Και εάν δεν είχε γεννηθή Βασιλεύς, Του προσέδιδεν η απλή ανθρωπίνη φύσις Του Αρχοντικόν, Βασιλικόν μεγαλείον.

Απέρχεται του κόσμου συνοδευόμενος από την άπειρον αγάπην και την συντριβήν του Λαού».

Ανάλογες αναφορές και σχόλια υπήρχαν και στην άλλη εφημερίδα του Δημοσιογραφικού Οργανισμού Λαμπράκη, «Τα Νέα», την ίδια ημέρα, δηλαδή το Σάββατο 7 Μαρτίου 1964.

Ο κεντρικός τίτλος της εφημερίδας ήταν ο ακόλουθος: «Η Ελλάς πενθεί τον Βασιλέα».

Το ενδιαφέρον των αναγνωστών προκαλούσε ασφαλώς η φωτογραφία που είχε δημοσιευτεί ακριβώς κάτω από τους πρωτοσέλιδους τίτλους των «Νέων», στο δεξιό μέρος της σελίδας.

Στη συνοδευτική λεζάντα αναφέρονταν τα εξής:

Στην επιφυλλίδα του, που κατελάμβανε το αριστερό τμήμα του πρωτοσέλιδου των «Νέων», ο Δημήτρης Ψαθάς έγραφε μεταξύ πολλών άλλων τα ακόλουθα:

«Κι’ όσοι ακόμα από ιδεολογική πεποίθηση δεν είχαν λόγους να συμπαθούν τον βασιλέα Παύλο, νοιώσαν αληθινή συγκίνηση αυτές τις μέρες, καθώς τον παρακολουθούσαν να χαροπαλεύη στην επιθανάτια κλίνη. Με την γυναίκα και τα παιδιά του γύρω, με την μικρή του εγγονούλα, που ζήτησε να την δη, μέσα στην αγωνία του θανάτου – ένας απλός, ανθρώπινος παππούς, γεμάτος απελπισμένη τρυφερότητα.

Δεν έδωσε ποτέ του στόχο σε αντιπάθειες –πολύ περισσότερο σε μίση– ούτε και στους πιο φανατικούς ιδεολόγους της Δημοκρατίας ο βασιλιάς που έφυγε. Ήταν γνωστός με τον χαρακτηρισμό ο «πράος βασιλεύς» κι’ όσοι έτυχε να τον δουν από κοντά, είχαν να λένε για το πλατύ και καλόκαρδό του γέλιο. Δεν είχε ούτε και φανατικούς, αφιονισμένους οπαδούς –όπως άλλοι βασιλιάδες στο παρελθόν– κι’ όσοι τον περιβάλαν με την πίστη και την αφοσίωσή τους το έκαναν περισσότερο από πίστη και αφοσίωση προς τον θεσμό της βασιλείας.

Προσωπικά τον είχαμε συναντήσει κάμποσες φορές και η εντύπωσή μας ήταν πάντα ότι βρισκόμαστε μπροστά σ’ έναν καλόκαρδο άνθρωπο που δεν προσπαθούσε ποτέ να εντυπωσιάση με την παρουσία του. Όταν δεξιώθηκε στ’ ανάκτορα τα μέλη της Ενώσεως Συντακτών, μιλούσε απλά σε όλους και σε μια στιγμή ύψωσε την φωνή του σ’ όσους στεκόντουσαν μακρυά:

– Ελάτε, βρε παιδιά, κοντά! Δεν είμαστε τίποτα… θηρία!

Και σ’ όλες του τις επαφές με τον λαό –όσες φορές τού δινόταν ευκαιρία– είχε πάντα να πη τον πιο απλό, τον πιο αγαθό του λόγο! Χωρίς ούτε ίχνος επιτήδευσης.

[…]

Αφήνοντας πίσω του αγαθές εντυπώσεις φεύγει ο βασιλιάς, σε μια καλή στιγμή –αν καλή μπορή να λεχθή μια τέτοια μοιραία στιγμή– καθώς ο τόπος μας βρίσκεται ελευθερωμένος απ’ τα κακά δαιμόνια του τόσο πρόσφατου παρελθόντος. Η Ιστορία που θα καταχωρήση τ’ όνομα και τα σχόλιά της στον κατάλογο των Ελλήνων βασιλιάδων, καλά θα έχη να πη και θα του αναγνωρίση την τελευταία του υπηρεσία προς το έθνος, όπως του την αναγνωρίζει και ο λαός.

Αλλά την στιγμή του θανάτου τον άνθρωπο που φεύγει σκέφτεται ο λαός και της έσχατης αγωνίας του τον πόνο έχει στο μυαλό του. Πόσο καλόκαρδος και πόσο αγαθός είναι στο βάθος της ψυχής του ο λαός μας δείχνει και τούτο: Συνάντησα χθες έναν τύπο λαϊκό που κάθε φορά ουρλιάζει ότι ψηφίζει την ΕΔΑ και παριστάνει τον φανατικό επαναστάτη, να με κυττά δακρυσμένος.

– Πέθανε; Είναι αλήθεια;

– Ποιος;

– Ο βασιλιάς.

–Και γι’ αυτό είσαι δακρυσμένος;

–Γιατί όχι; Ήταν καλός άνθρωπος!»