Πόλεμος και επιστήμη

«Επέστρεψα στον πολιτισμό λίγο μετά τη δοκιμή και πήγα στο Cornell για να διδάξω. Στην αρχή αισθανόμουν παράξενα. Δεν μπορώ να το εξηγήσω, αλλά τότε έκανα πολύ έντονες σκέψεις. Καθόμουν σε ένα εστιατόριο στη Νέα Υόρκη, κοιτούσα τα κτίρια γύρω μου και σκεφτόμουν πόση μπορεί να ήταν η ακτίνα των καταστροφών από τη βόμβα στη Χιροσίμα. Πόσο μακριά, μέχρι την 34η λεωφόρο; Ολα εκείνα τα κτίρια γκρεμισμένα… Ενιωθα περίεργα. Εβγαινα έξω και έβλεπα ανθρώπους να χτίζουν μια γέφυρα ή να φτιάχνουν έναν νέο δρόμο και σκεφτόμουν: «Μα είναι τρελοί; Δεν καταλαβαίνουν; Γιατί φτιάχνουν καινούργια πράγματα; Είναι όλα άχρηστα»».

Τα παραπάνω είναι ένα απόσπασμα από το αυτοβιογραφικό πόνημα του βραβευμένου με Νομπέλ φυσικού Ρίτσαρντ Φάινμαν (Richard P. Feynman, 1918-1988) με τίτλο «Σίγουρα θα αστειεύεστε, κύριε Φάινμαν!», το οποίο κυκλοφορεί στην ελληνική από τις εκδόσεις Κάτοπτρο. Το βιβλίο, το οποίο αξίζει να βρίσκεται στη βιβλιοθήκη κάθε νέου που αγαπά τη Φυσική, διαπνέεται από τον παιγνιώδη χαρακτήρα του συγγραφέα. Υπάρχουν όμως και οι «μαύρες» σελίδες του, όπως αυτή όπου ο Φάινμαν, ο οποίος, αν και πολύ νέος, είχε κληθεί να εργαστεί για τη δημιουργία της ατομικής βόμβας, συνειδητοποιεί τις συνέπειες.

Η αλήθεια είναι ότι ένα μείγμα πατριωτισμού και αγάπης για την επιστήμη τους, οδήγησε πολλούς νέους να αναλάβουν την επίλυση επιμέρους προβλημάτων που ανέκυπταν στην προσπάθεια των Αμερικανών να κατασκευασθεί αυτό το απόλυτο όπλο καταστροφής. Για πολλούς από αυτούς, η Χιροσίμα σήμανε το τέλος της αθωότητας. Χρειάστηκε ωστόσο πολύς καιρός ακόμη για να απαγκιστρωθεί η αμερικανική επιστημονική έρευνα από την επιρροή (και τη χρηματοδότηση) του Πενταγώνου. Η μεγάλη στροφή έγινε κατά τη διάρκεια του πολέμου στο Βιετνάμ, όπου η νεότερη γενιά αμερικανών επιστημόνων τάχθηκε σθεναρά ενάντια στον πόλεμο και ενάντια στα μη ατομικά αλλά εξίσου θανατηφόρα όπλα που χρησιμοποιήθηκαν εκεί (βόμβες ναπάλμ, πορτοκαλί παράγοντας). Βεβαίως, ο τότε αμερικανός πρόεδρος Λίντον Τζόνσον σημείωνε: «Δεν θεωρώ τους βομβαρδισμούς επιστημονικό θέμα!».

Καθώς η πολεμική μηχανή έχει για άλλη μια φορά ανάψει τις μηχανές στο φουλ, είναι παρήγορη η διαπίστωση ότι η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα τάσσεται ενάντια στον πόλεμο και στέκεται δίπλα στον αμυνόμενο ουκρανικό λαό. Θα έχει άραγε τη δύναμη να σταματήσει την παράνοια; Πιθανότατα όχι! Αλλά είναι σημαντικό να βρίσκεται και αυτή στη σωστή πλευρά της Ιστορίας.