Τα πάντα έχουν αξία

Ποιος και πώς δημιουργεί πλούτο σε αυτόν τον κόσμο; Πώς αξιολογείται η αξία αυτού που φτιάχνουμε και πώς αυτή καθορίζεται; Στο πλαίσιο της σημερινής οικονομικής και γενικότερης κρίσης υπάρχει ένα πρόβλημα κρυμμένο σε κοινή θέα. Στον σύγχρονο καπιταλισμό η εξαγωγή αξίας αμείβεται πολύ περισσότερο από τη δημιουργία της. Ενώ αυτή η παραγωγική διαδικασία βέβαια, η δημιουργία αξίας, είναι που οδηγεί και κινητοποιεί μια υγιή οικονομία και κοινωνία. Από τις εταιρείες που κινούνται με αποκλειστικό στόχο τη μεγιστοποίηση της αξίας στα χέρια των μετόχων τους στις αστρονομικές τιμές των φαρμάκων λανθασμένα συγχέουμε αυτό που «παίρνουμε» με αυτό που «δημιουργούμε». Εχουμε χάσει τη συνειδητοποίηση του τι ακριβώς σημαίνει πραγματική αξία. Η οικονομία έχει χρηματιστηριοποιηθεί και δεν επιβραβεύει τη δημιουργία πραγματικής αξίας. Για χρόνια η προέλευση της αξίας ήταν κεντρικό θέμα στην ανάλυση κάθε οικονομικού φαινομένου. Σταδιακά όμως άρχισε να παραβλέπεται και να αγνοείται.

Οι οικονομίες μας όμως για να ξαναβρούν τα δημιουργικά τους πατήματα και να μας οδηγήσουν πίσω σε δρόμους δημιουργικούς και δυναμικούς είναι ανάγκη να στραφούν με πάθος στις πηγές και τους τρόπους παραγωγής πλούτου. Το πώς δημιουργείται δηλαδή αξία, πώς αυτή αξιοποιείται και πώς διαμοιράζεται και με τι κριτήρια και αξιολογήσεις περνάει στους πολίτες. Είναι αδύνατον να υπάρξει μοντέρνα οικονομία χωρίς ξεκάθαρες αντιλήψεις για το πραγματικό περιεχόμενο της αξίας και για το πώς δημιουργείται ο πλούτος.

Κεντρικό ρόλο στη συζήτηση αυτή έχει το καινούργιο βιβλίο της Mariana Mazzucato «The Value of Everything: Making and Taking in a Global Economy» («Η Αξία των Πάντων», 2019), όπου η γνωστή συγγραφέας επισημαίνει πως οι κερδοσκόποι και οι ωφελούμενοι από παροχές και εργολαβίες, μασκαρεμένοι σαν δημιουργοί αξίας, εμφανίζονται σαν οι θριαμβευτές της παγκόσμιας οικονομικής δράσης. Κατά τη Mazzucato δεν είναι δυνατόν όσοι ζουν σαν παράσιτα της γενικότερης οικονομικής δραστηριότητας, δηλαδή ραντιέρηδες, κρατικοδίαιτοι και εργολάβοι, να παρουσιάζονται σαν πρωταγωνιστές της οικονομικής δραστηριότητας επισκιάζοντας όσους μετέχουν στην πρωτογενή πραγματική παραγωγή πλούτου και αξίας.

«Αν πρόκειται να μεταρρυθμίσουμε τον σύγχρονο καπιταλισμό και να αλλάξουμε ριζικά το αρρωστημένο σημερινό σύστημα, αντί να το φροντίζουμε και να το τροφοδοτούμε», σύμφωνα με τη συγγραφέα, «οφείλουμε να σκεφθούμε ξανά από πού προέρχεται ο πλούτος». Αυτό βέβαια προϋποθέτει, ιδίως στην Ελλάδα, σκληρή μάχη στο πεδίο των ιδεών με στόχο την αλλαγή νοοτροπίας. Αυτές οι αντιλήψεις οφείλουν να γίνουν κτήμα της πλειοψηφίας του κόσμου και να αντανακλώνται και στα ΜΜΕ. Ωστε η πλειοψηφία του λαού να πάψει να θαυμάζει σαν επιτυχία τα έργα των κερδοσκόπων και των ραντιέρηδων και να μάθει να εκτιμά τις προσπάθειες των πραγματικών δημιουργών…

Εχει αποδειχθεί πως η παρέμβαση του κράτους στην οικονομία καταλήγει στις σοβαρότερες αθλιότητες. Δεν το υποστηρίζει αυτό άμεσα η Mazzucato, αλλά προκύπτει έμμεσα και από τις δικές της παρατηρήσεις. Τα σύγχρονα ζητήματα που αντιμετωπίζει η ελληνική οικονομία είναι μια απόδειξη. Δίχως επαρκείς επιστημονικές έρευνες οικονομικών επιπτώσεων και με την τραγική καθοδήγηση της ΕΕ, αποφασίσαμε να καταργήσουμε τον λιγνίτη και να επιβάλουμε υψηλότατες τιμές / ποινές για χρήση άνθρακα. Το αποτέλεσμα είναι πανάκριβο ηλεκτρικό ρεύμα, αύξηση τιμών σε όλα τα προϊόντα και σοβαρές ελλείψεις. Δίχως στην πράξη να βελτιώνονται τα θέματα που σχετίζονται με τα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής. Παραβιάζοντας λοιπόν κάθε αρχή ελεύθερης οικονομίας της αγοράς οι παρεμβάσεις – αυθαίρετες – του κράτους καταβαραθρώνουν την οικονομία, καταστρέφουν κάθε λογική παραγωγής πλούτου και διευρύνουν τη δυστυχία. Θα τα σταματήσει αυτά κανείς;