Πόλεμος στην Ουκρανία: Οι ουκρανικές κοινότητες στην Ελλάδα ρίχνονται στη μάχη της πληροφορίας

Τον περασμένο Οκτώβριο, η Olia Rychagivska ήρθε στην Ελλάδα από την Ουκρανία, όχι για να ξεφύγει από τον πόλεμο, αλλά για να σπουδάσει – και να απολαύσει το ήπιο ελληνικό κλίμα. Οι πληροφορίες για τους ρώσους στρατιώτες που αναπτύσσονταν στα ουκρανικά σύνορα είχαν ήδη αρχίσει να πυκνώνουν, όμως όπως εξηγεί στο in.gr, δεν περίμενε ότι η Ρωσία θα προχωρούσε πράγματι σε εισβολή – επομένως ούτε και πως λίγους μήνες μετά την άφιξή της, θα αναλάμβανε να μεταδώσει σε όσο το δυνατόν περισσότερους Έλληνες τις ενημερώσεις της ουκρανικής κυβέρνησης για τις εξελίξεις από τα πεδία των μαχών, δημοσιεύντάς τες μεταφρασμένες σε μια εφαρμογή μηνυμάτων.

• Διαβάστε επίσης: Ο πρώτος πόλεμος που γίνεται στο… TikTok

Η στροφή της Rychagivska στο Telegram δεν ήταν τυχαία, ούτε δικής της εμπνεύσεως. Το ιδιαίτερο κοινωνικό δίκτυο, έχοντας ήδη προσελκύσει στο διάστημα της πανδημίας, αλλά και νωρίτερα, χρήστες που αποκλείονταν από άλλες πλατφόρμες επειδή παραβίαζαν τους όρους χρήσης (συνήθως δια της παραπληροφόρησης), όπως επίσης και κάθε μορφής «αντισυστημικές» ομάδες που αναζητούσαν ασφαλέστερη μέθοδο online επικοινωνίας, μετατράπηκε από την πρώτη στιγμή του πολέμου σε στήριγμα εκείνων που έψαχναν διαύλους επικοινωνίας με τις εμπόλεμες ζώνες, αλλά και σε όπλο των μεγάλων «παικτών» του πολέμου της πληροφορίας.

Μορφή και περιεχόμενο

Τον σημαντικότερο ρόλο σε αυτή την εξέλιξη δεν διαδραμάτισε τόσο η κυβερνοασφάλεια – άλλωστε τα συμβατικά κανάλια του Telegram δεν είναι κρυπτογραφημένα end-to-end – όσο οι δυνατότητες, η μορφή και ενδεχομένως η φήμη του. Εντός της εφαρμογής, οι χρήστες μπορούν να ανταλλάξουν προσωπικά μηνύματα, να δημιουργήσουν ομαδικές συνομιλίες έως και 200.000 ατόμων, αλλά και να διατηρούν «κανάλια» με απεριόριστο αριθμών ακολούθων, οι οποίοι μπορούν να σχολιάζουν τις αναρτήσεις. Ταυτόχρονα, πρόκειται για μια εφαρμογή που προς το παρόν είναι προσβάσιμη από όλους τους άμεσα και έμμεσα εμπλεκόμενους στον εν εξελίξει πόλεμο.

Οι «μάχες» του Telegram

Ανάμεσά τους και τα ρωσικά κρατικά ΜΜΕ, RT και Sputnik, που δημιούργησαν κανάλια σε πολλαπλές γλώσσες μετά το μπλοκάρισμά τους στην ΕΕ, επιχειρώντας να συνεχίσουν από εκεί τη μετάδοση. Αξίζει να σημειωθεί ότι στις 4 Μαρτίου το Telegram συμφώνησε να προχωρήσει επίσης στον αποκλεισμό τους εντός του μπλοκ, κλείνοντας και το τελευταίο «παραθυράκι», όμως προς το παρόν οι αγγλόφωνες εκδοχές τους εξακολουθούν να δημοσιεύουν αναρτήσεις κανονικά.

Ακόμη πιο αξιοσημείωτη ίσως είναι η χρήση της εφαρμογής από την ουκρανική κυβέρνηση. Πριν το ξέσπασμα του πολέμου, χρησιμοποιούσε το κανάλι @COVID19_Ukraine για να ενημερώνει τους πολίτες για τις εξελίξεις γύρω από την πανδημία και τις πιο πρόσφατες συστάσεις των ειδικών. Από τις 24 Φεβρουαρίου και έπειτα, το μετονόμασε σε «UkraineNOW» και άρχισε να μεταδίδει πληροφορίες από τα μέτωπα του πολέμου, οδηγίες για την αναγνώριση των ρωσικών τανκς και χάρτες με τοποθεσίες των καταφυγίων σε ολόκληρη την Ουκρανία.

Τα μηνύματα αυτά – ή τουλάχιστον όσα εξ αυτών διαθέτουν διεθνές ενδιαφέρον – έχουν αναλάβει να μεταφράζουν Ουκρανοί από κάθε γωνιά του πλανήτη, συνολικά σε 10 γλώσσες, μεταξύ των οποίων και τα ρωσικά, και να τα αναρτούν σε ισάριθμα κανάλια, επιδιώκοντας να μεταφέρουν σε όσο το δυνατόν περισσότερα μάτια την ουκρανική εκδοχή των εξελίξεων. Η Olia, η Ουκρανή που μίλησε στο in.gr στο περιθώριο της συντονιστικής συνέλευσης των ουκρανικών κοινοτήτων που πραγματοποιήθηκε την Τετάρτη στο Φόρουμ Προσφύγων, έχει αναλάβει τη διαχείριση του ελληνόφωνου καναλιού, επιδιώκοντας δυο κεντρικούς στόχους: να αντικρούσει τη ρωσικής προέλευσης παραπληροφόρηση, αλλά και να καταρρίψει τα αρνητικά στερεότυπα κατά των Ουκρανών που, όπως λέει, ήδη έχουν κάνει την εμφάνισή τους στην ελληνική κοινωνία.

«Μπορούμε να σας πουλήσουμε και μια Ουκρανή»

«Μια φίλη μου πήγε στην κεντρική αγορά της Αθήνας με τον σύντροφό της και κάποιος πωλητής έλεγε αστειευόμενος: “Μπορούμε να σας πουλήσουμε και μια Ουκρανή”», λέει χαρακτηριστικά η Rychagivska, αναφερόμενη στην πλέον απεχθή από τις προκαταλήψεις που (επαν)εμφανίστηκαν στο δημόσιο λόγο μετά τη ρωσική εισβολή. «Ο σύντροφός της, που είναι Σύρος, του είπε ότι έχει Ουκρανή και δεν χρειάζεται περισσότερες. Όμως εκείνος του απάντησε ότι τώρα θα έρθουν και άλλες».

«Θέλω οι γυναίκες και τα παιδιά που φτάνουν εδώ, να αισθάνονται ασφαλείς στην Ελλάδα», συνεχίζει. «Να μην έχουν να αντιμετωπίσουν αρνητικές συμπεριφορές ούτε από άνδρες, ούτε από γυναίκες. Ξέρω ότι υπάρχουν άνδρες που θα ήθελαν να έρθουν οι Ουκρανές επειδή φαντάζονται ότι θα είναι ήσυχες, θα μένουν στο σπίτι και δεν είναι σε θέση να αντιμιλήσουν. Όμως εγώ δεν θέλω αυτό το μέλλον για εκείνες».

Ο Χρήστος Λαζαρίδης, υπεύθυνος επικοινωνίας του Φόρουμ Προσφύγων, υπερθεματίζει: «Οι αναπαραστάσεις που θα προκύψουν αυτή την περίοδο για τον ουκρανικό λαό είναι εξαιρετικά κρίσιμες για τις ζωές τους. Αν στιγματιστούν με οποιονδήποτε τρόπο, τότε θα αντιμετωπίζονται έτσι και αργότερα. Για αυτό και από την πρώτη στιγμή επιμένουμε να μιλάμε για “ανθρώπους από την Ουκρανία που έρχονται στην Ελλάδα”. Γιατί έχουμε την τάση να ξεχνάμε ότι πρόκειται για άτομα με ιστορίες σαν τις δικές μας, από περιβάλλοντα όπως τα δικά μας, που επιθυμούν τα ίδια πράγματα με εμάς: στέγη, ρούχα, τροφή, αγάπη, τους συγγενείς, τους φίλους τους, τις δουλειές τους, τα όνειρά τους. Είναι πολύ σημαντικό να επικοινωνήσουμε την κατάσταση από την πρώτη στιγμή με τρόπους που θα τους βοηθήσουν να κάνουν τα επόμενα βήματα στις ζωές τους. Ας εστιάσουμε στην εξαιρετική δουλειά που κάνουν οι ουκρανικές κοινότητες αυτές τις ημέρες και ας ξεχάσουμε τα ανόητα στερεότυπα που διαγράφουν την ίδια την πραγματικότητα».

«Να ακούνε τη φωνή της Ουκρανίας»

Η άλλη πτυχή της προσπάθειας δεν σχετίζεται με το «εδώ», αλλά με το «εκεί» – δηλαδή, με την ανάδειξη της ουκρανικής εκδοχής των γεγονότων. Η Rychagivska επισημαίνει ότι η Ουκρανία δεν διαθέτει τους πόρους της Ρωσίας για να προπαγανδίσει τις θέσεις της – και σε μεγάλο βαθμό αποδίδει εκεί το στίγμα των «νεοναζί» που ακολουθεί τους Ουκρανούς, ωθώντας μερίδες της κοινής γνώμης να πιστέψουν τη ρητορική του ρώσου προέδρου, Βλαντίμιρ Πούτιν, περί «αποναζιστοποίησης» της χώρας. «Εδώ και δεκαετίες κατηγορούν την Ουκρανία ότι συνεργάστηκε με τους Ναζί», τονίζει, «παρά το γεγονός ότι ανήκουμε στις χώρες με τους περισσότερους νεκρούς στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».

«Θέλω οι άνθρωποι να έχουν μια εικόνα για το τι συμβαίνει στην Ουκρανία, να ακούνε τη φωνή της Ουκρανίας», υπογραμμίζει. «Υπάρχουν ρωσικά ΜΜΕ, υπάρχουν άνθρωποι που η γνώμη τους ορίζεται [υπέρ της Ρωσίας] εξαιτίας της πολιτικήςτους τοποθέτησης. Πιστεύω ότι δεν λαμβάνουν αρκετή πληροφόρηση από την ίδια την Ουκρανία – και δεν γνωρίζουν αρκετά για τη χώρα μας ώστε να καταλάβουν».

«Τουλάχιστον εμείς μπορούμε να μιλάμε άσχημα για τον πρόεδρό μας και όχι να κινδυνεύουμε με 15 χρόνια φυλακή για μια ανάρτηση στο Facebook», προσθέτει, αναφερόμενη στη νέα ρωσική νομοθεσία για τα «fake news».

Νέα που πρέπει να είναι ευχάριστα

Τα παραπάνω δεν σημαίνουν ότι δεν αναγνωρίζει ότι η ουκρανική επίσημη πληροφόρηση κινείται εντός ορίων που θέτουν οι προτεραιότητες του πολέμου. «Έχουμε ανάγκη από θετικές πληροφορίες», αναφέρει στο in.gr. «Η κυβέρνηση δεν ανακοινώνει στρατιωτικές απώλειες γιατί θέλει να διατηρήσει ακμαίο το ηθικό των ανθρώπων – και όντως τα καταφέρνει».

Χαρακτηριστικά παραδείγματα, η φίλη της που της έγραψε ότι «έχουμε εμπιστοσύνη στον ουκρανικό στρατό», ενώ έπεφτε για ύπνο στο μετρό του Κιέβου, αλλά και ο μαθητής στον οποίο διδάσκει αγγλικά, που αν και μετέβη στα δυτικά της χώρας πριν τη ρωσική εισβολή για να προστατεύσει τα παιδιά του, της είπε: «Θα πρέπει να αναβάλουμε τα μαθήματα, πιθανότατα μέχρι τις 8 Μαρτίου. Θα τους νικήσουμε, και μετά συνεχίζουμε».

Όμως το ημερολόγιο γράφει ήδη 10 του μήνα, και τίποτα δεν προμηνύει το τέλος των άγρυπνων νυχτών για τη Rychagivska και τις υπόλοιπες γυναίκες των ουκρανικών κοινοτήτων, που όπως αναφερθηκε στη διάρκεια της συνέλευσης, από τις 24 Φεβρουαρίου κοιμούνται μια έως δυο ώρες την ημέρα. Τις υπόλοιπες 22 τις περνούν απαντώντας σε αμέτρητα αγωνιώδη τηλεφωνήματα, συλλέγοντας είδη πρώτης ανάγκης ελέγχοντας την καταλληλότητα των διαμερισμάτων που παραχωρούν οι πολίτες στους πρόσφυγες που περνούν τα σύνορα καθημερινά και επιδιώκοντας να συντονίσουν την εθελοντική τους δράση για την αποτελεσματική στήριξή τους.

«Είμαι τρομερά φορτισμένη συναισθηματικά», καταλήγει η Rychagivska . «Έρχονται και μας ρωτούν πώς νιώθουμε. Δεν κλαίμε, δεν υπάρχει ακόμη χρόνος για αυτό. Πολεμάμε σε όλα τα επίπεδα. Η θεία μου μου έστειλε μήνυμα ότι κι εκείνη μάχεται, αφήνοντας σχόλια στα κανάλια που διατηρούν στο YouTube Ρώσοι που ζουν στο εξωτερικό. Ακόμη κι αυτό μπορεί να βοηθήσει, να τους κάνει να αναζητήσουν στο Google κάτι πέρα από την προπαγάνδα. Για αυτό και λέει ότι πολεμάει».