Ο άνθρωπος που θα διόρθωνε την Ιστορία

«Τι πραγματικά θέλει ο Πούτιν;». Το ερώτημα απασχολεί τα διεθνή Μέσα από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία. Αναλύσεις και εκτιμήσεις τροφοδοτούν ένα δύσκολο ντιμπέιτ, βάζοντας στην εξίσωση ακόμη και την πνευματική διαύγεια του ρώσου προέδρου, αλλά και τις συνθήκες που διαμόρφωσε η απομόνωση στην εποχή της πανδημίας. Ισως όμως η καλύτερη απάντηση για τα κίνητρά του να βρίσκεται στα ίδια του τα λόγια, τόσο στα βιβλία όσο και τις συχνές επιστολές του και τις δημόσιες μεγάλες τοποθετήσεις του. Οπως επισημαίνει ο Κάρλος Λοθάδα, κριτικός στην «Washington Post», τα κείμενα του Πούτιν βρίθουν προπαγάνδας, αγανάκτησης και αυτοδικαιολόγησης.

Υπό αυτό το πρίσμα, η επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία δεν έχει να κάνει τόσο με την επανένωση δύο χωρών που ο Πούτιν θεωρεί «ένα ενιαίο σύνολο», όπως τις χαρακτήρισε σε μια μακροσκελή επιστολή του πέρυσι, αλλά με μια «απάντηση» στην πρόκληση των ΗΠΑ και του ΝΑΤΟ. Ενας κόσμος με μια κυρίαρχη υπερδύναμη είναι «απαράδεκτος», κατά τον ίδιο, και με κάθε τόνο προειδοποιούσε πως αυτή η ανισορροπία που προέρχεται από την επέκταση του ΝΑΤΟ, είναι επί της ουσίας απειλή για τη Ρωσία. «Για τη χώρα μας είναι θέμα ζωής και θανάτου», είχε αναφέρει.

Β’ στην έκθεση

Στο «First person», μια συλλογή με συνεντεύξεις με τον Πούτιν και διάφορους συνεργάτες και συγγενείς του, ο ρώσος πρόεδρος καυχιέται ότι στο Λύκειο είχε πάντα καλούς βαθμούς, εκτός από ένα μάθημα. «Είχα Β’ στην Εκθεση» παραδεχόταν ο ίδιος. Αν ισχύει αυτό, τότε ο δάσκαλός του είχε διακρίνει από νωρίς την αδυναμία του στον γραπτό λόγο. Η γραφή του έχει διακυμάνσεις, περνώντας από ένα αρκετά απλοϊκό στάδιο σε υπερβολικό, από στοχαστική σε εντελώς ιδιοτελή, όπως τονίζει ο Λοθάδα. Ακόμα κι έτσι, όμως, είναι εξαιρετικά χρήσιμη, αφού δείχνει έναν Πούτιν που προσπαθεί διαρκώς να δείχνει ανυπακοή και να χτίσει ένα τέλειο προφίλ για τη χώρα του που να μην επιδέχεται κριτική από εξωτερικούς παράγοντες. Απεικονίζει έναν ηγέτη που σκοπεύει να αποκαταστήσει ένα ιστορικό λάθος που επιβλήθηκε στη χώρα του και τον ίδιο, τη διάλυση της Σοβιετικής Ενωσης.

Στα τέλη του 1999, ο Πούτιν, από τη θέση του πρωθυπουργού τότε, γράφοντας ένα κείμενο για τη «Ρωσία στη στροφή της χιλιετίας», καυτηρίασε τη διαρκώς επιδεινούμενη διεθνή θέση της πατρίδας του. Κατηγόρησε για την οικονομική παρακμή της Ρωσίας την «ιστορική ματαιότητα» του κομμουνισμού της σοβιετικής εποχής και τα «σχέδια βγαλμένα από ξένα σχολικά βιβλία», έναν σαφή υπαινιγμό τους δυτικούς συμβούλους του που προωθούσαν μελέτες για τα μοντέλα της αγοράς και αρκετές μεταρρυθμίσεις. Με προβληματικές υποδομές, λιγοστές ξένες επενδύσεις και κάκιστους δείκτες υγείας, έγραφε, η Ρωσία κινδυνεύει «να διολισθήσει στο δεύτερο, ενδεχομένως ακόμα και στο τρίτο, κλιμάκιο των κρατών».

«Αδιέξοδο ο κομμουνισμός»

Παρ’ όλα αυτά, έδειχνε πεπεισμένος ότι η χώρα του μπορεί να γίνει ένα ένδοξο έθνος ξανά, αφού «είναι πολύ νωρίς για να θάψουμε τη Ρωσία ως μεγάλη δύναμη». Ο δρόμος βέβαια, κατά τον ίδιο, δεν περνάει από την επιστροφή στις αρχές του Κομμουνιστικού Κόμματος – «ήταν αδιέξοδο» υποστηρίζει – αλλά από μια μακροπρόθεσμη στρατηγική για οικονομική ανάπτυξη και ηθική, ακόμα και πνευματική, ανανέωση. Μπορεί οι λεπτομέρειες να είναι θολές, αλλά ένα είναι σίγουρο: «Η Ρωσία χρειάζεται μια ισχυρή κρατική εξουσία και πρέπει να την έχει. Από την αρχή η Ρωσία δημιουργήθηκε ως ένα υπερκεντρικό κράτος. Αυτό πρακτικά ορίζεται στον γενετικό της κώδικα, στις παραδόσεις της και στη νοοτροπία των ανθρώπων της» εξηγεί στο βιβλίο του.

Το μοναδικό εμπόδιο, βέβαια, που στέκεται ανάμεσα σε εκείνον και το μεγαλείο δεν είναι άλλο από τις ΗΠΑ. Αν και αρχικώς είχε κρατήσει ήπιους τόνους σχολιάζοντας τον Νοέμβριο του 1999 πως «εκτιμούμε τις σχέσεις μας με τις ΗΠΑ και ενδιαφερόμαστε για τους Αμερικανούς», σύντομα έκανε στροφή ασκώντας κριτική για τις επιχειρήσεις στο Ιράκ και το Αφγανιστάν επειδή «καταπατούν τα εθνικά σύνορα με κάθε τρόπο». Από το στόχαστρό του δεν γλίτωσε ούτε το ΝΑΤΟ που παρατάσσει «δυνάμεις πρώτης γραμμής» στα σύνορα της Ρωσίας, αντιμετωπίζοντας την κίνηση αυτή ως «σοβαρή πρόκληση».

Μαθήματα δημοκρατίας

Η κριτική του σάρωσε και την Ευρωπαϊκή Ενωση που παρέα με το ΝΑΤΟ προσπαθούν να υποκαταστήσουν τα Ηνωμένα Εθνη (όπου η Ρωσία έχει δικαίωμα βέτο στο Συμβούλιο Ασφαλείας) και ότι οι δυτικές διαλέξεις περί ελευθερίας είναι ένα υποκριτικό κάλυμμα για ιδιοτελείς πολιτικές: «Στη Ρωσία – σ’ εμάς – συνεχίζουν να διδάσκουν δημοκρατία. Αλλά για κάποιον λόγο αυτοί που μας διδάσκουν δεν θέλουν να μάθουν οι ίδιοι» επέμενε ο Πούτιν.

Η εισβολή στην Ουκρανία φανέρωσε τη διάθεση του ρώσου προέδρου να αλλάξει τη διεθνή τάξη, αλλά τις προφάσεις είχε ήδη αρχίσει να τις ετοιμάζει από καιρό, γράφοντας πως «η Ρωσία είναι μια χώρα με ιστορία που επεκτείνεται σε περισσότερα από χίλια χρόνια και πρακτικά πάντα χρησιμοποιούσε το προνόμιο να ακολουθεί μια ανεξάρτητη εξωτερική πολιτική».

Οσο για τη χώρα που τώρα βομβαρδίζει; Σε περσινό κείμενό του με τίτλο «Για την ιστορική ενότητα των Ρώσων και Ουκρανών», παρατηρούσε πως πρόκειται για δύο έθνη που μοιράζονται πίστη, θρησκεία και γλώσσα γιατί η σύγχρονη Ουκρανία είναι δημιούργημα της σοβιετικής εποχής. Δεν αποφεύγει βέβαια να επικαλεστεί τις «άθλιες ξένες προσπάθειες να υπονομεύσουν αυτήν την κοινή κληρονομιά».