Πόλεμος στην Ουκρανία: Γιατί ο Πούτιν δεν μπορεί να υποχωρήσει

Ο Carl von Clausewitz ισχυρίστηκε περίφημα ότι ο πόλεμος είναι η συνέχεια της πολιτικής με άλλα μέσα. Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία είναι η συνέχεια της πολιτικής ταυτότητας με άλλα μέσα, αναφέρει ο πολιτιστικός σχολιαστής των New York Times, David Brooks.

«Δεν ξέρω για εσάς, αλλά έχω διαπιστώσει ότι τα γραπτά των συμβατικών εμπειρογνωμόνων διεθνών σχέσεων δεν βοηθούν πολύ στην κατανόηση της όλης κρίσης. Αλλά βρήκα ότι η γραφή ειδικών στην κοινωνική ψυχολογία είναι εξαιρετικά χρήσιμη» αναφέρει.

Αυτό συμβαίνει επειδή ο Βλαντιμίρ Πούτιν δεν είναι ένας συμβατικός πολιτικός μεγάλης δύναμης. Είναι ουσιαστικά ένας επιχειρηματίας ταυτότητας. Το μοναδικό επίτευγμά του ήταν να βοηθήσει τους Ρώσους να αναρρώσουν από ένα ψυχικό τραύμα – τον απόηχο της Σοβιετικής Ένωσης – και να τους δώσει μια συλλογική ταυτότητα, ώστε να μπορούν να αισθάνονται ότι έχουν σημασία, ότι η ζωή τους έχει αξιοπρέπεια.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία δεν αφορά πρωτίστως τη γη. Είναι πρωτίστως θέμα κατάστασης. Ο Πούτιν εισέβαλε για να μπορέσουν οι Ρώσοι να αισθανθούν ότι είναι ένα μεγάλο έθνος για άλλη μια φορά και έτσι ο ίδιος ο Πούτιν μπορούσε να νιώσει ότι είναι μια κοσμοϊστορική φιγούρα.

Ίσως θα έπρεπε να δούμε αυτή την εισβολή ως μια λυσσαλέα μορφή πολιτικής ταυτότητας. Ο Πούτιν πέρασε χρόνια πυροδοτώντας τη ρωσική δυσαρέσκεια προς τη Δύση. Υποστήριξε ψευδώς ότι οι ρωσόφωνοι δέχονται εκτεταμένη επίθεση στην Ουκρανία. Χρησιμοποιεί τα εργαλεία του πολέμου σε μια προσπάθεια να κάνει τους Ρώσους να περηφανεύονται για την ταυτότητά τους.

Το τέλος της Σοβιετικής Ένωσης θα μπορούσε να θεωρηθεί ως μια απελευθέρωση, μια ευκαιρία να οικοδομηθεί μια νέα και μεγαλύτερη Ρωσία. Αλλά ο Πούτιν επέλεξε να τη δει ως μια καταστροφική απώλεια, που δημιουργεί ένα αίσθημα αδυναμίας και σαν απώλεια εθνικής ταυτότητας.

Οπως κάθε έμπορος εθνικής ταυτότητας παντού στον κόσμο, ο Πούτιν μετέτρεψε αυτή την κρίση ταυτότητας σε ταπεινωτικό αφήγημα. Κάλυψε κάθε υφέρπον συναίσθημα κατωτερότητας λέγοντας: Είμαστε αθώα θύματα. Αυτοί –οι ΗΠΑ, οι δυτικοί, η παρέα του Νταβός– μας τα έκαναν όλα.

Τα πρώτα χρόνια της κυριαρχίας του, ανακατασκεύασε τη ρωσική ταυτότητα. Επέλεξε κομμάτια της σοβιετικής ιστορίας, αναδεικνύοντάς τα ως πρότυπα. Το όραμά του για την εθνική ταυτότητα περιστρεφόταν κυρίως γύρω από τον εαυτό του. Προβάλλοντας εικόνα ισχυρού ηγέτη στη διεθνή σκηνή, ο Πούτιν έκανε τους Ρώσους υπερήφανους. Η στρατηγική αυτή έμοιασε να αποφέρει καρπούς με την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014. Ο Πούτιν άρχισε να προωθεί εικόνα ηγέτη πανάρχαιου πολιτισμού, ο οποίος παλεύει εναντίον της δυτικής ανηθικότητας.

Η πουτινική ιδεολογία είναι τόσο ναρκισσιστική, εξαιτίας της ανασφάλειας που κρύβει. Τα ναρκισσιστικά κράτη κρύβουν τις αδυναμίες τους πίσω από προσωπείο ισχύος και πολεμικής αρετής. Οι νάρκισσοι ποθούν την επιβεβαίωση και την αναγνώριση, αλλά λειτουργούν αυτοκαταστροφικά, προσελκύοντας την έχθρα των γύρω τους.

Η ρωσική ταυτότητα και αυτή του Πούτιν είναι πλέον αναπόσπαστες. Το ερώτημα τώρα είναι πώς θα αντιδράσει ένας βαθύτατα ανασφαλής άνθρωπος όταν όλος ο κόσμος τον ταπεινώνει και τον επικρίνει; Για κάποιο χρονικό διάστημα, ο Πούτιν θα καταφύγει στο αφήγημα της «πολιορκημένης Ρωσίας», με τη Δύση στον ρόλο του απειλητικού αντιπάλου. Ο Πούτιν, όμως, δεν αντιδράει καλά στην ταπείνωση και συνηθίζει να μεταθέτει την ευθύνη για τις αποτυχίες του σε άλλους. Κάθε πληροφορία που κάνει λόγο για πρόθεση του Πούτιν να συμβιβασθεί δεν συνάδει με το ψυχολογικό του προφίλ.