Μπορεί να διωχθεί ο Πούτιν για εγκλήματα πολέμου;

Ο ρωσικός στρατός στην Ουκρανία σκοτώνει αμάχους, καταστρέφει πόλεις, ρίχνει βόμβες σε μαιευτήριο  και απλώνει τη φωτιά του πολέμου παντού .

Και το εκρηκτικό ερώτημα το οποίο εγείρεται είναι το εξής:

Υπάρχει , έστω, η ελάχιστη νομική δυνατότητα για να διωχθεί ή να καταδικαστεί ο Ρώσος Πρόεδρος Πούτιν (ή άλλοι πιθανώς Ρώσοι στρατιωτικοί) ενώπιον του Διεθνούς  Ποινικού Δικαστηρίου της Χάγης για εγκλήματα πολέμου;

Διακόσια χρόνια αφότου ο Γερμανός φιλόσοφος Καντ είχε διαγνώσει την ανάγκη ύπαρξης μιας παγκόσμιας νομικής τάξης πραγμάτων;

Η απάντηση είναι καταρχήν ναι!

Δηλαδή, καθαρά θεωρητικά υφίσταται μια τέτοια  δυνατότητα και απόδειξη για αυτό είναι, ότι ο Εισαγγελέας του Διεθνούς Δικαστηρίου Karim Khan έχει ήδη ενεργοποιήσει εδώ και μερικές μέρες μια αντίστοιχη έρευνα , υποστηρίζοντας ότι υπάρχουν «βάσιμες ενδείξεις» για τη διάπραξη τέτοιων εγκλημάτων στην Ουκρανία  («Fortune,2/3/2022»).

Και ποια μπορεί να είναι αυτά τα εγκλήματα πολέμου;

Μέσα σε αυτό το πλαίσιο είναι απαραίτητο να διερευνηθεί λ.χ. , εάν έχει διαπραχθεί  το έγκλημα των «σκόπιμων επιθέσεων σε άμαχο πληθυσμό» του άρθρου 8 του καταστατικού του ανωτέρω Δικαστηρίου.

Δηλαδή , ένα αδίκημα το οποίο καταλαμβάνει οποιαδήποτε εκδήλωση επιβουλής της ασφάλειας ή της ζωής των προστατευόμενων προσώπων, είτε ως πληθυσμιακού συνόλου, είτε ατομικά («Τα εγκλήματα πολέμου, Ινστιτούτο Αμυντικών Μελετών, 2006»).

Και  αυτό είναι άκρως απαραίτητο, από τη στιγμή κατά την οποία υπάρχουν καταγγελίες ότι ο ρωσικός στρατός έχει επιφέρει το φρικτό θάνατο πολλών αμάχων, βομβαρδίζοντας την πόλη του Χάρκοβου με βόμβες κενού (vacuum bombs) ή «θερμοβαρικές βόμβες» , οι οποίες προκαλούν μια χρονικά εκτεταμένη έκρηξη που όσο διαρκεί καίει και εξαϋλώνει τα ανθρώπινα σώματα ( «Time, Putin’s historic miscalculation may make him a war criminal, 24/2»).

Και το ερώτημα το οποίο ανακύπτει πλέον είναι το ακόλουθο: Πόσο πιθανό είναι να συλληφθεί και να προσαχθεί ο Πούτιν (ή άλλα ηγετικά στελέχη του Ρωσικού στρατού) στο Δικαστήριο της Χάγης ;

Και το λέω αυτό, γιατί η Ρωσία έχει αποφύγει να κυρώσει το Καταστατικό του ανωτέρω Δικαστηρίου (ιδίως μετά την προσάρτηση της Κριμαίας το 2014) και επομένως δεν αναγνωρίζει τη δικαιοδοσία του.

Στο σημείο τούτο θα ήθελα να σημειώσω επιπλέον , ότι ούτε η Ουκρανία έχει κυρώσει το Καταστατικό. Απλώς έχει δηλώσει ότι επιθυμεί την υπαγωγή της επίμαχης υπόθεσης στο Δικαστήριο της Χάγης , πράγμα το οποίο δικαιούται ( αν και δεν έχει κυρώσει το Καταστατικό) και μέσα στο νομικό τούτο πλαίσιο έχει ξεκινήσει η έρευνα του Εισαγγελέα Karim Kahn στην οποία αναφέρθηκα παραπάνω!

Βεβαίως είναι άλλο μέγεθος το ξεκίνημα  μιας εισαγγελικής έρευνας και είναι κάτι εντελώς διαφορετικό η δυνατότητα σύλληψης και προσαγωγής του Πούτιν στο Δικαστήριο της Χάγης .

Και έχω την εντύπωση , ότι είναι ένα ακραίο σενάριο φαντασίας να πιστεύει κανείς , ότι ο Ρώσος Πρόεδρος είναι δυνατό να συλληφθεί σήμερα (εκτός και αν η ρωσική κοινωνία των πολιτών λόγω της ΄κατάρρευσης της οικονομίας και των κυρώσεων ανατρέψει το καθεστώς Πούτιν , πράγμα το οποίο, προς το παρόν τουλάχιστον, δεν το πιστεύω)!

Και τα ίδια πρακτικά προβλήματα εμπεριέχει και η λεγόμενη «οικουμενική δικαιοδοσία» (universal jurisdiction).

Ποιο είναι το συμπέρασμα από όλα αυτά;

Παρότι υπάρχουν  σημαντικότατες δυσχέρειες για τη σύλληψη ή την προσαγωγή του Πούτιν, πιστεύω ότι εκπέμπει ένα τεράστιο θετικό συμβολισμό η έρευνα την οποία έχει ξεκινήσει ο Εισαγγελέας του Δικαστηρίου της Χάγης για το εάν έχουν διαπραχθεί εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Διαφορετικά, εάν δεν αντιδράσει η διεθνής έννομη τάξη, θα επικρατεί μονίμως και αιματηρά το δίκαιο του ισχυρού (όπως μας έχει πει και ο Θουκυδίδης εδώ και 2500 χρόνια)!

Και αυτό θα είναι ολέθριο για την πολιτισμένη ανθρωπότητα!

Γρηγόρης Καλφέλης – Καθηγητής Νομικής Σχολής του ΑΠΘ – kalfelis@law.auth.gr