Πολυσθένεια

«Τι μισθό παίρνει στην Πολεμική Αεροπορία;». «Χίλια στο παντελόνι; Χίλια διακόσια μάξιμουμ». «Και η γυναίκα του ως βοηθός σε φαρμακείο;». «Κανένα εξακοσάρι». «Και πώς τα φέρνουν βόλτα με τα δίδυμα;». «Σφίγγουν το ζωνάρι…». «Συγγνώμη, αλλά δεν τους βλέπω να το σφίγγουν και τόσο. Στα πούπουλα τα μεγαλώνουν τα βλαστάρια τους – ζωή να ‘χουν. Κοκέτα εκείνη πρώτης, μοντελάκι! Δύο αυτοκίνητα παρκάρουν στην πιλοτή, το καλοκαίρι πήγαν έναν μήνα διακοπές». «Οχι όλοι». «Πράγματι, ο σύζυγος πηγαινοερχόταν στην Αθήνα. Δίνουν και ενοίκιο για ευάερο τριάρι. Ρετιρέ». «Εισπράττει όμως η κυρία από το μαγαζί στη Λαμία που της έχει γράψει ο μπαμπάς της. Κάνει και ενέσεις σε ηλικιωμένους. Δουλεύει και ο κύριος μερικά απογεύματα το ταξί τού κουμπάρου του. Προκομμένοι είναι!». «Ούτε λόγος».

Το κουτσομπολιό, ο σχολιασμός του ευρύτερου περιβάλλοντος, όταν δεν ολισθαίνει στη γλωσσοφαγία, εκτός από το να ψυχαγωγεί, διδάσκει. Μαθαίνεις ήθη, τρόπους, το αμαρτάνειν και το συγκαλύπτεσθαι. Οι γειτονιές είναι εγκυκλοπαίδειες – αρκεί να έχεις τα αφτιά σου και τα μάτια σου ανοιχτά. Ενώ ψωνίζεις στο σουπερμάρκετ, ακούς στον διπλανό διάδρομο, με τα ζυμαρικά και τα ρύζια, μια χαδιάρικη φωνή να ψιθυρίζει ερωτόλογα. Στρίβεις και αντικρίζεις την παντρεμένη του δεύτερου, καινούργια άφιξη στην πολυκατοικία, να μιλάει στο κινητό με τον γκόμενο. (Ή μήπως με την γκόμενα;) Τα βλέμματά σας διασταυρώνονται. Κοκκινίζει. Χαμογελάει ένοχα, από νευρικότητα γεμίζει το καρότσι της με φαρφάλες και σπαγγέτι. Μονάχα ωστόσο με φαρφάλες και σπαγγέτι δεν γεμίζει η ζωή – χρειάζονται οι ζαβολιές, οι μικρές συνωμοσίες που σπάνε τη ρουτίνα. Ενας ηθικολόγος θα κατακεραύνωνε την άπιστη. Μια φεμινίστρια θα αγόρευε για τη γυναίκα, η οποία ασφυκτιά μέσα στον γάμο της. Εγώ το βρίσκω εντελώς ανθρώπινο – χαριτωμένο, τρυφερό – να έχει όποιος θέλει έναν κρυφό κήπο, να καλλιεργεί και να γεύεται απαγορευμένους καρπούς.

Για να επιστρέψουμε από τον έρωτα στην εργασία, είναι προφανές ότι η πολυσθένεια – τη λέξη εισήγαγε ο Κωνσταντίνος Τσουκαλάς για να περιγράψει τους Ελληνες που ψωμίζονται ως πολυτεχνίτες – καλά κρατεί. Κατά τη δεκαετία της κρίσης προβλήθηκε το αίτημα της παραγωγικής διαφάνειας. Καθένας να ασκεί ένα επάγγελμα, να το δηλώνει, να ασφαλίζεται και να φορολογείται στο ακέραιο. Η γκρίζα οικονομία δαιμονοποιήθηκε. «Πρέπει να βάλουμε τάξη!» αποφάνθηκαν οι εξυγιαντές. «Νισάφι τόσο χρήμα να κυκλοφορεί αδήλωτο – άμποτε να καταργηθούν τα μετρητά, να γίνονται όλες οι συναλλαγές με κάρτες, ουδέν κρυπτόν να μένει υπό το φως των τραπεζών και του κράτους…».

Πλην οι μισθοί δεν αρκούν. Ετσι καθηγητές παραδίδουν ιδιαίτερα, στρατιωτικοί κάθονται στο τιμόνι του ταξί, έναν γνωστό μου αστυνομικό τον βλέπω πίσω από τον πάγκο του μπαρ να φτιάχνει κοκτέιλ. Βοηθάει και το ωράριο του Δημοσίου, σου δίνει άνετο περιθώριο να απασχολείσαι και στη ζούλα.

Η πολυσθένεια θα έπρεπε να μας κάνει σοφότερους. Το πρωί οι φαντάροι σού βαράνε προσοχή, το απόγευμα σε αποκαλούν υποτιμητικά «ταρίφα». Αντικρίζεις την κοινωνία από διαφορετικές οπτικές γωνίες. Θα όφειλες άρα εκτός από προσαρμοστικότητα να δείχνεις και επιείκεια, να σχετικοποιείς, να κατανοείς τον απέναντι. Σε χώρες με αυστηρή διαστρωμάτωση – μέχρι τουλάχιστον να σηκωθεί η θύελλα της παγκοσμιοποίησης -, κάθε πολίτης περιχαρακωνόταν στην τάξη του. Ο εργάτης αγωνιζόταν για τα δίκαια του προλεταριάτου, ο μικρέμπορος υπερασπιζόταν το πουγκί του. Εδώ, ανέκαθεν, «πότε Βούδες, πότε Κούδες»…

Ξεχνάμε, αλίμονο. Αγκομαχάμε όποτε πληρώνουμε τον σπιτονοικοκύρη μας. Μα λίγο να καθυστερήσει τα χρωστούμενα ο φοιτητής που του μισθώνουμε την γκαρσονιέρα, γινόμαστε έξαλλοι, τον απειλούμε με έξωση. Φερόμαστε δεσποτικά ως πελάτες στα εστιατόρια. Κι ας έχουμε λιώσει σόλες στα νιάτα μας δουλεύοντας σερβιτόροι.

Πόσο εύκολα απωθούμε όψεις του παρελθόντος – και του παρόντος μας ακόμα. Πόσο αλαζονικά απολαμβάνουμε τα όποια μας προνόμια. Σάμπως να μην είναι εντελώς επισφαλή. Προσωρινά. Σαν να μην ξέρουμε πως νομοτελειακά οι πρώτοι γίνονται έσχατοι, οι έσχατοι πρώτοι. Ή ίσως για αυτόν ακριβώς τον λόγο.