Με θέα τον Βόσπορο, αλλά υπό τη «σκιά» του Ουκρανικού

Ο «σπόρος» της σημερινής συνάντησης του Κυριάκου Μητσοτάκη με τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν στην Κωνσταντινούπολη, όπου αναμένεται να μεταβεί ο Πρωθυπουργός για να παραστεί στον εορτασμό για την Κυριακή της Ορθοδοξίας στο Φανάρι συναντώντας παράλληλα τον Οικουμενικό Πατριάρχη κ.κ. Βαρθολομαίο, φαίνεται ότι είχε μπει πολύ νωρίτερα από όσο κάποιοι πιστεύουν. Είναι όμως σαφές ότι η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία αναμφίβολα επιτάχυνε τον «γεωπολιτικό χρόνο» για τις δύο πλευρές ώστε οι δύο άνδρες να παρακαθήσουν σε γεύμα στην προεδρική κατοικία Vahdettin Kosku (στην ασιατική πλευρά του Βοσπόρου) περίπου στις 14.00 το μεσημέρι της Κυριακής.

Επαφή με σκοπό να πέσουν οι τόνοι

Οπως πληροφορείται «Το Βήμα», η τουρκική αντιπροσωπεία που βρέθηκε πρόσφατα στην Αθήνα για τον τελευταίο γύρο των διερευνητικών επαφών κόμιζε, μεταξύ άλλων, τη σκέψη για μία επαφή υψηλού επιπέδου μεταξύ των δύο πλευρών, είτε διά φυσικής παρουσίας είτε μέσω τηλεφωνικής επικοινωνίας με σκοπό να πέσουν οι τόνοι. Αλλωστε, ούτε στην Αθήνα ούτε στην Αγκυρα υπάρχει η αυταπάτη ότι θα μπορούσαν σε αυτή τη φάση να σημειωθούν ουσιαστικές εξελίξεις στις διερευνητικές επαφές, ιδιαίτερα από τη στιγμή που και οι δύο χώρες έχουν μπροστά τους εκλογικές αναμετρήσεις. Αυτές οι συνομιλίες όμως, πέραν των παράλληλων μονολόγων, παραμένουν χρήσιμες για να αποσυμπιέζονται οι εντάσεις.

Σύμφωνα με τις ίδιες πληροφορίες, η εκτίμηση σχετικά με την ανάγκη μιας τέτοιας επαφής ήταν ότι η ατμόσφαιρα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις είχε αρχίσει και πάλι να δηλητηριάζεται σοβαρά, με δεδομένη την αντιπαράθεση που είχε αρχίσει να διαμορφώνεται από την ανάπτυξη της τουρκικής επιχειρηματολογίας περί της «κυριαρχίας υπό όρους» που ασκεί η Ελλάδα στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου και των Δωδεκανήσων – όπου ως «όροι» εκλαμβάνονται απολύτως διασταλτικά και μάλλον ανεδαφικά από την Αγκυρα οι δεσμεύσεις περί αποστρατιωτικοποίησης που αναφέρονται στις Συνθήκες της Λωζάννης (1923) και Παρισίων (1947) αντιστοίχως.

Η πρωθυπουργική δυσαρέσκεια είχε εκφραστεί με έντονο τρόπο προς την τουρκική πρεσβεία στην Αθήνα μετά από σχετικές δηλώσεις αξιωματούχων της γειτονικής χώρας και δεν αποκλείεται αυτό να ενεργοποίησε συγκεκριμένα αντανακλαστικά. Αλλωστε, έμπειροι παρατηρητές των ελληνοτουρκικών σχέσεων πάντα υπογραμμίζουν ότι σε κύκλους του τουρκικού υπουργείου Εξωτερικών υπάρχει η άποψη ότι η έκφραση των θέσεων της Αγκυρας πρέπει να αποφεύγει τις υπερβολές.

Περιφερειακά ζητήματα του ΝΑΤΟ

Ωστόσο, οι τραγικές εξελίξεις που έχει διαμορφώσει η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ενίσχυσαν την πεποίθηση ότι μία επαφή των δύο ηγετών (στη χρησιμότητα της οποίας είχε αναφερθεί σε πρόσφατο άρθρο του στις 27/2 στο «Βήμα» ο πρώην υπουργός Εξωτερικών Ευάγγελος Βενιζέλος) θα ήταν επιβοηθητική ώστε τόσο να παραμείνει ανοικτός ο δίαυλος επικοινωνίας σε υψηλό επίπεδο (ο κ. Μητσοτάκης έχει ξεκαθαρίσει ότι διαφωνίες υπάρχουν, αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι οι δύο ηγέτες δεν μπορούν να μιλούν) όσο και να συζητηθούν ευρύτερα περιφερειακά ζητήματα, δεδομένης της νέας κατάστασης πραγμάτων που αντιμετωπίζει το ΝΑΤΟ και ειδικότερα η ανατολική και νοτιοανατολική του πτέρυγα.

Οταν ο Πρωθυπουργός αναφέρθηκε στη Βουλή, κατά τη διάρκεια της συνεδρίασης για τις εξελίξεις στην Ουκρανία, στο ανοιχτό ενδεχόμενο μιας συνάντησής του με τον κ. Ερντογάν φαίνεται ότι οι παρασκηνιακές επαφές για τον ορισμό της βρίσκονταν σε πολύ αρχικό στάδιο. Η Αθήνα επιθυμεί να διατηρεί την κατάσταση στις διμερείς σχέσεις όσο γίνεται πιο ήρεμη και προβλέψιμη, κερδίζοντας παράλληλα χρόνο για την ενίσχυση της αποτρεπτικής της ικανότητας. Η δε Αγκυρα βρίσκεται σε μία φάση κατά την οποία όλα υπηρετούν τον σκοπό της επανεκλογής του κ. Ερντογάν στην προεδρία της Τουρκίας το 2023.

Η άκαρπη συνάντηση Λαβρόφ – Κουλέμπα και τα κέρδη της Αγκυρας

Υπό το πρίσμα της μάχης για την επανεκλογή του κ. Ερντογάν στην Προεδρία της Τουρκικής Δημοκρατίας πρέπει να ιδωθούν όλες οι πρόσφατες κινήσεις της Aγκυρας στο διπλωματικό προσκήνιο. Ο ίδιος ο κ. Ερντογάν ανέπτυξε ένα ολόκληρο σκεπτικό για τον τρόπο με τον οποίο η χώρα του αντιλαμβάνεται τον κόσμο κατά την εναρκτήρια ομιλία του στο Διπλωματικό Φόρουμ της Αττάλειας (ADF), στο οποίο βρέθηκε «Το Βήμα» τις προηγούμενες ημέρες. Και σε αυτό το σκεπτικό, με την Τουρκία να θεωρεί τον εαυτό της κομβικό παίκτη στο παγκόσμιο στερέωμα, προφανώς εντάσσεται και η απόπειρα διαμεσολάβησης μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας με τη συνάντηση των υπουργών Εξωτερικών των δύο χωρών, Σεργκέι Λαβρόφ και Ντμίτρο Κουλέμπα αντιστοίχως, που πραγματοποιήθηκε πριν από την επίσημη έναρξη του ADF με οικοδεσπότη τον τούρκο υπουργό Εξωτερικών Μεβλούτ Τσαβούσογλου.

Η συνάντηση δεν φαίνεται να απέδωσε καρπούς, αλλά ενίσχυσε το τουρκικό προφίλ. Είναι όμως ενδεικτικό ότι ο κ. Ερντογάν συνομίλησε τηλεφωνικά με τον αμερικανό πρόεδρο Τζο Μπάιντεν και, κρίνοντας από το ύφος της ανακοίνωσης του Λευκού Οίκου, ίσως η ατμόσφαιρα στις αμερικανοτουρκικές σχέσεις βαίνει βελτιούμενη. Ο κ. Ερντογάν φέρεται, βάσει και δημοσιευμάτων, να ζήτησε άρση των κυρώσεων κατά της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας αλλά και ευμενή αντιμετώπιση ως προς το αίτημα για αγορά 40 νέων αεροσκαφών F-16 και τον εκσυγχρονισμό των υπολοίπων. Παράλληλα όμως, η Αγκυρα επιμένει να μη συμμετέχει στις σκληρές κυρώσεις κατά της Ρωσίας και φυσικά απολαμβάνει τα σχετικά οφέλη.

Σημεία-κλειδιά των δηλώσεων

Δύο αποστροφές από τις ομιλίες των κ.κ. Ερντογάν και Τσαβούσογλου έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και αναμφίβολα η ελληνική πλευρά θα τις επισημάνει κατά τη σημερινή συνάντηση του κ. Μητσοτάκη με τον τούρκο πρόεδρο. Ο κ. Ερντογάν, αφού επισήμανε ότι η Τουρκία είναι χώρα τόσο της Μεσογείου όσο και της Μαύρης Θάλασσας, είπε πως «δεν μπορούμε να συγχωρήσουμε μια επίθεση (aggression) εναντίον ενός γείτονά μας», ενώ λίγο νωρίτερα ο κ. Τσαβούσογλου είχε αναφερθεί στη σημασία του «απαραβιάστου των συνόρων» (inviolability of borders). Εμπειρες διπλωματικές πηγές σημείωναν προς «Το Βήμα» ότι η ευρύτερη κατάσταση που διαμορφώνεται δυσχεραίνει σοβαρά τη συνέχιση της αναθεωρητικής ρητορικής της Αγκυρας όπως πολλάκις έχει εσχάτως εκφραστεί.
Την ίδια στιγμή πάντως η Αγκυρα επιδιώκει να εκμεταλλευθεί όλα τα χαρτιά που έχει στη διάθεσή της για να αποδείξει τη χρησιμότητά της προς όλες τις πλευρές. Με βασικό στόχο την αποκατάσταση των σχέσεων με τη Δύση αλλά και τη βελτίωση των οικονομικών δεικτών, η Τουρκία προσέγγισε τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και μοιάζει να δίνει τον «υπέρ πάντων αγώνα» να τα βρει με το Ισραήλ.

Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος», η προ ημερών συνάντηση του κ. Ερντογάν με τον ισραηλινό ομόλογό του Ισαάκ Χέρτζογκ στην Αγκυρα χαρακτηρίστηκε από την έντονη προσπάθεια του τούρκου προέδρου να πείσει τον συνομιλητή του ότι η Τουρκία είναι πλέον η κατάλληλη οδός για την εξαγωγή φυσικού αερίου μέσω της κατασκευής αγωγού. Ωστόσο, παρά τις θερμές δημόσιες δηλώσεις του κ. Χέρτζογκ και τη μάλλον αιφνιδιαστική ανακοίνωση ότι επίκειται επίσκεψη του κ. Τσαβούσογλου στο Ισραήλ (και στην Παλαιστίνη), ο ισραηλινός Τύπος παρουσίασε σε σειρά δημοσιευμάτων τη δυσφορία κύκλων της ισραηλινής διπλωματίας. Επιπλέον, ο ισραηλινός πρόεδρος φέρεται να μετέφερε στον τούρκο συνομιλητή του ότι το Τελ Αβίβ έχει κάνει τις επιλογές του σε σχέση με το φυσικό αέριο.