Οι σοφιστές – Πρόδικος, η συνωνυμική (Μέρος Β’)

Η συνωνυμική μέθοδος του Πρόδικου, την οποία εξετάσαμε στο προηγούμενο άρθρο μας για τον κείο σοφιστή, αποτελούσε ασφαλώς το αντικείμενο παραδόσεων, για τις οποίες όμως δεν έχουμε στη διάθεσή μας γραπτές μαρτυρίες. Περιορισμένες είναι οι γνώσεις μας και για τα υπόλοιπα συγγράμματα του Πρόδικου, που κατατάσσονταν ήδη από την αρχαιότητα άλλοτε στη ρητορική και άλλοτε στη φιλοσοφία – ας μην ξεχνούμε ότι ο ίδιος ο Πρόδικος είχε πει ότι οι σοφιστές ήταν κάτι ανάμεσα στους φιλοσόφους και τους πολιτικούς, κατείχαν δηλαδή μια ενδιάμεση θέση.

Ειδικότερα, αμφίβολος παραμένει ένας τίτλος Περί φύσεως ή Περί φύσεως ανθρώπου, ενώ περισσότερα είναι όσα γνωρίζουμε για το έργο του Πρόδικου Ώρες (Ώραι). Η χρονολόγηση του εν λόγω έργου παραμένει ασαφής, ο δε τίτλος του θεωρείται πιθανό να είχε δοθεί από τον ίδιον το συγγραφέα.

Στις Ώρες η γεωργία, ως θεμέλιο του ανθρώπινου πολιτισμού, είναι εκείνη που κατέχει το κέντρο του βάρους. Θυμίζοντας εν μέρει το σύγγραμμα του Πρωταγόρα (Περί της εν αρχή καταστάσεως) για τη γένεση του ανθρώπινου πολιτισμού, ο Πρόδικος φαντάζεται τις Ώρες ως θεές της ευφορίας, αποκαλύπτοντας τις σκέψεις του για τη γένεση της θρησκείας ως αντίδρασης του ανθρώπου προς τα φυσικά φαινόμενα, το φυσικό κόσμο που τον περιβάλλει. Αρχικά ο άνθρωπος θεώρησε ότι οι δυνάμεις και τα δώρα της φύσης προέρχονταν απευθείας από τους θεούς, αλλά στη συνέχεια, έχοντας αναπτύξει τις δικές του τεχνικές ικανότητες, αναγνώρισε την αξία ωφέλιμων για την κοινωνία εφευρετών, που τους ανήγαγε σε θεούς. Η ορθολογιστική αυτή αντίληψη του Πρόδικου, που είναι βεβαίως θεμελιωμένη στην ιωνική σκέψη, είχε ως αποτέλεσμα να λογίζεται ενίοτε στην αρχαιότητα άθεος.

Κομμάτι των Ωρών είναι και η αλληγορία για την επιλογή που καλείται να κάνει ο Ηρακλής, όταν συναντά την Αρετή και την Κακία σαν δύο γυναίκες με διαφορετικό παρουσιαστικό και ενδυμασία. Η διήγηση αυτή του Πρόδικου για τους δύο δρόμους της ζωής όχι μόνο ανακαλεί στη μνήμη μας το ποίημα του Ησιόδου Έργα και Ημέραι (η ζωή είναι ένας αδιάκοπος αγώνας ανάμεσα στη Δίκη και την Αδικία), αλλά και βρίσκεται στην αφετηρία μιας ατέλειωτης σειράς αλληγοριών που δεν έχουν πλέον καμία σχέση με θεϊκές δυνάμεις, όπως συνέβαινε στους Αρχαϊκούς Χρόνους.

Η τεράστια επίδραση της ανωτέρω διήγησης συμπυκνώνεται στο σύμβολο Υ, που αποδιδόταν στον Πυθαγόρα. Το σχήμα του γράμματος αυτού απεικονίζει το τρίστρατο πάνω στο οποίο καλούνταν να πάρει τη μεγάλη απόφαση ο Ηρακλής, αλλά και κάθε άνθρωπος ύστερα από εκείνον.

Οι σοφιστές – Πρόδικος, η συνωνυμική (Μέρος Α’)