Μάριος Λώλος: «Η δουλειά η δική μας είναι να φωτογραφίζουμε την Ιστορία»

Ο Μάριος Λώλος κουβαλάει μαζί του πάντα μια φωτογραφική μηχανή. Είτε είναι στη Βοσνία σε πόλεμο, είτε στην Πανεπιστημίου σε μια διαδήλωση, οι ιστορίες υπάρχουν εκεί γύρω και αυτό που αλλάζει είναι η ένταση και η πύκνωσή τους. Πάντως βρίσκεται εδώ και τρεις δεκαετίες εκεί όπου γράφεται η Ιστορία, συχνά με κόστος τραυματισμών, αλλά και με την προίκα της καταγραφής του γεγονότος την ώρα που παράγεται. Στην Πανεπιστημίου όπου πίνουμε ζεστή σοκολάτα, ο μάχιμος φωτορεπόρτερ μοιάζει να κάνει διάλειμμα από τη μάχη αυτή, παρότι τα μάτια του σκανάρουν τη ροή γύρω και η καρδιά του είναι στην Ουκρανία όπου θα ήθελε να βρίσκεται.

▪ Αυτές τις ημέρες που βλέπουμε τον πόλεμο, την εισβολή, αναρωτιόμουν ποια είναι η δική σας ψυχολογία, η ψυχολογία ενός φωτορεπόρτερ;

Είναι στα Τάρταρα, γιατί εγώ ήθελα να ήμουν εκεί. Η δουλειά η δική μας είναι να φωτογραφίζουμε την Ιστορία. Ετσι ώστε ο ιστορικός του μέλλοντος να ανατρέξει και στις δικές μας φωτογραφίες. Σαφέστατα θα ήθελα να είμαι στην Ουκρανία. Και να έχω και τη δική μου γνώμη σε σχέση με το τι «παίζει». Γιατί έχει ανοίξει μια τεράστια κουβέντα για τα φέικ νιουζ.

▪ Γιατί;

Ενα σοβαρό μέσο στο πεδίο του πολέμου μαζί με τον δημοσιογράφο και τον φωτορεπόρτερ που στέλνει, βρίσκει έναν φίξερ. Εναν τοπικό δημοσιογράφο που πληρώνει με τη μέρα, είτε έχοντας οδηγό, είτε οδηγώντας ο ίδιος αυτός ο δημοσιογράφος. Δεν πας αλλιώς. Ο ντόπιος λειτουργεί και σε σχέση με τις δύο όχθες. Πας με τη μία πλευρά. Δεν γίνεται αλλιώς. Εσύ θα πρέπει να ξέρεις τι «παίζει». Να έχεις διαβάσει καλά, να φιλτράρεις. Τώρα, επειδή ο πόλεμος είναι το παράλογο, ο άνθρωπος ασυναίσθητα προσπαθεί αυτό το παράλογο να το εκλογικεύσει. Γίνεσαι ένα με το τέρας από ένα σημείο και μετά. Κανονικοποιείται στο κεφάλι σου.

▪ Αυτό που περιγράφετε, πώς συνδέεται με τα φέικ νιουζ;

Αρα αρχίζεις να μη βλέπεις κάποια στιγμή ή αρχίζεις και να δημιουργείς σχέσεις. Οταν πηγαίνεις με μια πλευρά και σε έχει σώσει ένας φαντάρος, στην επομένη που μπορεί ο φαντάρος αυτός να κάνει καφρίλες, θα σκεφτείς να τον τραβήξεις φωτογραφία. Να τον εκθέσεις. Μετά, από ένα σημείο και έπειτα αρχίζει να μειώνεται ο φόβος.

▪ Πρέπει να φοβάσαι;

Πρέπει, για να γυρίσεις ζωντανός. Γιατί αν δεν φοβάσαι θα κάνεις τη βλακεία. Πρέπει να ισχύει μια ισορροπία μεταξύ φόβου και δουλειάς.

▪ Ποιοι τροφοδοτούν με φέικ νιουζ;

Και οι δύο εμπόλεμες πλευρές. Πολύ περισσότερο στην εποχή των κοινωνικών δικτύων. Οταν πήγα στη Βοσνία ή στο Κόσοβο ήταν ακόμη ασθενή. Τώρα που η φωτογραφία-πληροφορία είναι αληθής ή όχι, θα πρέπει αυτός που βλέπει την εικόνα ή την πληροφορία να την τριπλοτσεκάρει. Γι’ αυτό θα πρέπει να εμπιστεύονται τον επαγγελματία φωτορεπόρτερ που τηρεί τους κανόνες δεοντολογίας.

▪ Υπάρχει κανόνας στον πόλεμο;

Κανονικά, θα πρέπει. Εγώ δεν θέλω να στέλνω υλικό με πολλούς νεκρούς.

▪ Γιατί;

Γιατί κανονικοποιείται ο νεκρός. Θυμήσου τον Αϊλάν, το προσφυγάκι το ξεβρασμένο στην ακτή. Στην αρχή η εικόνα σόκαρε. Τα επόμενα παιδιά που ξεβράστηκαν στη Λέσβο, άρχισαν να μη σοκάρουν. Και μπαίναμε σε νούμερα. Πνίγηκαν πέντε ή δέκα. Μα τα νούμερα είναι ψυχές ανθρώπων. Το συνηθίζεις. Με πολλές φωτογραφίες νεκρών, αρχίζεις και συνηθίζεις. Τη φρίκη του πολέμου μπορείς όμως να τη δείξεις με πολλούς τρόπους. Είναι τεράστιο θέμα πώς τα παιδιά φιλτράρουν τον πόλεμο. Θυμάμαι στη Σερβία, είχε τελειώσει ο πόλεμος και λόγω μιας σειρήνας ένα παιδί έπαθε πανικό. Οι φωτορεπόρτερ λογοδοτούμε στην κοινωνία. Εμείς ευχόμαστε να μη γίνονται πόλεμοι.

▪ Σε πόσους πολέμους έχετε πάει;

Τέσσερις ή πέντε. Βοσνία πολλές φορές. Γιουγκοσλαβία, Γάζα, Κόσοβο. Στην Πρίστινα κυκλοφορούσαμε μόνον Ελληνες. Το Κόσοβο, για παράδειγμα, είναι μια μεγάλη ιστορία. Το βράδυ που είχε απαγόρευση κυκλοφορίας καταλαβαίναμε πως η μία έκρηξη ήταν από νατοϊκό βομβαρδισμό αλλά και η άλλη από παραστρατιωτικό Σέρβο του Αρκάν σε σπίτι αλαβανόφωνου. Στο ξενοδοχείο όπου μέναμε ήταν η φωλιά των παραστρατιωτικών του Αρκάν. Ναι μεν βομβαρδίζονται οι Σέρβοι αλλά δεν είναι οι παραστρατιωτικοί τους αγγελούδια. Ούτε η Χαμάς είναι. Δεν υπάρχει πεντακάθαρη πλευρά στον πόλεμο. Απλά αν μπεις σε λογική να ζυγίζεις, που εγώ δεν το κάνω….

▪ Κινδυνέψατε;

Ναι. Κινδυνεύεις. Γιατί δεν εμπιστεύεσαι ποτέ αν θέλει ο απέναντι να σκοτώσει φωτορεπόρτερ ή να είσαι παράπλευρη απώλεια. Οταν πήγα στη Γάζα, η Χαμάς μάς έβαλε στον τελευταίο όροφο ενός ξενοδοχείου όπου ήταν όλη η νομενκλατούρα της. Μας είχαν βάλει ασπίδα. Σηκωθήκαμε και φύγαμε, πήγαμε σε διπλανό νοσοκομείο. Και βρήκαμε φίξερ Παλαιστίνιο που δεν ήταν Χαμάς. Είκοσι τέσσερις ώρες πετούσε ένα drone με ρουκέτες. Αν εγώ περπατούσα, με τις μηχανές μου, νύχτα μπορεί να με σκόπευε. Ηταν δύσκολα.

▪ Πότε πήγατε;

Πήγα τον Γενάρη του 2009. Εν τω μεταξύ τον Δεκέμβρη του 2008 εγώ έχω καλύψει όλα τα γεγονότα με τη δολοφονία Γρηγορόπουλου. Δεν κοιμόμασταν σπίτι. Γυρίζαμε μόνο για ένα μπάνιο. Πηγαίνω χριστουγεννιάτικες διακοπές και γυρίζω και πάω στη Γάζα με τον Θανάση Αργυράκη. Μπήκαμε από τη Ράφα, από τα σύνορα Αιγύπτου και Παλαιστίνης.

▪ Μια τελευταία ερώτηση σε σχέση με το πολεμικό ρεπορτάζ…

Εγώ δεν είμαι πολεμικός ανταποκριτής. Να το αποσαφηνίσω. Εχω πάει σε πολέμους.

▪ Ωραία. Εσείς, μέσα στον πόλεμο, συγκροτείτε μια κοινότητα με τους δημοσιογράφους;

Εμείς πρέπει να είμαστε εκεί που γίνεται χαμός. Εμείς πρέπει να κάνουμε το ένα βήμα πιο μπροστά. Ο δημοσιογράφος δεν έχει νόημα να το κάνει. Πολλές φορές το λέω και πολλές φορές έχω τσακωθεί με τον δημοσιογράφο μου. Εμείς λέμε την είδηση με τη γλώσσα της εικόνας.

▪ Η εικόνα είναι αντικειμενική; Εννοώ, δεν παίζει ρόλο και η λήψη, η γωνία;

Οχι, δεν είναι αντικειμενική. Γιατί όταν επιλέγεις τη μία πληροφορία από τις εκατό, την καδράρεις αυτή την πληροφορία, πατάς το κουμπί και έπειτα από τις εκατό επιλέγεις τις δέκα. Ολη αυτή η αλληλουχία δείχνει και τη ματιά σου. Ομως εμείς έχουμε και κανόνες. Για παράδειγμα δεν επεμβαίνουμε στο θέμα.

▪ Πώς;

Μου έχει τύχει στη Βοσνία, ο Σέρβος να ρίχνει σε μουσουλμάνους – σε κατοικημένη περιοχή. Και οι μουσουλμάνοι απάντησαν. Δεν θα πω «ρίξε για να τραβήξω». Θα το κάνει άσχετα από σένα. Δυστυχώς. Οπως στην Αλβανία με τις «πυραμίδες». Εγινε. Αυτό αλλιώς. Η εξέγερση συνέχισε να υπάρχει όσο υπήρχαν τα ελληνικά κανάλια. Ενας πόλεμος και δη εμφύλιος πάντως είναι εντελώς παράλογος.

▪ Φοβηθήκατε ποτέ πολύ;

Εχω ζήσει τον απόλυτο φόβο. Το κενό. Ηταν στην Πρίστινα, όταν χτύπησαν την αστυνομική διεύθυνση δίπλα στο ξενοδοχείο μας. Κατεβαίνεις σε καταφύγιο από τον κρότο και βλέπεις μια γιαγιά με παιδί εκεί επειδή δεν το έχουν επιλέξει να ζουν όλο αυτό. Αυτό που πάντα σε κρατάει σε έναν πόλεμο είναι πως εσύ ξέρεις πως θα γυρίσεις πίσω. Στο σπίτι.

▪ Εργάζεστε για το Κινεζικό Πρακτορείο Ειδήσεων. Πότε μπαίνετε στη δουλειά;

Στα τέλη ’80.

▪ Γιατί;

Γιατί μου άρεσε ο δρόμος. Θέλω να είμαι εκεί που γράφεται Ιστορία. Που γράφονται διεκδικήσεις διαφόρων κλάδων. Είμαστε κομμάτι των εργαζομένων της κοινωνίας.

▪ Φωτογραφίζετε τώρα και βενζινάδικα;

Μου ζήτησαν να φωτογραφίσω την τιμή της βενζίνης. Δεν είναι απλά μια δύσκολη στιγμή, θα μπορούσε το μεγάλο ποσοστό που είναι φόροι να έχει μειωθεί. Οι τιμές είχαν πάρει την ανιούσα πριν από τον πόλεμο. Η βενζίνη έχει πάει στα ύψη, και αυτό έχει πολλές επιπτώσεις για τον κόσμο. Εμείς φωτογραφίζουμε αυτό. Απ’ τον πόλεμο γυρίζεις στη χώρα σου. Αλλά από το 2012 η κρίση υπάρχει στη χώρα σου. Υπάρχουν διαλυμένοι κλάδοι για παράδειγμα. Μετά το 2008 αλλάζει η κοινωνία μας. Εχω καλύψει τα πάντα μέσα στα Μνημόνια.

▪ Πότε έρχεται ο δικός σας βαρύς τραυματισμός;

Το 2012.

▪ Τότε ήσαστε και πρόεδρος της Ενωσης Φωτορεπόρτερ Ελλάδας.

Ναι, διετέλεσα, δέκα χρόνια πρόεδρος και δύο γραμματέας. Το 1991 έγινε η συνένωση δύο ενώσεων φωτορεπόρτερ. Κάποιοι φωτορεπόρτερ που είμαστε και μισθωτοί εφημερίδων, είμαστε μέλη και της ΕΣΗΕΑ. Θεωρώ πως τη μάχη την έχουμε χάσει στα ΜΜΕ. Δεν έχουμε το κουράγιο να μετράμε απώλειες. Δεν υπάρχει δικλίδα ασφαλείας. Πρέπει να γίνει επανεκκίνηση. Η λύση είναι ενιαίο συνδικάτο Τύπου. Στην Παλαιστίνη υπάρχει. Είναι όλοι σε ένα. Ολοι συναποφασίζουν κάτω απ’ το ίδιο πλαίσιο. Με μηνιαίες γενικές συνελεύσεις και λογοδοσία. Ετσι θα ξεκουνηθεί ο κλάδος. Δεν μπορεί ένα εργαζόμενος σε σάιτ, να είναι πολυεργαλείο: να γράφει, να φωτογραφίζει, να κάνει βίντεο.

▪ Πάμε στον βαρύ τραυματισμό σας.

Γίνεται τον Απρίλιο του 2012. Την επόμενη ημέρα της αυτοκτονίας – εγώ τη λέω πολιτική δολοφονία – του φαρμακοποιού Χριστούλα στο Σύνταγμα. Εχουν μαζευτεί κάποιοι μη συγκρουσιακοί αλληλέγγυοι στην κάτω πλατεία. Κάποια στιγμή ανεβαίνουν στην πάνω και τα ΜΑΤ σχηματίζουν ένα Πι. Και τους κατεβάζουν ξανά κάτω, μόνον με κάποιες φυσουνιές. Στην πάνω μεριά μείναμε κάποιοι φωτογράφοι και δημοσιογράφοι. Μια διμοιρία μάς πάει καρότσι. Δεν φοράω μάσκα και κράνος και πάω να συνεννοηθώ. Στο τείχος της Μεγάλης Βρετάννιας εμφανίζεται μια διμοιρία που μας απωθεί πιο βίαια. Γυρνάω την πλάτη, νιώθω στην τσάντα τις ασπίδες των αστυνομικών και έπειτα από μερικά βήματα νιώθω ένα δυνατό χτύπημα στο κεφάλι. Δεν χάνω τις αισθήσεις μου. Παραπατάω και πέφτω πάνω σε έναν συνάδελφο. Κάποια στιγμή νιώθω να έχω χάσει την αφή από το αριστερό χέρι. Κάνω εξέταση σε Κλινική Αθηνών στην Ναυαρίνου. Και πάω για εγχείρηση στο κεφάλι αμέσως με τη βοήθεια της Ελένης Σπανοπούλου. Το κεφάλι μου τώρα έχει δύο πλάκες τιτάνιο και οκτώ βίδες. Εγινε ΕΔΕ και αυτεπάγγελτη δίωξη. Η ΕΔΕ πήγε στο αρχείο. Δεν τον βρήκαμε ποτέ τον θύτη. Εχω κάνει μήνυση κατ’ αγνώστου.

▪ Δίκη;

Θα γίνει δίκη στις 18 του μηνός – το αστικό – που διεκδικώ από το Δημόσιο. Το αυτονόητο. Εκείνη την ημέρα που με χτύπησαν, οι αστυνομικοί συντάκτες του Star, της ΕΡΤ λένε πως χτυπήθηκαν – και μία ακόμη συνάδελφος επίσης. Εγώ χτυπήθηκα από γκλομπ ανάποδα κι έχω μάρτυρα. Αυτό που λέμε χρόνια ως Ενωση, στις ΕΔΕ, είναι: «Βρείτε τους και τιμωρήστε τους». Το 2011 με χτύπησε αναίτια ένας αστυνομικός αλλά το σκηνικό το τράβηξε ένα ξένο συνεργείο. Οι ίδιοι παραδέχθηκαν πως δύσκολα θα βρισκόταν ο δράστης. Μας χτυπάνε πάντα όταν δεν έχει επεισόδια γιατί έτσι σου στέλνουν το μήνυμα. Λίγο πριν από τον τραυματισμό μου το 2012 είχα πάει προσκεκλημένος σε ημερίδα της ΠΟΑΣΥ – το δευτεροβάθμιο όργανο των αστυνομικών. Εκεί τους εξήγησα πως φωτογραφίζουμε τον αστυνομικό όταν βάζει μάσκα και κάτι κάνει. Τον φωτογραφίζουμε όταν επίσης τον καίνε με μολότοφ – είναι αμυνόμενος. Αν τηρείς τους κανόνες εμπλοκής δεν έχεις πρόβλημα.

▪ Ποιοι είναι οι κανόνες;

Τον έχεις κάτω τον διαδηλωτή και δεν τον κλωτσάς, αν τον έχεις συλλάβει. Κανόνες είναι η απλή απώθηση. Χρήση χημικών πότε κάνεις; Πριν ξεκινήσεις την απώθηση; Δεν γίνεται αυτό. Στο Σύνταγμα έφτασα κοντά στον θάνατο, που δεν το έπαθα ποτέ σε εμπόλεμη ζώνη.

▪ Οι Αγανακτισμένοι, επειδή γίνεται μια συζήτηση, τι ακριβώς ήταν;

Είχε δύο πλατείες. Η κάτω ήταν πιο συλλογική. Με συνελεύσεις. Ραδιοφωνικό σταθμό. Και η πάνω πιο αφηρημένη. Ακροδεξιούς κάποιους λίγους είχε πάνω αλλά δεν έδιναν τον τόνο. Οι μούντζες στη Βουλή, που εγώ μπορεί να διαφωνούσα, ήταν στην πάνω. Ούτε η ΧΑ όμως γιγαντώθηκε από τις πλατείες.

▪ Ο Δεκέμβρης του 2008 ήταν επίσης πρωτόγνωρος;

Ηταν. Είχαμε τον ύπνο του δικαίου για τους νέους. Ενώ ήταν τρομερά πιεσμένοι και σε ανταγωνιστικό περιβάλλον. Και νιώσανε τον Αλέξη δικό τους. Πέραν του συγκρουσιακού, γίνανε και πολλά άλλα όπως η κατάληψη της Λυρικής. Είχαν ήδη εμπειρία πια για το 2011 ή το 2012. Επί κυβέρνησης Σαμαρά φωτογράφιζα συνέχεια τις καθαρίστριες και ανέβαινα στις Σκουριές.

▪ Ειδική εκπαίδευση σε πόλεμο απαιτείται;

Στον πόλεμο χρειάζεται απόλυτα εξειδίκευση, εμείς μάθαμε στου κασίδη το κεφάλι. Το διεκδικούμε. Οπως και την ψυχολογική υποστήριξη των συναδέλφων. Εγώ μετά την Ειδομένη έκανα έναν μήνα να σετάρω το υλικό μου. Ημουν μέσα στις λάσπες, τους είχα γνωρίσει σκηνή σκηνή τους πρόσφυγες. Με έχουν ταΐσει από φαγητό που καίγανε σε ξύλα με τενεκέ. Δεν γίνεται να μη συνδέεσαι. Θέλει εξειδίκευση. Εγώ φωτογραφίζω τον πρόσφυγα κάτω απ’ το βλέμμα της λύπησης; Ή της διεκδίκησης;

▪ Βίντεο τραβάτε;

Το βίντεο είναι άλλο πράγμα. Εγώ δεν τραβώ. Δεν γίνονται και φωτογραφίες και βίντεο, όταν εξελίσσεται το γεγονός μπροστά μου. Μία φωτογραφία είναι χίλιες λέξεις. Αν δεις τις εικόνες ενός συναδέλφου, καταλαβαίνεις και τι άνθρωπος είναι. Θυμάμαι καλύτερα τις φωτογραφίες που δεν τράβηξα.

▪ Οπως;

Θυμάμαι μια θεατρική παράσταση που είχαν γράψει και ανέβαζαν ασθενείς στο Δαφνί. Πάω στην πρόβα τζενεράλε και δεν τραβάω τίποτε γιατί παθαίνω πλάκα. Τραβάω μια εικόνα που ένα ζευγάρι ασθενών βγαίνει από ένα τούνελ και χορεύει ταγκό. Και η εφημερίδα μου το κάνει δισέλιδο. Και πάμε έπειτα από έξι μήνες για ένα θέμα με ασθενείς no problem – που απλώς δεν έχουν ενταχθεί σε δομή – και με παίρνει μια ασθενής, με πάει στο κρεβάτι της και πάνω σε τοίχο έχει το δισέλιδό μου που είναι αυτή. Αυτά μας ατσαλώνουν. Είμαστε ο κλάδος που εκεί όπου ο κόσμος τρέχει να γλιτώσει, εμείς τρέχουμε για να πάμε.

▪ Το κινητό σάς παίρνει τη δουλειά;

Κάποια σάιτ λένε στον κόσμο: στείλτε μας φωτογραφίες. Εμείς λέμε ναι. Αλλά κόψτε είκοσι ευρώ. Μην το δίνετε τζάμπα. Είμαστε υπέρ της κοινωνίας των πολιτών. Εμείς όμως υπογράφουμε και ξέρουμε κανόνες. Υπάρχει ένας καλός νόμος του 1991 για τα πνευματικά μας δικαιώματα, που όμως έχουν υπάρξει τρύπες μεταγενέστερα. Μας παίρνουν και υλικό από τα κοινωνικά δίκτυα.

▪ Προλάβατε την αναλογική εποχή…

Βέβαια. Φωτογωνία για να τυπώσω, στην Εμμανουήλ Μπενάκη. Ο Γεραμάς για να πάρεις μηχανή. Τα πρακτορεία τότε τυπώνανε φάκελους με ένα ρεπορτάζ επί πέντε-δέκα και μετά τρέχανε και τα μοίραζαν σε εφημερίδες. Οι υλατζήδες παίρνανε τις φωτογραφίες και τις βάζανε και πληρωνόσουν ανάλογα. Τώρα, έχει γίνει πιο γρήγορη η πληροφορία. Και με τα κινητά θεωρούν πως είναι απλό να τραβάς φωτογραφία ενώ δεν είναι.

▪ Το photoshop είναι πείραγμα;

Και παλιά γινόταν: αν ήταν λίγο καμένος ο ουρανός και έβαζες μάσκες. Τώρα υπάρχουν κανόνες. Εχουμε δύο: Ο πρώτος είναι πώς κάνεις κροπ. Εχει μπει ένα χέρι και το κόβω. Ο άλλος είναι να φέρω το χρώμα όπως ήταν πριν. Γίνονται και επεξεργασίες που είναι εκτός δεοντολογίας.