Ουκρανία: Θα μπορούσε η ουδετερότητα να είναι το κλειδί για τη λήξη του πολέμου;

Θα είναι η ουδετερότητα της Ουκρανίας η διέξοδος από την κρίση και τον πόλεμο; Τι σημαίνει ουδέτερη Ουκρανία και κατά πόσο είναι εφικτό κάτι τέτοιο; Ποιες είναι οι παραχωρήσεις που πρέπει να γίνουν από τις εμπλεκόμενες πλευρές για να μπει ένα τέλος στην αιματηρή σύγκρουση; Αναλυτές μιλούν στο Al Jazeera και συγκλίνουν στο συμπέρασμα ότι η ουδετερότητα ίσως είναι η μοναδική διέξοδος.

Πιο πιθανή η ουδετερότητα μετά την εισβολή

Εδώ και χρόνια, η Ουκρανία φιλοδοξεί να ενταχθεί στο ΝΑΤΟ, μια κίνηση που θα ενίσχυε σημαντικά τον στρατό της απέναντι στη ρωσική επιθετικότητα. Ωστόσο οι πιθανότητες ένταξης παραμένουν ελάχιστες, ακόμα και τη στιγμή που ο πόλεμος καταστρέφει την πρώην σοβιετική χώρα.

Η Ρωσία αρνείται τους ισχυρισμούς της Δύσης ότι θέλει να έχει στην επιρροή της την Ουκρανία και υποστηρίζει ότι η κύρια επιθυμία της είναι να κρατήσει στάση ουδετερότητας και να παραμείνει εκτός του ΝΑΤΟ.

• Διαβάστε επίσης: Στο τραπέζι των συζητήσεων ξανά Ρώσοι και Ουκρανοί διαπραγματευτές

Η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία στις 24 Φεβρουαρίου – μετά από μήνες εντάσεων – και ο αιματηρός πόλεμος έχει κάνει πλέον το σενάριο της ουδετερότητας πιο πιθανό.

Από το 2019, η βούληση για ένταξη στο ΝΑΤΟ έχει κατοχυρωθεί στο ουκρανικό σύνταγμα. Η Ρωσία απαίτησε από την Ουκρανία να αλλάξει το Σύνταγμα της και να δηλώσει ουδέτερη.

Μετά από δύο εβδομάδες πολέμου, φαίνεται ότι η Ουκρανία δεν επιμένει πλέον στην ένταξη στο ΝΑΤΟ και δεν έχει αποκλείσει συνομιλίες σχετικά με την πιθανή ουδετερότητα της χώρας στις διαπραγματεύσεις με τη Ρωσία.

Τι σημαίνει ουδετερότητα;

Στο διεθνές δίκαιο, ουδετερότητα σημαίνει την υποχρέωση ενός κράτους, να μην παρεμβαίνει σε στρατιωτικές συγκρούσεις τρίτων κρατών.

Παραδείγματα ουδετερότητας υπάρχουν σε κράτη όπως η Ελβετία, η Ιρλανδία, η Σουηδία, η Φινλανδία και η Αυστρία, με τις τέσσερις τελευταίες να είναι μετα-ουδέτερα κράτη, καθώς αποτελούν μέρος της Ευρωπαϊκής Ένωσης.

Ωστόσο, ενώ η ΕΕ έχει κοινή εξωτερική πολιτική, πολιτική ασφάλειας και άμυνας, υπάρχουν ρήτρες εξαίρεσης για την αποφυγή ενός συνολικού αδιεξόδου.

Σύμφωνα με τον Φώτιο Μουστάκη, αναπληρωτή καθηγητή στρατηγικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Πλίμουθ, η επιμονή της Ρωσίας ότι δεν θέλει την Ουκρανία στη σφαίρα επιρροής της είναι ελάχιστα πιστευτή.

«Η αλήθεια είναι ότι από το 2008 και μετά τη Διακήρυξη της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι, η Ρωσία έχει καταστήσει σαφές στη Δύση ότι δεν θα αφήσει την Ουκρανία να ξεφύγει από τη ρωσική τροχιά και επιρροή», δήλωσε στο Al Jazeera.

«Η Ρωσία δήλωσε με ξεκάθαρο τρόπο ότι η Διακήρυξη της Συνόδου Κορυφής του ΝΑΤΟ στο Βουκουρέστι τον Απρίλιο του 2008 – η οποία επιβεβαίωσε ότι η Γεωργία και η Ουκρανία θα γίνουν μέλη του ΝΑΤΟ – ήταν ένα κολοσσιαίο στρατηγικό λάθος και αποτελούσε άμεση απειλή για τα βασικά στρατηγικά συμφέροντα της Μόσχας».

Αλλά η εισβολή στην Ουκρανία δεν αφορά «την αποκατάσταση μιας σοβιετικής αυτοκρατορίας 2.0», πρόσθεσε.

Τα ρωσικά συμφέροντα είναι η κινητήριος δύναμη της εισβολής

«Πρόκειται για τη διασφάλιση όσων θεωρούνται ζωτικής σημασίας για τα ρωσικά στρατηγικά συμφέροντα. Εάν τα ρωσικά συμφέροντα δεν ληφθούν υπόψη από τη Δύση, ο Πούτιν θα καταστρέψει την Ουκρανία, κάτι που βρίσκεται ήδη σε εξέλιξη.

«Η Ρωσία δεν έχει την επιθυμία ή την ικανότητα να καταλάβει πλήρως τη χώρα. Η ουδετερότητα είναι πανάκεια για την επίλυση της τρέχουσας κρίσης και η Φινλανδία είναι το μοντέλο που παρέχει μια λογική πορεία προς τα εμπρός», σημείωσε ο Μουστάκης.

Ωστόσο, παραμένουν ερωτήματα σχετικά με το τι θα σήμαινε η ουδετερότητα για την Ουκρανία, δήλωσε στο Al Jazeera η Katharine AM Wright, λέκτορας διεθνούς πολιτικής στο Πανεπιστήμιο του Newcastle.

Για να είναι ρεαλιστικοί οι όποιοι όροι θέτει ο Ουκρανός πρόεδρος, θα πρέπει να έχουν την αποδοχή των Ουκρανών που ζουν στη σκιά ενός όλο και πιο επιθετικού γείτονα για μεγάλο χρονικό διάστημα, βλέποντας τώρα τους χειρότερους φόβους τους να πραγματοποιούνται», είπε.

«Μια ουδέτερη Ουκρανία δεν θα ήταν πλέον εταίρος του ΝΑΤΟ, αν και άλλα ουδέτερα κράτη, κυρίως η Φινλανδία και η Σουηδία, είναι εταίροι του ΝΑΤΟ. Μια τέτοια πορεία προς την ένταξη στο ΝΑΤΟ, όσο απίθανο και αν είναι να εκπληρωθεί, θα αποτελέσει κόκκινη γραμμή για τον Πούτιν, ο οποίος βλέπει την Ουκρανία με διαφορετικό τρόπο.

• Διαβάστε επίσης: Ζελένσκι: Πρέπει να παραδεχτούμε ότι η χώρα δεν θα μπει στο ΝΑΤΟ – Οι ανθρωπιστικοί διάδρομοι έχουν ανοίξει μερικώς

«Για τον Πούτιν, η Ουκρανία είναι μέρος ενός φανταστικού «ρωσικού κόσμου» ή μιας κοινότητας που βασίζεται στους γνώμνονες της ρωσικής γλώσσας, του πολιτισμού και ενός «κοινού ένδοξου παρελθόντος» με έναν τρόπο που η Φινλανδία και η Σουηδία δεν είναι. Αυτό ήταν ένα δυναμικό κίνητρο πίσω από την απόφαση του Πούτιν να εισβάλει στην Ουκρανία», δήλωσε ο Ράιτ.

Το μείζον ζήτημα τώρα είναι αν η ουδετερότητα θα μπορούσε να προσφέρει ειρήνη

«Μια ουδέτερη Ουκρανία θα πρέπει να αναζητήσει δεσμούς ασφαλείας εκτός του ΝΑΤΟ για να αποτρέψει την επανάληψη μιας εισβολής, και με δεδομένο ότι η Ρωσία είναι ο επιτιθέμενος, σημαίνει ότι θα πρέπει να αναζητήσει άλλες συμμαχίες.  Έτσι η Ουκρανία πιθανώς θα «κοιτά» σε άλλα μέλη του Συμβουλίου Ασφαλείας του ΟΗΕ [Κίνα, Γαλλία, Ηνωμένο Βασίλειο, ΗΠΑ] για να τη βοηθήσουν στην υποστήριξη αυτής της προοποτικής», σημείωσε η Wright.

Συνολικά, οι αναλυτές φαίνεται να συμφωνούν ότι η ουδετερότητα είναι ο δρόμος προς τα εμπρός.

«Θα οδηγούσε σε μεγάλο βαθμό στην επίλυση του προβλήματος. Στον ιδανικό του κόσμο, ο Πούτιν μπορεί να ονειρευόταν μια Ουκρανία ενωμένη με τη Ρωσία σε μια ενιαία κρατική μορφή, αλλά τα γεγονότα των τελευταίων εβδομάδων έχουν δείξει ότι αυτό είναι ένα εξαιρετικά απίθανο», δήλωσε ο Γκράχαμ Γκιλ, ομότιμος καθηγητής στο Πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ.

Ο ίδιος δήλωσε στο Al Jazeera ότι «ενώ εξακολουθεί να υπάρχει ένα σημαντικό φιλορωσικό συναίσθημα σε ορισμένα μέρη της χώρας, η εισβολή έχει αλλάξει τις απόψεις πολλών Ουκρανών για τους Ρώσους».

Η στάση της Δύσης

Και πρόσθεσε: «Ο Πούτιν ελπίζουμε ότι θα συνειδητοποιήσει ότι η ενοποίηση δεν είναι στο τραπέζι. Τουλάχιστον βραχυπρόθεσμα, μια ουκρανική κυβέρνηση που απολαμβάνει ευρεία εξουσία στη χώρα είναι απίθανο να έχει φιλορωσικές προοπτικές. Η ουδετερότητα μπορεί τότε να φανεί πιο ελκυστική».

Στην αρχή της κρίσης, ο Πούτιν απαίτησε από το ΝΑΤΟ να εγγυηθεί τη μη ένταξη της Ουκρανίας και ζήτησε την αποχώρηση των δυνάμεων του ΝΑΤΟ από τα ρωσικά σύνορα.

«Αυτό απορρίφθηκε εξ αρχής από τους ηγέτες του ΝΑΤΟ και των ΗΠΑ», δήλωσε ο Gill. «Αν αυτές οι διαπραγματεύσεις είχαν γίνει με ρεαλισμό, η σύγκρουση θα μπορούσε να είχε αποφευχθεί.

Δυστυχώς, αμφιβάλλω αν είτε το ΝΑΤΟ είτε οι ΗΠΑ θα εξάγουν αυτό το συμπέρασμα, διότι κάτι τέτοιο θα σήμαινε ότι θα παραδεχόταν ότι φέρουν κάποια ευθύνη για τη σύγκρουση».

Η Wright συμφώνησε, λέγοντας ότι μια ουδέτερη Ουκρανία «είναι πιθανό να αποτελέσει το κλειδί για την ειρηνική επίλυση της τρέχουσας σύγκρουσης και για τον τερματισμό της ρωσικής εισβολής».

Ωστόσο, η επίλυση αυτής της σύγκρουσης θα στηριχθεί σε σημαντικές παραχωρήσεις και από τις δύο πλευρές και ο Πούτιν ως επιτιθέμενος θα θελήσει να αποσύρει τις δυνάμεις του χωρίς να υποστεί μία ήττα.

Η ιδέα της ουδετερότητας είναι πιθανό να αποτελέσει κεντρικό στοιχείο των όποιων διαπραγματεύσεων.

«Το βασικό μήνυμα του πολέμου στην Ουκρανία είναι ότι κάθε κράτος θα πρέπει να βασίζεται αποκλειστικά στις δικές του δυνάμεις για αποτροπή … Για να διατηρηθεί η ειρήνη και η σταθερότητα, είναι μερικές φορές απαραίτητο να εγκαταλείψεις κάποια από τα ιδανικά σου», δήλωσε ο Μουστάκης.

Πρόσθεσε ότι τελικά, «η ουδετερότητα δεν είναι μόνο ρεαλιστική αλλά ταυτόχρονα και λογική και ρεαλιστική».