Προοπτική συγκλίσεων για Ελλάδα – Τουρκία;

Η συνάντηση (και γεύμα) του Πρωθυπουργού Κ. Μητσοτάκη με τον πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερτογάν στην Κωνσταντινούπολη και το σχετικά καλό, χαλαρό κλίμα που επικράτησε (και οι συγκλίσεις που καταγράφτηκαν) πιστοποιούν ότι Ελλάδα και Τουρκία συνειδητοποιούν ότι η τραγωδία στην Ουκρανία δημιουργεί ένα νέο γεωπολιτικό περιβάλλον με νέες απαιτήσεις – δεν σηκώνει άλλες συγκρούσεις – και ίσως ένα παράθυρο ευκαιρίας για τις δύο χώρες. Παράθυρο για ειρηνική επίλυση των διαφορών καθώς ο πόλεμος δεν μπορεί να αποτελεί επιλογή. Το νέο γεωπολιτικό πλαίσιο επιβάλλει τη σταθερότητα. Αναδύεται έτσι μια «δυναμική συμφιλίωσης» ιδιαίτερα καθώς η Ευρώπη/Δύση λέγει εμφατικά «όχι στο δίκαιο του ισχυρού» και στους αναθεωρητισμούς, ενώ επαναβεβαιώνει τη σημασία του διεθνούς δικαίου, τον σεβασμό συνόρων και κυριαρχίας (κάτι που ο πρόεδρος Ερντογάν μάλλον δεν μπορεί εύκολα να αγνοήσει). Οι ειδικότεροι λόγοι που διαμορφώνουν τη δυναμική συμφιλίωσης μπορούν να συνοψισθούν:

Πρώτον, με την πολεμική περιπέτεια στην Ουκρανία η Τουρκία με ενισχυμένη στρατηγική θέση (έλεγχος Στενών κ.λπ.) εμφανίζεται να προσεγγίζει στενότερα τη Δύση. Αλλά και να αναλαμβάνει διπλωματικές πρωτοβουλίες μεταξύ Ουκρανίας και Ρωσίας λειτουργώντας (και) ως περιφερειακή δύναμη με περιθώρια αυτόνομης συμπεριφοράς. Η νέα αυτή πραγματικότητα διευκολύνει/επιβάλλει την επίλυση των προβλημάτων και την αποφυγή των συγκρούσεων στην περιοχή.

Δεύτερον, ως συνέπεια του πολέμου επήλθε η πλήρης απονομιμοποίηση της Ρωσίας ως περιφερειακού και διεθνούς παίκτη. Η απονομιμοποίηση (που εκφράστηκε συντριπτικά στην έκτακτη Γενική Συνέλευση του ΟΗΕ) καθιστά δύσκολο για την Ελλάδα να συνεχίσει να πιστεύει (όπως το έκανε) ότι η Ρωσία θα έλθει αξιόπιστα στο πλευρό της σε κρίσιμα ζητήματα (όπως, λ.χ., επέκταση των χωρικών υδάτων στα 12 ν.μ.). Αλλωστε οι ελληνορωσικές σχέσεις κατέρρευσαν πλήρως. Η κατά κάποιο τρόπο «απώλεια» της Ρωσίας ως αξιόπιστου συνομιλητή – εταίρου δημιουργεί οπωσδήποτε μια νέα κατάσταση περιφερειακής ισορροπίας. Η ορθολογική ανάγνωση της κατάστασης αυτής επιτάσσει στο μέγιστο δυνατόν επίσης την ομαλοποίηση του περιφερειακού περιβάλλοντος με την επίλυση των προβλημάτων (με οδηγό το διεθνές δίκαιο) και τη συνεργασία.

Τρίτον, η επανάκαμψη της Δύσης ως ενότητας και η αποκατάσταση των σχέσεων της Τουρκίας με τις χώρες της περιοχής ακυρώνουν de facto και τη σημασία των λεγόμενων «τριμερών συμπράξεων» στην Αν. Μεσόγειο που μεταξύ άλλων (ερμηνεύτηκαν ότι) απέβλεπαν στον αποκλεισμό της Τουρκίας από τα τεκταινόμενα στην ευρύτερη περιοχή. Πολύ περισσότερο τις στρατηγικές συμμαχίες με χώρες του Κόλπου, ιδιαίτερα τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (ΗΑΕ) – χώρα που απείχε από το να καταδικάσει τη Ρωσία στο Συμβούλιο Ασφαλείας του ΟΗΕ.

Τέταρτον, η νέα κατάσταση θέτει την Ελλάδα και την Τουρκία μπροστά σε κοινά προβλήματα, απειλές, προκλήσεις, κινδύνους που πρέπει να αντιμετωπιστούν από κοινού. Πέραν όλων των άλλων, οι δύο χώρες ενδέχεται να αντιμετωπίσουν οικονομικά και ενεργειακά προβλήματα που χρειάζονται κοινή αντιμετώπιση και συνεργασία.

Πέμπτον, μετά τον πόλεμο, η Ευρωπαϊκή Ενωση επανέρχεται στον αρχικό της ρόλο – αποστολή ως η κατεξοχήν ειρηνοποιός, σταθεροποιητική δύναμη της Ευρώπης. Και γι’ αυτό η μία μετά την άλλη χώρα (Ουκρανία, Μολδαβία, Γεωργία) σπεύδει να υποβάλει αιτήσεις ένταξης. Στη λογική αυτή θα (πρέπει να) ενισχυθούν και οι σχέσεις ΕΕ – Τουρκίας. Προκειμένου η Ενωση να λειτουργήσει εδώ από την ανάποδη: να συγκρατήσει την Τουρκία από αναθεωρητισμούς/επεκτατισμούς και να βοηθήσει στη συμφιλίωση (προηγούμενο Γερμανίας).

Εκτον, το δράμα της Ουκρανίας (θα πρέπει να) διδάσκει στην Ελλάδα, μεταξύ άλλων, τη σημασία της έγκαιρης, ειρηνικής επίλυσης των προβλημάτων πριν καταλήξουν σε ανάφλεξη. Και στην Τουρκία ότι μια χώρα που πέφτει θύμα επιθετικότητας για την κατάλυση της κυριαρχίας της θα κάνει το πατριωτικό της καθήκον έστω και με μεγάλο κόστος.

Τέλος, υπό το φως της τραγικής εμπειρίας της Ουκρανίας, η κοινή γνώμη (μπορεί να) έχει γίνει περισσότερο δεκτική για λύσεις σε εκκρεμή προβλήματα. Ο πόλεμος είναι πόλεμος, ανείπωτη τραγωδία.

Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης είναι πρώην πρεσβευτής – σύμβουλος του ΥΠΕΞ και μέλος της συμβουλευτικής επιτροπής του ΕΛΙΑΜΕΠ. Tελευταίο του βιβλίο: «Επιτεύγματα και Στρατηγικά Λάθη της Εξωτερικής Πολιτικής της Μεταπολίτευσης» (Θεμέλιο)