Χωρίς έρμα

Κάθε φορά που καταπιανόμαστε με θέμα πολεμικό, έχουμε την εντύπωση ότι, αντιγράφοντας τον εαυτό μας, μεταφέρουμε τους ίδιους συλλογισμούς και τις ίδιες ίσως φράσεις που περιέχονται σε κείμενα γραμμένα σε ανάλογες με τις σημερινές συνθήκες. Είναι τόσο συχνές οι απειλές πολέμου.

Μοίρα κι αυτή του αιώνα μας, να μη σ’ αφήνουν να λησμονήσης τον πόλεμο. Στον πόλεμο γεννήθηκαν οι σημερινοί πρεσβύτες. […] Τρεις γενεές που ανάλωσαν τη ζωή τους θάβοντας νεκρούς, επουλώνοντας τραύματα, ανοικοδομώντας ερείπια. Πλένεις αίματα, σφογγίζεις ιδρώτα, βγαίνεις από καταφύγια και χαρακώματα. Ένας εφιάλτης ήταν και πέρασε –παρηγοριέσαι– και αποβάλλοντας τις σκόνες αρχίζεις να χαμογελάς στη ζωή, να ξαναχτίζης τη γκρεμισμένη καλύβα σου, να φυτεύης άνθη στο μαραμένο κήπο σου. Ο Σίσυφος που ξανακυλά την πέτρα του. Νέος πύργος Βαβέλ στα χαλάσματα του ερειπωμένου. Ο άνθρωπος που ορθώνεται, γίνεται μικρός θεός, κατακτά την ύλη, υποτάσσει το Διάστημα, στρέφει στους ουρανούς την πυξίδα του. Σου έρχεται όμως η κατακεφαλιά. Όχι πια η σύγχυση γλωσσών της Γραφής. Η σύγχυση φρενών της Ιστορίας.

Κάθε τόσο η σειρήνα του συναγερμού. Δε σ’ αφήνουν στην επί γης ειρήνη.

[…]

Ταλαίπωρη ειρήνη. Ανύπαρκτη ουσιαστικά. Διάλειμμα του πολέμου. Σύντομος ή μακρός χρόνος προετοιμασίας. Προσωρινότητα καταθλιπτική.

[…]

Ο άνθρωπος με τον κοινό νου, αναλογιζόμενος ποια θα είναι η έκταση του ολέθρου, δυσκολεύεται να παραδεχθή ότι υπεύθυνοι οδηγοί λαών θα φθάσουν σε τέτοιο σημείο σχιζοφρένειας, ώστε να εξολοθρεύσουν τη ζωή από τον πλανήτη. Δεν το παραδέχονται γιατί πιστεύουν ότι ο πόλεμος βρίσκεται έξω από μας. Δεν το χώνεψαν ότι είναι μέσα στον καθένα μας, ότι δεν έγινε ο απόβλητος, ότι αποτελεί την προαιώνια πραγματικότητα. Αταβισμός ή έμφυτο, εισηγητής στα βασίλεια του χαμού, θεωρείται ύστερ’ από το θάνατο η μόνη σοβαρή πραγματικότητα, το δραστικό μέσο στο οποίο άρχοντες και αρχόμενοι αποβλέπουν όταν επιζητούν τελικές λύσεις. Τελειώνει ο ένας πόλεμος, και τη στιγμή που υπογράφουμε την ανακωχή, πριν ξαποστάσουμε κάτω από τη σκιά της ελαίας ριχνόμαστε με πυρετώδη δραστηριότητα στην προετοιμασία του νέου. Ο πόλεμος πέθανε, ζήτω ο πόλεμος. Όπως και οι βασιλείς. Και για μεν τις επίγειες βασιλείες υπάρχει κάποτε κάποιο τέλος. Της βασιλείας του πολέμου δεν διαφαίνεται το τέρμα.

Καταπληκτικά τα όσα έχουν επινοήσει οι άνθρωποι. Δεν επενόησαν όμως ακόμα το ουράνιο τόξο που να υπόσχεται ότι δεν θα ξαναγνωρίση η σφαίρα μας τον πολεμικό κατακλυσμό.

Είναι δε ο κάθε κατακλυσμός χειρότερος από τον προηγούμενο. Με τα μάουζερ και μάνλιχερ έπιασε δουλειά ο αιώνας μας. Πυραύλους αμολά τώρα. Πόλεμοι χωρίς μέτωπα, δίχως πρόσω και μετόπισθεν. Την κοινωνική δικαιοσύνη που δεν την εξασφαλίσαμε σε καιρούς ειρηνικούς, την επιτύχαμε σε ώρα πολέμου. Απόλυτη ισότητα. Τα νιάτα ήταν άλλοτε στην πρώτη γραμμή. Στο σύνολο προορίζεται τώρα το μνημείο του Άγνωστου. Αν αυτό σας ικανοποιή, τότε ποιος τη χάρη σας…

Δυσκολεύομαι να πιστέψω ότι το ανωτέρω κείμενο του αειμνήστου Παύλου Παλαιολόγου γράφτηκε πριν από 61 ολόκληρα χρόνια – δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα «Το Βήμα» την Τετάρτη 28 Ιουνίου 1961, την εποχή όπου ΗΠΑ και ΕΣΣΔ είχαν αρχίσει να ξιφουλκούν, μετά την αποτυχημένη εισβολή στον Κόλπο των Χοίρων, στη νότια ακτογραμμή της Κούβας του Φιντέλ Κάστρο.

Είναι σαν να γράφτηκε σήμερα, για τα τεκταινόμενα του 2022, δε συμφωνείτε;

«Χωρίς ουράνιο τόξο» τιτλοφορούνταν το άρθρο του Παλαιολόγου, απολύτως δικαιολογημένα. Ο άνθρωπος δεν είχε καταφέρει τότε, αλλά ούτε και σήμερα δυστυχώς, να επινοήσει θεωρίες ή τρόπους ζωής που θα εξοβέλιζαν διά παντός τον πόλεμο από τη ζωή του, που θα καθιστούσαν τις πολυαίμακτες μάχες αντικείμενο ιστορικών μελετών και μόνο.

«Ο πόλεμος πέθανε, ζήτω ο πόλεμος» γράφει ο Παλαιολόγος, διεκτραγωδώντας τα διαχρονικά πάθη και μαρτύρια της ανθρωπότητας, τη μαύρη μοίρα των λαών που εμπλέκονται εκόντες άκοντες στη δίνη ενός πολεμικού κατακλυσμού.

Στο νου μου έρχονται τα λόγια, οι διδαχές του διακεκριμένου πανεπιστημιακού καθηγητή Φιλολογίας και γλωσσολόγου Αγαπητού Τσοπανάκη: «Παρά τις μεγάλες τεχνικές προόδους που έχουν πολύ διευκολύνει την σωματική ζωή μας, η πρόοδος στον ψυχικό και ηθικό τομέα είναι αργόπορη και διστακτική. Δύσκολα δημιουργούνται νέες μορφές στην ψυχή και στην σκέψη, και το ανέβασμα του συνολικού ανθρώπου είναι κοπιαστικό».

Εκεί –νομίζω– οφείλουμε να αναζητήσουμε τη ρίζα του κακού, στη δυσχερή και αργόσυρτη ψυχοπνευματική ανάπτυξη του ανθρώπου.

Όπως λέει και ο Καρυωτάκης, «χωρίς πίστη κι αγάπη, χωρίς έρμα, εγίναμε το λάφυρο του ανέμου που αναστρέφει το πέλαγος».

Το ερώτημα του ιδίου προβάλλει –και σήμερα– αμείλικτο: «Θα βρούμε τουλάχιστον το βυθό της αβύσσου;»