Οι χορτοφάγοι της Αρχαίας Ελλάδας

Vegan, vegetarian, pescatarian, lacto/ovo-vegetarian και, φυσικά, flexitarian. Οι λέξεις που χρησιμοποιούμε για να περιγράψουμε τη στροφή μεγάλων μερίδων του παγκόσμιου πληθυσμού σε είδη διατροφής που δεν περιλαμβάνουν κρέας και άλλα ζωικά συστατικά, δεν παραπέμπουν με κανένα τρόπο στην Ελλάδα ή τον ελληνικό τρόπο ζωής. Κι όμως, στην πρώιμη σύγχρονη εποχή, οι Άγγλοι συνήθιζαν να αποκαλούν τους χορτοφάγους… Πυθαγόρειους. Αν αναρωτιέστε γιατί, ήρθε η ώρα να ενημερωθείτε για την παράδοση χορτοφαγίας που γεννήθηκε στην αρχαία Ελλάδα.

• Διαβάστε επίσης: Διατροφή – Πόσοι είναι οι vegeterians στην Ελλάδα;

Αποχή εμψύχων

Με την μάλλον ποιητική αυτή φράση περιγραφόταν στη διάρκεια της Κλασικής Περιόδου η χορτοφαγική διατροφή. Και παρά το γεγονός ότι ποτέ δεν υπήρξε κυρίαρχος τρόπος ζωής για το σύνολο των αρχαιοελληνικών κοινωνιών, δεν επρόκειτο για κάτι που προέκυψε από τυχαιότητα και ανάγκη.

Ούτως ή άλλως, η διατροφή των προγόνων μας στηριζόταν περισσότερο σε λαχανικά, φρούτα, δημητριακά και ψάρια, παρά σε κόκκινο κρέας, για λόγους πρακτικούς και οικονομικούς. Όμως από πολύ νωρίς υπήρξαν φιλόσοφοι που υποστήριζαν την χορτοφαγική διατροφή για ηθικούς λόγους, οι οποίοι δεν απέχουν πολύ από τα επιχειρήματα που διατυπώνονται σήμερα, αν εξαιρέσεις τις συχνά θεολογικές πτυχές τους. Και ακριβώς όπως και σήμερα, στις απόψεις τους υπήρχε και ο αντίστοιχος αντίλογος.

Ωστόσο, αξίζει να σημειωθεί ότι η επικρατούσα αντίληψη ήταν ότι στη Χρυσή Εποχή της γέννησης του Ανθρώπου, η ανθρωπότητα ήταν απολύτως μη-βίαιη, ζώντας σε μια ουτοπία όπου η Γη της πρόσφερε απλόχερα τα δώρα της. Σύμφωνα με τον μύθο, που καταγράφηκε από τον Ησίοδο, τον Πλάτωνα, αλλά και τον Ρωμαίο ποιητή Οβίδιο, στην ουτοπία των πρώτων ανθρώπων δεν υπήρχε ανάγκη για το κυνήγι, την εκτροφή ζώων, την κατανάλωση κρέατος ή ακόμη και τη γεωργία. Όλα τους προέκυψαν στην πορεία, ως αναγκαίο κακό.

Πυθαγόρας

Φαίνεται πως ο πρώτος φιλόσοφος, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά και ευρύτερα στη Δύση, που μίλησε για τη χορτοφαγία ήταν ο Πυθαγόρας – και οι λόγοι που το έκανε ήταν στη βάση τους ηθικοί. Αν και αμφισβητείται το κατά πόσον η φιλοσοφία του απαγόρευε την κατανάλωση του συνόλου των ζώων ή μόνο συγκεκριμένων ειδών, είναι βέβαιο ότι μετά τον θάνατό του υπήρχαν Πυθαγόρειοι που τηρούσαν αυστηρά χορτοφαγική διατροφή.

Στη βάση αυτής της επιλογής ήταν η πυθαγόρεια φιλοσοφία, βάσει της οποίας όλα τα ζώα και όχι μόνο ο άνθρωπος είχαν αθάνατη ψυχή, πράγμα που για εκείνον σήμαινε ότι το ένα μπορούσε να μετενσαρκωθεί στον άλλο και το αντίστροφο. Επομένως, η θανάτωση και η βρώση ενός ζώου θεωρούνταν ότι σπίλωνε την ανθρώπινη ψυχή και δεν επέτρεπε την ένωση με μια ανώτερη μορφή πραγματικότητας. Ταυτόχρονα, πίστευε ότι η κατανάλωση κρέατος καθιστούσε τους ανθρώπους πιο βίαιους και τους ωθούσε στον πόλεμο.

Πλάτωνας

Όχι, ο Πλάτωνας δεν ήταν χορτοφάγος – τουλάχιστον, από ό,τι ξέρουμε – ούτε και πίστευε ότι τα ζώα έχουν τις αθάνατες ψυχές των ανθρώπων. Όμως στην Πολιτεία, ο Σωκράτης αναφέρει ότι η ιδανική πόλη είναι χορτοφαγική. Αιτία για αυτή την αντίληψη δεν ήταν κάποιος οίκτος ή συμπάθεια για τα ζώα, αλλά η πεποίθηση ότι η κατανάλωση κρέατος αποτελεί τρυφηλότητα, η οποία εντέλει οδηγεί στην παρακμή και τον πόλεμο. Επίσης, φαίνεται ότι για τον Πλάτωνα η αποχή από το κρέας αποτελούσε σημάδι του πάθους για την ειρήνη και ενός χρηστού τρόπου ζωής.

Αριστοτέλης και Ζήνων

Να και το αντεπιχείρημα. Ο Αριστοτέλης συμφωνούσε με τον δάσκαλό του, τον Πλάτωνα, ότι η ψυχή των ζώων δεν έχει και τόσο μεγάλη σημασία. Για την ακρίβεια, στην ιεραρχία που είχε δημιουργήσει, στην οποία οι άνδρες βρίσκονταν στην κορυφή, ακολουθούμενοι από τις γυναίκες, και εντός της οποίας οι δούλοι κατείχαν ξεχωριστή, κατώτερη από τον άνθρωπο θέση, τα ζώα βρίσκονταν στη βάση της κλίμακας και ο άνθρωπος δεν τους όφειλε τον παραμικρό σεβασμό, από τη στιγμή που ήταν άλογα όντα.

Τι σχέση έχουν όλα αυτά με τον Ζήνωνα, τον ιδρυτή των Στωικών; Ο Ζήνων συμμεριζόταν τις απόψεις του Αριστοτέλη, ωστόσο η… διατροφή του μάλλον διαφωνούσε. Ο φιλόσοφος τρεφόταν αποκλειστικά με ψωμί, μέλι και νερό!

Θεόφραστος

Μαθητής και φίλος του Αριστοτέλη, ο Θεόφραστος είναι βέβαιο ότι είχε τσακωθεί πολλές φορές μαζί του για το ζήτημα του κρέατος. Κατά την άποψή του, η θανάτωση ζώων με σκοπό την κατανάλωση ήταν σπατάλη, αλλά και ηθικά λάθος κίνηση. Θεωρούσε, μάλιστα, ότι ο πόλεμος θα πρέπει να ήταν η αρχική αιτία που οι άνθρωποι έβαλαν το κρέας στη διατροφή τους, αλλά και ότι οι θυσίες ζώων στους θεούς όχι μόνο δεν κέρδιζαν την εύνοιά τους, αλλά και τους εξόργιζαν.

Πλούταρχος

Δεν ήταν απλώς χορτοφάγος, αλλά έγραψε και αρκετά κείμενα για τη χορτοφαγία. Ο λόγος για τον Πλούταρχο, ο οποίος στο «Περί Σαρκοφαγίας» χρησιμοποιεί ως επιχείρημα υπέρ της αποχής μεταξύ άλλων το ότι το ανθρώπινο πεπτικό σύστημα δεν είναι σε θέση να διαχειριστεί το κρέας. Επιπλέον, επικαλείται ως απόδειξη για το ότι η κατανάλωση του κρέατος είναι αντίθετη στην ανθρώπινη φύση, το γεγονός ότι ως είδος δεν διαθέτουμε ούτε τα κοφτερά δόντια, ούτε και τα γαμψά νύχια που επιτρέπουν σε άλλα ζώα να το απολαμβάνουν.

Πλωτίνος

Ο δημιουργός της φιλοσοφικής σχολής των Νεοπλατωνικών δίδασκε ότι όλα τα πλάσματα βιώνουν και τον πόνο και την ηδονή – επομένως οι άνθρωποι θα πρέπει να τους δείχνουμε συμπόνια. Για το λόγο αυτό δεν απέφευγε μόνο το κρέας, αλλά και τα φάρμακα που προέρχονταν από ζώα. Ωστόσο, επέτρεπε τη χρήση του μαλλιού για την ένδυση, αλλά και τα ζώα εργασίας, με τον όρο ότι θα έχαιραν αξιοπρεπούς αντιμετώπισης.