Επισκεφθήκαμε την πιο γλυκιά έκθεση της Αθήνας

Ξύλινες χειροκίνητες σφραγίδες που αποτύπωναν το όνομα ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ σε ζύμες λαχταριστές, ήδη από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα, μηχανήματα της δεκαετίας του ’30, κι ένα μπισκότο από τον… Τιτανικό. Αυτά είναι μόνο μερικά από τα συναρπαστικά αντικείμενα που είχαμε την ευκαιρία να δούμε από κοντά στις δέκα ενότητες της έκθεσης ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ100 στο Μουσείο Μπενάκη. Καθένα από τα εκθέματα αφηγούνταν κι ένα τμήμα της ιστορίας μιας από τις σημαντικότερες επιχειρήσεις της σύγχρονης Ελλάδας – και σε όλα τους μπορούσες να ανιχνεύσεις τα ίχνη των αιτιών που επέτρεψαν σε μια οικογένεια από την Κωνσταντινούπολη να κατακτήσει τις διεθνείς αγορές.

.

Εν αρχή ην το αρχείο

Σύντομα θα ξεκινούσε και η δική μας ξενάγηση. Πρώτος σταθμός, η εντυπωσιακή κόκκινη αίθουσα που τιμά τα 100 χρόνια της εταιρείας με ισάριθμα Πτι-Μπερ μεταμορφωμένα σε «αστέρια» – ακριβώς όπως αξίζει στο πρώτο μπισκότο που εμπορεύτηκε ποτέ η οικογένεια, ήδη από τους μαχαλάδες της Πόλης.

.

Λογότυπα, αφισέτα, κινηματογραφικές και τηλεοπτικές διαφημίσεις, συσκευασίες (πολύ) περασμένων δεκαετιών, «σκαλιέρες» μπισκότων και φωτογραφίες από παντοπωλεία άλλων εποχών καταλάμβαναν τον επόμενο χώρο της επετειακής έκθεσης. Έργο της Κατερίνας Βατμανίδου, αδερφής της συζύγου του ιδρυτή της εταιρείας, Ευάγγελου Παπαδόπουλου, το πλούσιο ιστορικό αρχείο της εταιρείας είχε αρχίσει να ξεδιπλώνεται. Και ήδη μας γινόταν σαφές ότι ήταν ένα παράδειγμά που θα έπρεπε να ακολουθήσουν και οι υπόλοιπες ελληνικές επιχειρήσεις αυτού του βεληνεκούς, αφού στις σελίδες και τα αντικείμενά του κρύβεται ένας πραγματικός θησαυρός γνώσης που ξεπερνά κατά πολύ τα όρια της ίδιας της εταιρείας.

.

Αφού περιεργαστήκαμε τα καδραρισμένα διπλώματα και βραβεία σε διεθνείς διαγωνισμούς, που η εταιρεία είχε καταφέρει να αποσπάσει απέναντι σε κολοσσούς της βιομηχανίας ήδη από τα πρώτα της βήματα, αποσπάσματα της αλληλογραφίας των δυο αδερφών στη δεκαετία του ’40 και του ’50 (θα επανέλθουμε σε αυτή αργότερα), κατόψεις και φωτογραφίες του πρώτου εργοστασίου της οικογένειας και ορισμένες από τις χειροκίνητες σφραγίδες που χρησιμοποιούσε η Μαρία Παπαδοπούλου για να αποτυπώσει το λογότυπο της οικογένειας στα πρώτα Πτι-Μπερ, φτάσαμε στην «καρδιά» της υπόθεσης.

Μπισκότα, μπισκότα παντού

Στα μπισκότα, αλλά και τα ψωμιά και τα αρτοσκευάσματα που έχουν προστεθεί στους περισσότερους από 600 σημερινούς κωδικούς της εταιρείας, και τα οποία παρήλαυναν γύρω μας σε κάθε τους μορφή. Στις καλλιτεχνικές φωτογραφικές αποτυπώσεις των υπερσύγχρονων γραμμών παραγωγής των τεσσάρων εργοστασίων της βιομηχανίας, από τον φακό του Νίκου Μάρκου. Στα μοναδικά animations του Χριστόφορου Μπρελλή και τη μεγάλη, λειτουργική μακέτα που μας παρουσίαζαν, με τρόπο απολαυστικό, καρέ-καρέ την διαδικασία της παραγωγής – όπως και τα πραγματικά πλάνα από το εσωτερικό εργοστασίου που προβάλλονταν σε ολόκληρο τον τοίχο της ενότητας. Γύρω τους, ένας ζυμωτήριο του ’30 και άλλα μηχανήματα περασμένων εποχών, μας επέτρεπαν να θαυμάσουμε τα τεχνολογικά άλματα των καιρών μας.

.

Η αγάπη της οικογένειας για το μπισκότο αποτυπωνόταν με ενάργεια στην επόμενη ενότητα της έκθεσης, όπου σε έναν εντυπωσιακά διαμορφωμένο διάδρομο ο επισκέπτης είχε την ευκαιρία να έρθει σε επαφή με έναν απίστευτο όγκο σημαντικών πληροφοριών. Στην αριστερή πλευρά, μια αντιπαραβολή της ιστορίας της εταιρείας με εκείνη της Ελλάδας, μας βοήθησε να κατανοήσουμε καλύτερα το κοινωνικό, πολιτικό και οικονομικό περιβάλλον εντός του οποίου θεμελιώθηκε η βιομηχανία, συνοδεία σημαντικών ιστορικών τεκμηρίων και φωτογραφιών. Στα δεξιά, πρωταγωνιστής ήταν – τι άλλο; – το μπισκότο και τα δικά του βήματα στις χιλιετίες. Εκεί είχαμε τη σπάνια ευκαιρία να θαυμάσουμε συσκευασίες του αγαπημένου μας γλυκίσματος από όλο τον κόσμο, αλλά και δυο πραγματικά ξεχωριστά μπισκότα που διασώθηκαν από τα ναυάγια του Τιτανικού και του Λουζιτάνια, από την προσωπική συλλογή της κ. Παπαδοπούλου.

.

Μια σύνθεση με τις ελληνικές εταιρείες-σταθμούς στο χώρο του μπισκότου (ανάμεσά τους και αρκετές που δεν επιβιώνουν μέχρι τις μέρες μας), αλλά και μια ενδιαφέρουσα διαδραστική κατασκευή, όπου μπορούσε κανείς να μάθει ποια είναι τα πιο δημοφιλή μπισκότα σε διάφορες περιοχές του πλανήτη μαζί με δυο λόγια για την ιστορία τους, μας προκαλούσαν να απορροφήσουμε όσο το δυνατόν περισσότερη γνώση για το τρόφιμο που λατρεύτηκε από την ανθρωπότητα κυριολεκτικά εδώ και χιλιετίες.

.

Μικροί πρωταγωνιστές

Ο επόμενος χώρος ήταν αφιερωμένος στα παιδιά – τους μεγαλύτερους λάτρεις των πεντανόστιμων γλυκισμάτων – και στα παραμύθια που έχουν εστιάσει σε αυτή την αγάπη. Ο Κοντορεβυθούλης, ο Χάνσελ και η Γκρέτελ, ο Σιμιγδαλένιος και άλλες αγαπημένες ιστορίες με θέμα τις ζύμες, τα μπισκότα και τα ψωμιά ζωντάνεψαν στην τρυφερή εικονογράφηση της Μυρτούς Δεληβοριά και τα κείμενα της Ειρήνης Βοκοτοπούλου, ενώ οι μικροί θεατές είχαν την ευκαιρία να συμμετέχουν και εκπαιδευτικά προγράμματα που δημιούργησε το μουσείο στο πλαίσιο της έκθεσης.

.

Αληθινοί ήρωες

Από τους ήρωες των παραμυθιών, η έκθεση μάς οδήγησε στους πραγματικούς – με πρώτους από όλους τους εργαζόμενους χωρίς τους οποίους δεν θα μπορούσαμε να απολαμβάνουμε καθημερινά τα αγαπημένα μας προϊόντα. Διαδραστικοί πίνακες εξηγούσαν τα διαφορετικά επαγγέλματα και αρμοδιότητες που εμπλέκονται σε όλα τα στάδια της παραγωγής, ενώ εργαζόμενοι της βιομηχανίας μοιράζονταν τα βιώματά τους, τις πιο δύσκολες και τις καλύτερες στιγμές τους, όλα εκείνα που τους συνδέουν με την εταιρεία ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ και τα προϊόντα της, σε βίντεο που προβάλλονταν σε διάφορες οθόνες.

.

Αμέσως μετά, ξεναγηθήκαμε στην πιο συναισθηματικά φορτισμένη – και αγαπημένη μας – αίθουσα. Μια λευκή τραπεζαρία, ένας μπουφές και οικογενειακές φωτογραφίες, μας έκαναν να αισθανθούμε ότι βρισκόμαστε στο ίδιο το σπίτι των Παπαδόπουλων, ενώ ένα ιδιότυπο γενεαλογικό δέντρο μας σύστησε στα κεντρικά πρόσωπα όλων των αφηγήσεων που είχαμε «ρουφήξει» μέχρι να φτάσουμε στο εκεί. Όμως η μεγαλύτερη έκπληξη κρυβόταν – κυριολεκτικά – σε δυο χαραμάδες του τοίχου, όπου είχαν δημιουργηθεί εκδοχές των γραφείων των Νικόλαου και Ευάγγελου Παπαδόπουλου και από όπου ακούγονταν οι φωνές των ταλαντούχων Κωνσταντίνου Μαρκουλάκη και Οδυσσέα Παπασπηλιόπουλου.

Σε σκηνοθεσία του πρώτου, οι δυο ηθοποιοί μας επέτρεψαν να «κρυφακούσουμε» την αλληλογραφία των αδερφών κατά τη διάρκεια του λεγόμενου «Ταξειδίου Μελέτης». Πρόκειται για το διάστημα 1948-53, όταν ο μεγαλύτερος αδελφός, Νικόλαος, περιπλανήθηκε σε πανεπιστήμια και μπισκοτοβιομηχανίες της Ευρώπης για να μάθει τις εξελίξεις και τα μυστικά του κλάδου, ενώ ο Ευάγγελος είχε επιφορτιστεί με τη διοίκηση της επιχείρησης. Ακούγοντας την επικοινωνία τους, ήταν αδύνατον να μην αναζητήσουμε τις λεπτομέρειες στις οποίες κρυβόταν η τεράστια επιτυχία της εταιρείας που δημιούργησαν.

.

«Μέχρι τώρα λειτουργούμε απολύτως εμπειρικά», γράφει κάποια στιγμή ο Νικόλαος. «Πρέπει να μάθουμε το λεξικό των μπισκότων, για να μπορέσουμε να βρούμε καινούργιες συστάσεις. Όπως ο μουσικός μαθαίνει τις νότες και ο ποιητής τις λέξεις». «Όλη την ημέρα διαβάζω, μεταφράζω και σημειώνω», αναφέρει σε αλλού. «Να πληρώσεις τους φόρους», κλείνει μια άλλη επιστολή του – ανησυχώντας για τις υποχρεώσεις της επιχείρησης ακόμη κι από την άλλη άκρη της Ευρώπης.

Και το όνομα αυτού Πτι-Μπερ

Από τον πυρήνα της εταιρείας, μεταφερθήκαμε στον πυρήνα του μπισκότου: στα μεγάλα βάζα με τις πρώτες ύλες που συνδυάζονται για τη δημιουργία των αγαπημένων μας τροφίμων, από το βούτυρο και τη ζάχαρη μέχρι το αλεύρι και τα δημητριακά. Ακριβώς από κάτω τους, σε συρόμενες γυάλινες θήκες, κρύβονταν οι χειρόγραφες συνταγές της Μαρίας Παπαδοπούλου, διατηρημένες ευλαβικά μέχρι το σήμερα. Και λίγα μέτρα πιο πέρα, το μυστικό του μεθυστικού αρώματος που μας είχε σπάσει τη μύτη ήδη από τη μέση της έκθεσης.

.

Βλέπετε, στην τελευταία ενότητα της έκθεσης είχε στηθεί μια μικρογραφία… της γραμμής παραγωγής των Πτι-Μπερ. Από τη δημιουργία του μείγματος στο ζυμωτήριο, μέχρι το φούρνισμα, κάθε στάδιο ολοκληρωνόταν με προσοχή, υπό την επίβλεψη ζαχαροπλαστών. Και κατέληξε, πιο φρέσκο και ζεστό από ό,τι είχαμε δοκιμάσει ποτέ στη ζωή μας, στους γευστικούς μας κάλυκες που το υποδέχτηκαν με την προσμονή που του αναλογούσε. Άλλωστε, όσο κι αν μαγευτήκαμε από τον πλούτο της πληροφορίας και τις ενδιαφέρουσες πτυχές της ιστορίας, αυτό ήταν που έφερε και εμάς, αλλά και την εταιρεία ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ μέχρι εκεί, εκατό χρόνια μετά.

*Τα βίντεο της έκθεσης είναι του Νίκου Παπαγγελή, ενώ οι φωτογραφίες του Νίκου Μάρκου.