Ουκρανία: SOS για τους ανεκτίμητους πολιτιστικούς θησαυρούς

Δεκάδες ιστορικά κτίρια κι ανεκτίμητα έργα τέχνης γίνονται συντρίμμια από τα ρωσικά πυρά στην Ουκρανία. Στο Χάρκοβο, πολλά τοπόσημα, συμπεριλαμβανομένης της τεράστιας Πλατείας Ελευθερίας της πόλης, όπου βρίσκεται το λεγόμενο Μέγαρο της Κρατικής Βιομηχανίας, ένα εντυπωσιακό κονστρουκτιβιστικό κτίριο που χτίστηκε το 1928 και βρίσκεται επί του παρόντος στον κατάλογο των υπό ένταξη Μνημείων Παγκόσμιας Κληρονομιάς της UNESCO, χτυπήθηκαν από πυραύλους κρουζ. Τα γειτονικά κτίρια του Κρατικού Θεάτρου Οπερας και Μπαλέτου και της Φιλαρμονικής του μετατράπηκαν σε ερείπια.

Στάχτη έχει γίνει και το μουσείο στο Ιβάνκιφ, μια πόλη βορειοδυτικά του Κιέβου, ενώ η εκκλησία της Αναλήψεως στο χωριό Μπόμπρικ, κοντά στο Κίεβο, υπέστη σοβαρές ζημιές.

Σε επίφοβη θέση βρίσκεται και ένα από τα μνημεία – ναυαρχίδες του ουκρανικού πολιτισμού, ο Καθεδρικός Ναός της Αγίας Σοφίας στο Κίεβο, που χρονολογείται από τον 11ο αιώνα, καθώς απέχει μόλις τέσσερα λεπτά με τα πόδια από το κτίριο της Υπηρεσίας Ασφαλείας της Ουκρανίας, έδρα των αντιτρομοκρατικών και αντικατασκοπικών υπηρεσιών και από τους πλέον πιθανούς στόχους του ρωσικού στρατού. Την ίδια ώρα δεκάδες είναι τα μνημεία σε Οδησσό, Κίεβο και Τσερνίβτσι που ενδεχομένως να βρεθούν εν τω μέσω πυρών και απειλούνται με ολοκληρωτική καταστροφή.

Σε κίνδυνο δεν βρίσκονται μόνο τα μνημεία και τα μουσεία της Ουκρανίας, αλλά και οι ιστοσελίδες και τα ψηφιακά αρχεία των ιδρυμάτων και των βιβλιοθηκών της, στη μάχη για τη διάσωση των οποίων έχουν πέσει εθελοντικές οργανώσεις.

Μια τέτοια πρωτοβουλία αποτελεί το Saving Ukrainian Cultural Heritage Online (SUCHO) που απασχολεί εθελοντές νυχθημερόν για τη δημιουργία αντιγράφων ασφαλείας και τη διατήρηση δεδομένων, τα οποία απειλούνται από τον πόλεμο.

«Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι το Διαδίκτυο αποτελείται από φυσικά αντικείμενα. Υπάρχουν διακομιστές που βρίσκονται στον πραγματικό κόσμο και χρειάζονται τροφοδοσία, ψύξη και συντήρηση» υποστηρίζουν οι επικεφαλής της πρωτοβουλίας. «Η δικτύωση εξαρτάται από φυσικά καλώδια που πρέπει να παραμείνουν συνδεδεμένα για να λειτουργήσουν. Οτιδήποτε, από μια διακοπή ρεύματος έως την καταστροφή ενός διακομιστή σε ένα κτίριο που έχει βομβαρδιστεί, μπορεί να θέσει τους ιστοτόπους εκτός σύνδεσης, προσωρινά ή μόνιμα».

Από την 1η Μαρτίου, το SUCHO έχει δημιουργήσει ψηφιακά αρχεία για περισσότερους από 1.500 ιστοτόπους, ψηφιακά εκθέματα, εκδόσεις ανοιχτής πρόσβασης και άλλους διαδικτυακούς πόρους από ουκρανικούς πολιτιστικούς οργανισμούς, χάρη στους 1.000 και πλέον εθελοντές – βιβλιοθηκονόμους, αρχειονόμους και άλλες κατηγορίες επαγγελματιών του τομέα της πολιτιστικής κληρονομιάς – οι οποίοι κινητοποιήθηκαν μέσω των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, ενώ σε μικρό χρονικό διάστημα εξασφαλίστηκαν και επιχορηγήσεις από κορυφαίους οργανισμούς που εξειδικεύονται στις ανθρωπιστικές επιστήμες.

Στα θύματα αυτού του πολέμου συγκαταλέγονται και οι μεγάλες διεθνείς εκθέσεις, σπουδαία έργα τέχνης, αλλά και σχέσεις ετών που είχαν χτιστεί μεταξύ των μεγάλων μουσείων μέσω ανταλλαγών εκθεμάτων στο πλαίσιο εμβληματικών περιοδικών εκθέσεων.

Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα της Εθνικής Πινακοθήκης στο Λονδίνο που ανακοίνωσε ότι ο δανεισμός του πίνακα του Ραφαήλ «Η Αγία Οικογένεια» (περ. 1506-7), από το Κρατικό Μουσείο Ερμιτάζ της Αγίας Πετρούπολης, για την έκθεση – αφιέρωμα στον σπουδαίο αναγεννησιακό ζωγράφο, ακυρώθηκε.

Στο μεταξύ και στο ίδιο πλαίσιο, το ρωσικό μουσείο έχει ήδη ανακαλέσει αρκετά έργα που είχε δανείσει σε δύο μουσεία του Μιλάνου, ενώ ανάλογη κίνηση έκαναν ακόμη τέσσερα ρωσικά μουσεία που ζήτησαν επίσης την επιστροφή 23 έργων που εκτίθενται επί του παρόντος σε εκθέσεις στην Ιταλία. Η Γαλλία με τη σειρά της ανακοίνωσε ότι θα αποσύρει 15 έργα τέχνης από μια έκθεση στα μουσεία του Κρεμλίνου της Μόσχας που θα εγκαινιαστεί τον τρέχοντα μήνα, ενώ το παράδειγμα της Γαλλίας ακολούθησαν η Βρετανία, η Αυστρία και η Ισπανία.

Την ίδια ώρα, ο κόσμος της τέχνης έχει ενεργοποιηθεί για να υποστηρίξει τους ουκρανούς πρόσφυγες, καλλιτέχνες και όχι μόνο. Στη Βρετανία, επί παραδείγματι, έχει οργανωθεί δημοπρασία από τη βρετανική λογοτεχνική κοινότητα για τη συγκέντρωση χρημάτων υπέρ των προσφύγων Ουκρανίας, η οποία σε μία εβδομάδα έκανε τζίρο 47.890 ευρώ. Στην πρωτότυπη αυτή δημοπρασία οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να διεκδικήσουν γεύματα με δημοφιλείς συγγραφείς, την ευκαιρία να «βαφτίσουν» τους ήρωες των επόμενων βιβλίων τους και να αποκτήσουν υπογεγραμμένες πρώτες εκδόσεις. Σχεδόν 350 λαχνοί περιμένουν τους φίλους της λογοτεχνίας στην ιστοσελίδα https://airauctioneer.com/book-aid-for-ukraine έως τις 20 Μαρτίου.

Τον οβολό της υπέρ της Ουκρανίας δίνει και η μεγάλη συνάντηση αιθουσών τέχνης στο Ντουμπάι, καθώς οι διοργανωτές της ανακοίνωσαν ότι θα διαθέσουν το 25% των εισιτηρίων στη φουάρ που ολοκληρώθηκε προ ημερών με τη συμμετοχή 100 γκαλερί για τους πληγέντες. Η γαλλική κυβέρνηση, από την πλευρά της, ανακοίνωσε ότι θεσπίζει ταμείο στήριξης ενός εκατομμυρίου ευρώ για πρόσφυγες ουκρανούς καλλιτέχνες και επαγγελματίες της τέχνης που αναγκάστηκαν να εγκαταλείψουν τη χώρα μετά τη ρωσική εισβολή.

Στο πλευρό της Ουκρανίας στέκονται και οι υπεύθυνοι της Μπιενάλε της Βενετίας, της σημαντικότερης εικαστικής διοργάνωσης παγκοσμίως, καθώς διαβεβαιώνουν πως η χώρα θα είναι παρούσα στην 59η γιορτή της τέχνης, παρά το γεγονός ότι ο ουκρανός καλλιτέχνης Πάβλο Μάκοφ, το έργο του οποίου επρόκειτο να παρουσιαστεί στην έκθεση – μια επιτοίχια εγκατάσταση με 78 χάλκινες χοάνες, από τις οποίες αναβλύζει νερό -, δήλωσε ότι ο ίδιος και οι επιμελητές Λιζαβέτα Γκέρμαν, Μάιρα Λάνκο και Μπόρις Φιλονένκο αναγκάστηκαν να σταματήσουν τις προετοιμασίες λόγω του πολέμου.