Ο Στίβεν Χόκινγκ και τα στριπ κλαμπ

Η μετά θάνατον αποδόμηση μιας ιδιοφυΐας είναι, θα λέγαμε, παραδοσιακή πρακτική. Δεν θα διέφευγε από αυτήν την απογύμνωση από τις δάφνες ούτε ο Στίβεν Χόκινγκ.

Τέσσερα χρόνια μετά τον θάνατο του αστροφυσικού, το βιβλίο «Hawking Hawking» του Τσαρλς Σέιφ δεν είναι αγιογραφία. Ο Σέιφ υποτιμά τον Χόκινγκ σε τρία επίπεδα, υποστηρίζοντας ότι η ιδιότητά του ως σπουδαίου φυσικού είναι υπερβολική, καταγράφοντας τις διάφορες προσωπικές του αποτυχίες και υπονοώντας ότι ήταν ιδιοφυΐα στην αυτοπροβολή, αφού η εμβληματική προσωπικότητά του προέρχεται από τη χειραγώγηση των μέσων ενημέρωσης.

Ο καθηγητής σπουδών για τα μέσα ενημέρωσης σε αυτό το βιβλίο εστιάζει στις αρνητικές πτυχές της ζωής του Χόκινγκ σε οδυνηρό βαθμό για τους θαυμαστές του επιστήμονα. Η αυθεντικότητα των συνεντεύξεων και των αναφορών που υπάρχουν σε αυτό δεν αμφισβητείται, αλλά η αντιμετώπισή του είναι μονόπλευρη και υποβαθμίζει τα επιτεύγματα του Χόκινγκ στη φυσική και τον αγώνα του να ζήσει μια πλήρη ζωή. Αλλωστε αυτός ήταν και ο λόγος που τον αγαπούσαν και τον θαύμαζαν τόσο πολύ, θα σημειώσει ο Μπέρναρντ Καρ, ένας από τους διδακτορικούς του τότε φοιτητές, στη βιβλιοκριτική του στο inference.com για το «Hawking Hawking».

Αν και τα μίντια είχαν υπερτονίσει την ιδιότητά του ως φυσικού, ο Χόκινγκ ήταν αναμφίβολα ένα από τα λαμπρότερα αστέρια στην κοινότητα της θεωρίας της σχετικότητας. Είχε σίγουρα τις αποτυχίες του, αλλά είναι παραπλανητικό να προβάλλονται πιο πάνω από τα δυνατά του σημεία: το θάρρος, την αίσθηση του χιούμορ και την αποφασιστικότητά του να ζήσει τη ζωή στο έπακρο, παρά την ακατάπαυστη ταχύτητα εξάπλωσης της ασθένειάς του. Ενώ ο Χόκινγκ απολάμβανε τη φήμη του και μερικές φορές τη χρησιμοποιούσε για να προωθήσει καλούς σκοπούς, ποτέ δεν έκανε κατάχρηση. Ηταν το θύμα παρά ο υποκινητής της χειραγώγησης των μέσων ενημέρωσης και πάντα αγανακτούσε στη συνεχή εισβολή που δεχόταν η προσωπική του ζωή.

Το «Hawking Hawking» είναι καλογραμμένο και περιέχει μερικές ενδιαφέρουσες ιδέες για τη ζωή του επιστήμονα. Οι περιγραφές των πρώιμων επιστημονικών του ανακαλύψεων είναι εξαιρετικές. Οπως και η προσεκτικά μελετημένη ανάλυση του Σέιφ για την αξιοσημείωτη επιτυχία του βιβλίου του Χόκινγκ «A Brief History of Time». Ωστόσο είναι αμείλικτη η έμφασή του στις αρνητικές πτυχές της ζωής του Χόκινγκ, εστιάζοντας στις μαρτυρίες ανθρώπων που διαφώνησαν με το έργο του ή βρέθηκαν σε αντίθεση μαζί του. Ο Σέιφ δίνει μια παραπλανητική και επιλεκτική περιγραφή τόσο των επιστημονικών επιτευγμάτων όσο και της προσωπικότητας του Χόκινγκ.

Ο άνθρωπος

Παρά την ευλογία που είχε λάβει από τέσσερις πάπες και παρά τον ενταφιασμό του στο Αβαείο του Γουέστμινστερ, ο Χόκινγκ δεν ήταν άγιος. Είχε αποτυχίες. Αναμφίβολα η απογοήτευση του καθηλωμένου σε αναπηρικό καροτσάκι για πενήντα χρόνια ανθρώπου δεν του έβγαζε τον καλύτερο εαυτό. Μπορούσε να είναι δύσκολος, πικρόχολος και δεν υπέφερε με χαρά τους ανόητους.

Η τεράστια αποφασιστικότητα, το πείσμα και η απροθυμία να παραδεχτεί την ήττα πιθανότατα κράτησαν τον Χόκινγκ στη ζωή για τόσο καιρό. Μπορεί βέβαια να τον οδήγησαν σε αντιπαραθέσεις και συμπεριφορές που δεν τον αντιπροσώπευαν. Το να κατηγορήσει τον Πολ Στάινχαρντ και τον Αντι Αλμπρεχτ για λογοκλοπή ήταν μια εσφαλμένη εκτίμηση, για την οποία αργότερα ζήτησε συγγνώμη. Αυτά τα λάθη του αντιπαρατίθενται στα θετικά σημεία του όπως η στωικότητα, η έλλειψη αυτολύπησης, η ευγένεια, η αίσθηση του χιούμορ και η συνήθεια να βρίσκει το πλεονέκτημα σε αυτό που οι άλλοι άνθρωποι αντιλαμβάνονταν ως μειονέκτημα.

Ο Σέιφ βασίζεται σε μεγάλο βαθμό σε πηγές μέσων ενημέρωσης για να προσεγγίσει τον προσωπικό βίο του Χόκινγκ και, ειδικότερα, σε μια επιλογή αποκαλυπτικών αποσπασμάτων από την πρώτη σύζυγο του Χόκινγκ, Τζέιν, και σε σχόλια μελών της οικογένειάς του. Το κοινό μπορεί να έχει όρεξη για αυτές τις αποκαλύψεις, αλλά προσθέτουν λίγα στον απολογισμό που επιχειρεί ο συγγραφέας. Ο Χόκινγκ μπορεί να είχε έντονη λίμπιντο, αλλά έχει σημασία αν επισκεπτόταν στριπτιζάδικα; Ο Μπέρναρντ Καρ θυμάται ένα διασκεδαστικό επεισόδιο: «Οταν ο Χόκινγκ το 1985 ήταν κοντά στον θάνατο μετά την τραχειοτομία του στο νοσοκομείο Αντενμπρουκ, του διάβαζα ένα μυθιστόρημα του Ντέιβιντ Λοτζ. Είχα φτάσει σε μια σκηνή με την επίσκεψη του κεντρικού χαρακτήρα σε ένα στριπτιζάδικο και μια αποκαλυπτική περιγραφή. Ντρεπόμουν να το διαβάσω μπροστά στη νοσοκόμα, οπότε ρώτησα αν έπρεπε να συνεχίσω. Για πρώτη φορά από τότε που αρρώστησε, χαμογέλασε και πάλεψε να κουνήσει καταφατικά το κεφάλι του. Τότε κατάλαβα ότι θα αναρρώσει».

Το ίνδαλμα

Η αναπηρία του Χόκινγκ έπαιξε ξεκάθαρα ρόλο στο να γίνει εμβληματική φιγούρα. Ο Σέιφ υποστηρίζει ότι το «Brief History» έγινε μεγάλη επιτυχία επειδή η αναπηρία του Χόκινγκ χρησιμοποιήθηκε για την προώθηση του βιβλίου. Δεν είναι σαφές σε ποιο βαθμό ο Χόκινγκ ήταν συνένοχος στη στρατηγική του εκδότη. Ομως ο ίδιος είχε εκνευριστεί όταν τα μέσα τόνιζαν τη σωματική του κατάσταση και όχι το επιστημονικό του έργο.

Προς το τέλος της ζωής του μπορεί ο Χόκινγκ να είχε «φλερτάρει» με τα μέσα ενημέρωσης, αλλά σκοπός του ήταν μόνο η αυτοπροβολή. Αντίθετα, χρησιμοποίησε τη φήμη του για να εμφυσήσει στο κοινό μερικά από τα βαθύτερα ζητήματα της φυσικής και έτσι να εμπνεύσει την επόμενη γενιά φυσικών. Τα παιδικά βιβλία που έγραψε με την κόρη του Λούσι αποτελούν άλλη μία απόδειξη των φιλοδοξιών του. Ο Χόκινγκ χρησιμοποίησε επίσης τη φήμη του για να προωθήσει τους σκοπούς εκείνους που θα επωφελούνταν από την υποστήριξή του. Γι’ αυτό και αγωνίστηκε για τα δικαιώματα των ατόμων με αναπηρία.

Κατά κάποιο τρόπο, ο Χόκινγκ χρειαζόταν τη μιντιακή φήμη επειδή το εισόδημα που διέθετε αρχικά δεν του επέτρεπε να πληρώνει για τις νοσοκόμες και τους βοηθούς που απαιτούσε η εικοσιτετράωρη φροντίδα του. Γιατί μόνο ένα μικρό ποσοστό από αυτά τα έξοδα καλυπτόταν από κρατική μέριμνα. Ποτέ δεν ήξερε για πόσο καιρό θα μπορούσε να συνεχίσει να εργάζεται και φοβόταν αν έφτανε σε μάκρος η ζωή του και αν θα είχε εισόδημα για να καλύψει μεγαλύτερα έξοδα. Ο Σέιφ στο βιβλίο του υποτιμά τον αγώνα της βαθιάς αναπηρίας όπως και την ποσότητα ενέργειας και προσπάθειας που κατέβαλλε ο Χόκινγκ για να παραμείνει στη ζωή.