Μυρτώ Παπαθανασίου: «Κλείδωνα το καμαρίνι για να είμαι ασφαλής»

Η διεθνής σοπράνο Μυρτώ Παπαθανασίου λίγο πριν ανέβει στη σκηνή του θεάτρου Ολύμπια – Μαρία Κάλλας αφηγείται τις σκοτεινές πλευρές του λαμπερού κόσμου της όπερας και θυμάται τη στιγμή που η μουσική τής έδειξε τον τρόπο για να κρατηθεί όρθια.

Ερμηνεύετε την Ηλέκτρα στην όπερα του Μότσαρτ «Ιδομενέας» και αναρωτιέμαι πώς προσεγγίζει κανείς έναν αρνητικό χαρακτήρα;

Κατ’ αρχάς να πω ότι ήταν ένας ρόλος προγραμματισμένος να τον παίξω στη Γερμανία. Ακυρώθηκε δύο φορές μέσα στην πανδημία. Η Ηλέκτρα δεν είναι κακιά. Εχει έναν ανεκπλήρωτο έρωτα και βρίσκεται σε μια δίνη. Χάνει τα πάντα.

Αθωώνονται όλες οι πράξεις μας όταν χάνουμε τα πάντα;

Οχι φυσικά, αλλά εν προκειμένω πρέπει να δούμε τι ακριβώς υπάρχει στον εσωτερικό κόσμο της ηρωίδας. Τι συμβαίνει μέσα της. Επικρατεί σκοτάδι. Διεκδικεί έναν έρωτα και εξοργίζεται γιατί, ενώ εκείνη βρίσκεται στην υψηλή τάξη, δεν έχει την αναγνώριση και την ανάλογη αποδοχή. Μαστίζεται από πολλά ερωτήματα όπως γιατί το αντικείμενο του πόθου της την απορρίπτει. Προσπαθήσαμε να κάνουμε μια διαφορετική ανάγνωση μαζί με τον Γιώργο Πέτρου, τον μαέστρο και σκηνοθέτη της παράστασης. Τώρα σκέφτομαι πως η Ηλέκτρα με την Αλτσίνα που ανέβασε πάλι ο Γιώργος είναι δύο ηρωίδες που βρίσκονται στο χείλος του γκρεμού. Εχουν ένα πλέγμα κοινό.

Αναζητείτε τις αόρατες κλωστές που συνδέουν τους διαφορετικούς χαρακτήρες τους οποίους ερμηνεύετε;

Αυτό μπορώ να πω ότι γίνεται αναπόφευκτα. Κάποιες στιγμές αισθάνομαι ότι και μουσικά συμβαίνει αυτό. Στον «Ιδομενέα» ακούς απίστευτα χορωδιακά, μιας αδιανόητης μουσικής ωριμότητας, και μια συνθετική γραφή πολύ πιο μπροστά από την εποχή που την έγραψε ο Μότσαρτ. Κάτι αντίστοιχο υπάρχει και στην «Αλτσίνα» του Φρίντριχ Χέντελ. Αλλά ποιος μεγάλος συνθέτης δεν είναι ένα βήμα μπροστά;

Θα πρέπει να βρίσκει πάντα το σημείο όπου θα «αλλάζει τη ροή των γεγονότων». Κατά πόσο επηρεάζει την ερμηνεία σας ο τρόπος που αναπτύσσεται σκηνοθετικά ο ρόλος σας;

Στη συγκεκριμένη προσέγγιση του έργου υπάρχει μια ανατροπή που δεν θα ήθελα να την προδώσω. Ετσι κι αλλιώς ζούμε σε μια περίοδο ανατροπών. Μετά την πανδημία, όταν ήρθε η μεγάλη μετακίνηση για όλους μας, ήρθαμε αντιμέτωποι με τον πόλεμο. Ολα είναι ρευστά. Σε ό,τι αφορά την ερμηνεία, μουσικά πάντοτε πρέπει να είσαι παρών με ακρίβεια, σαφήνεια, καθαρότητα και αλήθεια. Ψυχολογικά – δραματουργικά παίρνει τη μορφή που προκύπτει από τη σκηνοθετική προσέγγιση. Επίσης υπάρχει και η επιρροή του περιβάλλοντος μέσα στο οποίο αναπτύσσεται το κάθε έργο. Ενα κατεστραμμένο τοπίο μού δίνει μια άλλη ενέργεια απ’ ό,τι ένα λαμπερό παλάτι. Ανοίγεται ένα άλλο παράθυρο και προκύπτει μια διαφορετική ερμηνεία. Το πώς θα ερμηνεύσω έχει σχέση με το κοστούμι που θα βάλω, το μακιγιάζ, τι με περιβάλλει, τα φώτα, τι σκιές μπορώ να χρησιμοποιήσω όταν κινούμαι πάνω στη σκηνή. Ολα αυτά βέβαια συνδέονται με τη μουσική και την ορχήστρα. Κάθε φορά γίνονται μικρές χειρουργικές επεμβάσεις. Προσθέτεις κάτι καινούργιο, αφαιρείς κάτι άλλο. Προκαλούνται μικρές μετακινήσεις που στην ουσία είναι μεγάλες.

Εσείς τι αφαιρέσατε και τι προσθέσατε στο πέρασμα του χρόνου;

Τώρα εκφράζω τον αυθορμητισμό μου με περισσότερη άνεση και αυτό είναι ένα στοιχείο που ήρθε συν τω χρόνω. Αν κάτι συμβεί σε μια πρόβα και λειτουργήσει σε σκηνοθετικό και μουσικό επίπεδο, το κρατάω. Πολλές φορές αυτό με πάει παρακάτω. Παλαιότερα ήμουν περισσότερο συγκρατημένη, τώρα νιώθω μεγαλύτερη απελευθέρωση.

Λειτούργησε σε αυτό η επιτυχημένη διαδρομή σας;

Μπορεί. Αισθάνομαι ότι από τη στιγμή που γέννησα άλλαξα. Για να είμαι πιο σαφής, αλλάζει ο βαθμός σπουδαιότητας όσων θεωρούσες μέχρι εκείνη τη στιγμή σημαντικά. Ετσι προκύπτει μια μετακίνηση και γεννιέται κάτι καινούργιο. Αυτό λοιπόν πρόσθεσα. Αποδέχομαι πια το απρόσμενο και μου αρέσει.

Τι έχετε αφαιρέσει;

Τους περιττούς ανθρώπους. Και αυτή η ανάγκη εντάθηκε στην πανδημία.

Τι γίνεται περιττό; Με ποιο τρόπο;

Ο χρόνος την περίοδο της πανδημίας, κυρίως ο προσωπικός, άρχισε να κοστολογείται πολύ ακριβά. Τουλάχιστον εγώ αυτό αντιλαμβάνομαι. Επιλέγω προσεκτικά με ποιον θα κάνω μια ουσιαστική συζήτηση και σε ποιον θα εμπιστευτώ κάτι που με απασχολεί. Παλαιότερα ήμουν πιο απλωμένη. Τρέχει πολύ γρήγορα ο χρόνος και δεν πρέπει ν’ αναλωνόμαστε σε μικρά και ασήμαντα. To συνειδητοποίησα την εποχή του Covid. Βρέθηκα μόνη με τον εαυτό μου. Αυτό επηρεάζει και τον τρόπο που επιλέγω τα έργα που θα παίξω.

Αν δεν κάνω λάθος, είχατε πάντα τη δυνατότητα επιλογής. Ακόμη περισσότερο, φαντάζομαι, τώρα. Λειτουργεί υπέρ σας ο χρόνος.

Ο χρόνος είναι κάτι πολύ σχετικό. Κάνω αυτά που θέλω. Ημουν πάντα επιλεκτική. Ηθελα να κάνω καλές παραγωγές, όχι πολλές. Ακολουθούσα το ένστικτό μου. Αυτά δεν σ’ τα διδάσκει κανείς, δεν σε προστατεύει κανείς. Κανείς δεν σου λέει, για παράδειγμα, πώς θα επιλέξεις τον σωστό μάνατζερ.

Υπό το βάρος όλων αυτών των εμπειριών και των βιωμάτων, τι συναισθήματα σας προκαλούνται όταν έρχεται στο μυαλό σας το κοριτσάκι που καθόταν στο χαλί και άκουγε δίσκους στο πατρικό του στη Λάρισα;

Είναι κάτι που κάνω ακόμη. Με τον ίδιο τρόπο ακούω μουσική όταν θέλω να αφοσιωθώ σε κάτι ή να μελετήσω. Τότε άκουγα χωρίς κανόνα ή φίλτρο, τελείως αθώα. Τώρα παρατηρώ τη φόρμα του έργου, τη μορφολογία του, την αίσθηση που δίνει.

Σας λείπει η εποχή που ακούγατε χωρίς φίλτρο, όπως είπατε;

Δεν μπορώ να επιλέξω. Μου αρέσει που μπορώ ν’ αναλύω και να προσεγγίζω ένα έργο με τεχνικούς όρους.

Ακούτε διαφορετικά τη Μαρία Κάλλας και θα ήθελα να μου πείτε τι διαφορετικό υπάρχει στις σημερινές ακροάσεις.

Φυσικά έτσι είναι. Τότε άκουγα μια ωραία φωνή και μαγευόμουν και τώρα ακούω έναν άνθρωπο που έχει πληγωθεί. Τον πόνο της ψυχής της. Αφοσιώνομαι σε αυτό που μου λέει εκείνη τη στιγμή. Μέσω του τραγουδιού εντοπίζω τις τάσεις φυγής που είχε. Εχει μια τεράστια αλήθεια ο ήχος της και γι’ αυτό δεν μπορεί να ξεπεραστεί. Είναι μια γυμνή ψυχή την ώρα που ερμηνεύει. Αυτό με τρελαίνει. Το τεχνικό κομμάτι δεν με απασχολεί.

Εχετε φτάσει στο σημείο που ονειρεύεστε;

Ο καθένας κάνει αυτό που του επιτρέπει το μυαλό του, η εμπειρία του, η τεχνική του, η φωνή του, η τύχη. Επίσης μετρούν και οι επιλογές που κάνεις. Εγώ ήθελα να ζήσω και τη μητρότητα και αυτό απαιτεί χρόνο. Δεν είμαι η καριερίστα που δεν έχει παιδί. Είναι διαφορετικές οι ισορροπίες και οι ανάγκες που πρέπει να καλύψεις, διαφορετικών ανθρώπων.

Ο μεγαλύτερος εχθρός μιας λυρικής τραγουδίστριας ποιος είναι;

Η απληστία. Πρέπει να ξέρεις πού βρίσκεσαι και τι πρέπει να κάνεις και πώς. Μετά την απληστία έρχεται η έπαρση και μετά την έπαρση η έλλειψη αυτογνωσίας και σοβαρότητας. Δεν ξέφυγα ποτέ γιατί όταν είχα προτάσεις εκτός του ρεπερτορίου μου, στις οποίες δεν μπορούσα ν’ ανταποκριθώ πριν από δέκα χρόνια – όπως η «Μαντάμα Μπατερφλάι» ή η «Τόσκα» -, έλεγα «όχι». Εύκολα μπορείς να «πέσεις». Και αν πέσεις ποιος θα σε σηκώσει;

Είναι λαμπερός και αδυσώπητος ο χώρος της όπερας, και για τις γυναίκες λίγο περισσότερο ίσως;

Το #MeToo αφορά όλους τους εργασιακούς χώρους. Δεν ήταν λίγες οι φορές που κλείδωνα το καμαρίνι μου για να είμαι ασφαλής γιατί ήθελα να μείνω όσο το δυνατόν πιο μακριά από έναν συγκεκριμένο άνθρωπο. Εχω υποστεί παρενοχλήσεις, απρεπείς συμπεριφορές και αδικίες. Σε ένα master class, όπου στο τέλος θα κάναμε παραστάσεις, μία από τις τραγουδίστριες είχε μεγαλύτερη εύνοια γιατί είχε ερωτική σχέση με έναν από τους παράγοντες του θεάτρου. Ομως αυτό είναι κάτι που συμβαίνει και πρέπει ν’ αποδεχθείς το πώς θα πορευτείς.

Είχε επιπτώσεις ο δικός σας τρόπος;

Πολλές. Από κακές συμπεριφορές πάνω στη σκηνή – να τραγουδάει μέσα στο αφτί μου, για παράδειγμα – ή να μη με επιλέξουν ξανά για συνεργασία. Ερχονταν όμως άλλες και προχωρούσα. Αυτά δεν με κλόνισαν πραγματικά.

Τι σας έχει κλονίσει;

Ο θάνατος του πατέρα μου. Μόλις γύρισα από το Παρίσι, όπου τραγουδούσα Ντόνα Αννα, έφυγα κατευθείαν για τη γενέτειρά μου, τη Λάρισα. Πρόλαβα τον πατέρα στα τελευταία του. Σκεφτόμουν να ακυρώσω την παραγωγή του «Σιμόν Μποκανέγκρα» που ξεκινούσε έξι μέρες μετά την κηδεία του, αλλά δεν το έκανα. Ούτε ο πατέρας μου θα το ήθελε. Πήρα την κόρη μου και πήγαμε. Ο ρόλος της Αμέλια που πενθεί τον πατέρα της στο τέλος του έργου ήταν βάλσαμο και συντροφιά στο δικό μου πένθος, στην πραγματική μου ζωή. Οποτε και αν έχω ξαναπαίξει την Αμέλια, όποτε και αν ανοίξω τη συγκεκριμένη παρτιτούρα, ο ρόλος με πάει σε εκείνη τη δύσκολη στιγμή.