Γιατί μας τρομάζουν «αι ειδοί του Μαρτίου»;

Για τους σινεφίλ «Αι ειδοί του Μαρτίου» είναι ο τίτλος της πολιτικής ταινίας με σκηνοθέτη και πρωταγωνιστή τον Τζορτζ Κλούνι. Στους φίλους της ποίησης η ίδια φράση φέρνει συνειρμικά στον νου το ποίημα του Κ.Π. Καβάφη «Μάρτιαι ειδοί». Για όσους αγαπούν την Ιστορία η δυσνόητη αυτή φράση συνδέεται με μία από τις πιο σημαντικές σελίδες της, και συγκεκριμένα με μια ηχηρή πολιτική δολοφονία, εκείνη του Ιουλίου Καίσαρα το 44 π.Χ.

Επί της ουσίας όμως οι ειδοί του Μαρτίου ήταν, σύμφωνα με το ρωμαϊκό ημερολόγιο, η 15η Μαρτίου. Με τον όρο «ειδοί», idus στα λατινικά, οι Ρωμαίοι ονόμαζαν το τρίτο δεκαήμερο κάθε μήνα. Τα άλλα δύο ήταν οι καλένδες και οι νώνες. Οταν ο ρωμαϊκός μήνας ήταν σεληνιακός, οι ειδοί αντιστοιχούσαν με την πανσέληνο, το σημείο διαίρεσης του μήνα, δηλαδή, σε δύο ίσα μέρη.

Ο Πλούταρχος μας πληροφορεί πως ένας μάντης είχε προειδοποιήσει τον Ιούλιο Καίσαρα να προσέχει τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Ο ρωμαίος στρατηλάτης και πολιτικός, ωστόσο, αγνόησε τον χρησμό. Τη 15η Μαρτίου μάλιστα συνάντησε τον μάντη στον δρόμο, ενώ πήγαινε στη Σύγκλητο, και τον ειρωνεύτηκε λέγοντάς του ότι «έφθασαν οι ειδοί», υπονοώντας πως δεν του είχε συμβεί κάτι κακό όπως ήθελε η πρόβλεψη. «Ναι, αλλά δεν πέρασαν», του απάντησε ο μάντης. Μέσα στο πλήθος, σύμφωνα με τον Πλούταρχο πάντα, εμφανίστηκε κι ο έλληνας σοφιστής Αρτεμίδωρος ο Κνίδιος, που επιχείρησε να ενημερώσει τον Καίσαρα για τη συνωμοσία εναντίον του, χωρίς επιτυχία. Ο ηγεμόνας, απολαμβάνοντας τις επευφημίες του πλήθους, έφτασε στη Γερουσία χωρίς να λάβει γνώση για την πλεκτάνη που υφαινόταν εις βάρος του.

Τη συνέχεια της 15ης Μαρτίου του 44 π.Χ. τη γνωρίζουμε όλοι. Ο Ιούλιος Καίσαρας δολοφονείται από τον έμπιστό του Βρούτο και τον πολιτικό της αριστοκρατικής μερίδας Κάσσιο. Οι δύο συνεργοί αναγκάζονται να διαφύγουν εκτός Ρώμης, καθώς η κατακραυγή είναι μεγάλη. Φθάνουν στην Ελλάδα, αρχικά στην Αθήνα, και αρχίζουν να προετοιμάζονται για να επανακάμψουν. Εν τω μεταξύ ο νομισματοκόπος Λούκιος Πλετόριος Κεστιανός κόβει ένα νόμισμα για λογαριασμό του Βρούτου σε περιφερόμενο νομισματοκοπείο που χρησιμοποιεί το διάστημα που ο Βρούτος με τον Κάσσιο βρίσκονται στη Μακεδονία. Στη μία όψη του είναι χαραγμένη η επιγραφή «Ειδοί Μαρτίου» ανάμεσα σε δύο ξίφη, τα οποία αντιπροσωπεύουν τα όπλα του Βρούτου και του Κάσσιου. Στο κέντρο απεικονίζεται ο σκούφος της δημοκρατίας, τον οποίο έπαιρναν συνήθως οι απελεύθεροι δούλοι.

Στην άλλη όψη έχει αποτυπωθεί η κεφαλή του Βρούτου, η οποία περιβάλλεται από την επιγραφή BRUT(US) IMP(ERATOR) L(UCIUS) PLAET(ORIUS) CEST(IANUS).

Ιστορικά γεγονότα

Οσο κι αν οι ειδοί του Μαρτίου έχουν επί της ουσίας ταυτιστεί με τη δολοφονία του Ιουλίου Καίσαρα συνεπεία της προδοσίας του έμπιστού του Βρούτου, δεν είναι το μοναδικό σημαντικό γεγονός που έχει ταυτιστεί με τη συγκεκριμένη ημερομηνία.

Το ημερολόγιο έδειχνε 15 Μαρτίου 1917 όταν ο τσάρος Νικόλαος Β’ της Ρωσίας υπέγραψε τα έγγραφα της παραίτησής του, θέτοντας τέλος στη δυναστεία των Γκότορπ – Ρομανόφ που είχε στα χέρια της την εξουσία επί 155 χρόνια και εγκαινιάζοντας την κυριαρχία των μπολσεβίκων. Ο ίδιος και η οικογένειά του πιάστηκαν αιχμάλωτοι και τον Ιούλιο του 1918 εκτελέστηκαν.

Την ίδια ημερομηνία, αλλά 22 χρόνια αργότερα, οι δυνάμεις του Χίτλερ κατέλαβαν την Τσεχοσλοβακία, σβήνοντας τη χώρα από τον ευρωπαϊκό χάρτη. Στις 15 Μαρτίου του 1943 αναχώρησε από τη Θεσσαλονίκη και ο πρώτος συρμός με Ελληνες Εβραίους και προορισμό το Αουσβιτς. Ακολούθησαν πολλοί ακόμη που μετέφεραν συνολικά 48.000 και πλέον ελληνικής καταγωγής Εβραίους στο Αουσβιτς, στο Μπιργκενάου και στο Μπέργκεν – Μπέλσεν, ενώ την ίδια ακριβώς μέρα οι στρατιωτικές επιχειρήσεις εξελίσσονταν στο ίδιο πεδίο με τις σημερινές: οι Γερμανοί ανακατελάμβαναν το Χάρκοβο από τα σοβιετικά στρατεύματα.

Από τον Όθωνα

Ο Γάιος Ιούλιος Καίσαρας μπορεί να δολοφονήθηκε στις 15 Μαρτίου, δεν είναι όμως η μοναδική προσωπικότητα με παγκόσμια απήχηση που άφησε την τελευταία της πνοή τη συγκεκριμένη ημερομηνία. Κάπου 2.019 χρόνια αργότερα, στις 15 Μαρτίου 1975, πέθανε σε ηλικία 69 ετών στο Παρίσι ένα πρόσωπο – μύθος για τον χώρο της ναυτιλίας και της οικονομίας εν γένει, ο Αριστοτέλης Ωνάσης.

Η 15η Μαρτίου ωστόσο δεν είναι συνδεδεμένη μόνο με απώλειες, αλλά και με γεννήσεις σπουδαίων προσωπικοτήτων, όπως του σπουδαίου ποιητή Αγγελου Σικελιανού (1884), ενώ έχει επηρεάσει και με έναν ακόμη τρόπο τη νεότερη ελληνική ιστορία καθώς τη συγκεκριμένη ημέρα, το 1838, ο Οθωνας υπέγραψε το βασιλικό διάταγμα βάσει του οποίου η 25η Μαρτίου καθιερώθηκε ως ημέρα εθνικής εορτής.

Κλείνοντας, δε, και δεδομένου ότι βρισκόμαστε ακόμη στη σκιά της πανδημίας, ας θυμηθούμε πως στις 15 Μαρτίου 1813 γεννήθηκε ένας από τους «πατέρες» της σύγχρονης επιδημιολογίας, ο βρετανός γιατρός Τζον Σνόου.