Οι διαθλάσεις του διεθνούς δικαίου στα εθνικά συμφέροντα

Τα γραφεία της ΕΔΑ ήταν κίτρινα και ζεστά. Με είχε πάει ο πατέρας μου (πρέπει να ήμουν πέντε ή έξι), κόσμος πηγαινοερχόταν, ακούρευτα, ιδρωμένα στελέχη, στο βάθος του κεντρικού διαδρόμου δέσποζε ένα τεράστιο σήμα της ειρήνης. Η προδικτατορική ΕΔΑ (η ιστορικά πιο έγκυρη και πολύπλευρη μορφή Αριστεράς) είχε θεμελιώσει την πολιτική της στον πασιφισμό και τον κοινοβουλευτισμό. Αργότερα και για πολλά χρόνια, ο Γιάννης Ρίτσος, στα μαζικά φεστιβάλ ΚΝΕ Οδηγητή (της πιο οργανωμένης μορφής Αριστεράς), απήγγειλε την «Ειρήνη», ένα ποίημα εύληπτο στον, ανεξοικείωτο με την ποίηση, εργάτη. Ο ταλαντούχος Ανδρέας Παπανδρέου και το ΠΑΣΟΚ (η πιο ευφάνταστη μορφή Αριστεράς) με τις κινήσεις των έξι ηγετών το 1984 μετέβαλε το ειρηνιστικό αίτημα σε διεισδυτικό εργαλείο διεθνούς πολιτικής παραγωγής και εγγραφής της Ελλάδας (δεν είχε ίσως επιχειρησιακό αποτέλεσμα, αλλά πολιτικό και συμβολικό).

Ακούγοντας τις επικριτικές φωνές για «πασιφιστική ουδετερότητα», σε σχέση με όσα διαδραματίζονται στην Ουκρανία, σκέφτομαι ότι το αίτημα ειρήνης, εκτός από μια πολιτική επιλογή – κατασκευή, σε μεγάλο βαθμό είναι και βίωμα. Πιθανόν σε πολλές φάσεις της Ιστορίας ο πασιφισμός να έκρυβε και να κρύβει πονηρίες, πολιτικές μεθοδεύσεις, μια ήπια υπονόμευση του ιμπεριαλισμού κ.λπ.

Στην πιο αθώα εκδοχή μπορεί να είναι το επιχείρημα του αδυνάτου. Αλλά ας μην ξεχνάμε ότι η ειρηνιστική επιλογή, όχι μόνο ως αίτημα αλλά ως δομημένη, χτισμένη εξωτερική πολιτική, θεμελίωσε την πιο προωθημένη μορφή της ελληνικής δημοκρατίας και ως την κρατική και ως την πολιτιστική οντότητά της. Οσοι ανακαλούν τον μεγάλο πατριωτικό πόλεμο και το Στάλινγκραντ ή το Κουρσκ θα είναι σοκαρισμένοι από τον τωρινό επιθετικό πόλεμο. Αλλά θα ήθελα να επιμείνω σε κάτι πέρα από τη γεωπολιτική διάσταση. Οι οικογένειες που θα χωριστούν, οι κάτοικοι που θα εκδιωχθούν (για πάντα και όχι παροδικά), οι απίστευτες πράξεις εκδίκησης, οι διώξεις και συμμοριτισμοί που θα συμβαίνουν, και μάλιστα όταν σβήσουν τα τηλεοπτικά φώτα, θα είναι μια μακροχρόνια και μαύρη επίπτωση, πολύ πέρα από τη συμφωνία κατάπαυσης του πυρός. Προσωπικές αντιδικίες, κτηματικές, ερωτικές, επαγγελματικές, οικογενειακές διαφορές θα λύνονται με αίμα, σε μια πλήρη απενοχοποίηση, στην πλήρη ασυδοσία που εγκαθιστά ο πόλεμος.

Γιατί ο πόλεμος εγκαθιστά πολύ βαρύτερες συνέπειες μακροχρόνια και μετά τη λήξη του. Φαντάζεσαι τι θα ακολουθήσει στην Ουκρανία. Τι αβυσσαλέο μίσος, ενδοκοινωνικό, φυλετικό, γλωσσικό, πολιτιστικό, καταγωγικό έχει απελευθερωθεί. Και τότε, ίσως αρχίσεις να καταλαβαίνεις τον παρατεταμένο χαρακτήρα του εγκλήματος. Με αυτή την έννοια (και παραφράζοντας τον Μακρόν), τα χειρότερα είναι μπροστά μας. Πολύ πιθανόν (ακόμα μία φορά στην Ιστορία μας) να χτίσουμε πόλεις για την κοινότητα των διωγμένων, εκχερσωμένων συμπατριωτών ή προσφύγων από την Ουκρανία.

Ο πασιφισμός δεν είναι ουδετεροφροσύνη, αλλά προϋποθέτει ψύχραιμο πολιτικό σχέδιο που κατά κάποιο τρόπο «βγαίνει έξω» από τον χρόνο των γεγονότων. Που αναπτύσσεται και σε κρίσιμες ζώνες, όπως (για παράδειγμα) είναι οι εκπαιδευτικές πολιτικές στις ελληνικές κοινότητες, οι οποίες πρέπει να επανασυσταθούν και «αναδιεκδικηθούν» μετά τον πόλεμο. Ο πολιτικός παρεμβατισμός δεν μπορεί να είναι απλή, μονοσήμαντη (και ριψοκίνδυνη) επιχειρησιακή «συνδρομή» με βάση στερεότυπα. Η παρέμβαση προϋποθέτει δουλεμένη πολιτική σύλληψη, στρατηγική και όχι τυπολατρική εφαρμογή manuals.

Ο πόλεμος είναι ένα γενικό και τραγικό γεγονός, που συνήθως αντιμετωπίζεται με τις διαθλάσεις του διεθνούς δικαίου στα επιμέρους εθνικά συμφέροντα.