Ουκρανία: Ανάμεσα στο μύθο και στην πραγματικότητα

Η Ουκρανία υπάρχει ή είνε μύθος; Ένα προ εικοσαετίας εν Ρώμη εκδοθέν βιβλίον του πρίγκηπος Αλεξάνδρου Βολκόνσκυ μάς βεβαιώνει ότι πράγματι πρόκειται περί μύθου. Πρώτον το όνομα «Ουκρανία» εις την ρωσσικήν γλώσσαν σημαίνει κάτι τι ωσάν «παραμεθόριος περιφέρεια» και «Ουκρανοί» σημαίνει κάτι τι παρόμοιον προς το «κάτοικοι των συνόρων» –«Ακρίται» θα ελέγαμεν ημείς– δι’ ο και υπάρχουν «Ουκρανοί» διαφόρων νυν ή τέως ρωσσικών χωρών, Ουκρανοί της Ρωσσίας, Ουκρανοί της Πολωνίας, Ουκρανοί της Λιθουανίας, της Τσεχοσλοβακίας κλπ. Στοιχείον ειδικής εθνότητος δεν υπάρχει εις την λέξιν αυτήν και μόνον Γερμανοί και Πολωνοί ιστορικοί προσεπάθησαν, γράφουν οι αδελφοί Ταρώ, να δημιουργήσουν τεχνητώς την «εθνότητα» των Ουκρανών και τούτο διά πολιτικούς, εναντίον της Ρωσσίας στρεφομένους, λόγους.

Η ιστορική πραγματικότης όμως δεν γνωρίζει τους Ουκρανούς. Αι μεσαιωνικαί πηγαί δεν ομιλούν πουθενά περί Ουκρανών, οι δε Βυζαντινοί ιστορικοί έκαμαν την διάκρισιν των δύο Ρωσσιών, της ανατολικής Ρωσσίας ή Μοσχοβίας και της δυτικής Ρωσσίας ή Μικρορωσσίας, η οποία περιελάμβανε τας περιφερείας του Κιέβου, του Τσέρνιγκωφ, της Βολονίας, της Πολτάβας και της Γαλικίας και είχε πρωτεύουσαν το Κίεβον. Η Μικρορωσσία αυτή, εις την περιοχήν της οποίας τοποθετούν οι δημιουργήσαντες, κατά τον πρίγκηπα Βολκόνσκυ, την «Ουκρανίαν», εκυριεύθη κατά τον 13ον αιώνα από τους Τατάρους, αργότερα δε από τους Λιθουανούς, γενομένη πάλιν πολωνική διά του γάμου κάποιου Λιθουανού δουκός με μίαν πριγκήπισσαν Πολωνίδα και της αναρρήσεώς του εις τον βασιλικόν θρόνον της Πολωνίας.

Έκτοτε αι τύχαι της Μικρορωσσίας, εις την περιοχήν της οποίας τοποθετείται η περίφημος αυτή «Ουκρανία», αναφέρονται εις την ρωσσικήν ιστορίαν των αιώνων εκείνων οι οποίοι είδαν την ένωσιν των δύο Ρωσσιών και οι οποίοι δεν εγνώρισαν την εθνότητα «Ουκρανία».

Διά πρώτην φοράν περί το τέλος του 18ου αιώνος, λέγει πάντοτε το ζεύγος Ταρώ, αναφερόμενον εις τον πρίγκηπα Βολκόνσκυ, ένας Πολωνός ιστορικός και πολιτικός συγγραφεύς, ο κόμης Ποτόκι, έρριψε την ιδέαν της «Ουκρανίας», αποβλέπων εις το να χωρίση πάλιν τους Ρώσσους και να εμποδίση, ούτως ειπείν, τους Μικρορώσσους, τους Ρώσσους του Πόντου, τους «Ουκρανούς» κατ’ αυτόν, να βασίζωνται επί των αδελφών των του Βορρά των Μοσκοβιτών. Ο απώτερος πολιτικός σκοπός της προσπαθείας αυτής του Ποτόκι ήτον η τόνωσις της θέσεως της Πολωνίας, η οποία θα εγίνετο ισχυροτέρα διά της υπάρξεως δύο Ρωσσιών: η Πολωνία θα ημπορούσε «να τα βγάλη πέρα» με την Μικρορωσσίαν μόνον, δεν είχεν όμως τας ιδίας ελπίδας ευρισκομένη αντιμέτωπος μιας ολοκλήρου ηνωμένης Ρωσσίας.

[…]

Οι υπέρμαχοι όμως της ανεξαρτησίας της «Ουκρανίας» δεν εσταμάτησαν τας προσπαθείας των και επιδιώκουν οπωσδήποτε τον χωρισμόν της Ουκρανίας από την Ρωσσίαν, ενώ ταυτοχρόνως ανακατώνουν εις τας σχετικάς συζητήσεις και το όνομα «Ρουθήνοι» και ομιλούν περί Ρουθήνων της Γαλικίας –της Πολωνίας σήμερον– και περί Ρουθήνων της Καρπαθιακής Ρωσσίας – Τσεχοσλοβακίας σήμερον.

Έτσι, λέγει το άρθρον της γαλλικής εφημερίδος, εδημιουργήθη η σύγχυσις την οποίαν αναφέραμεν εν αρχή της επισκοπήσεώς μας αυτής, της οποίας την ευθύνην οφείλομεν να αποδώσωμεν πλήρως εις τους αδελφούς Ταρώ και δι’ αυτών εις τον πρίγκηπα Βολκόνσκυ.

Ημείς δεν πρόκειται να επιλύσωμεν το ζήτημα τούτο. Εκθέτοντες τας αντιλήψεις αυτάς των Ταρώ – Βολκόνσκυ εξηγούμεν ότι ως Ουκρανοί και Ρουθήνοι χαρακτηρίζονται σήμερον γενικώς οι κάτοικοι συνοριακών περιφερειών της Ρωσσίας, της Πολωνίας και της Τσεχοσλοβακίας, οι οποίοι, λέγουν τώρα οι υπέρμαχοι της ουκρανικής ανεξαρτησίας, δεν είνε Ρώσσοι αλλά ιδιαίτερος τύπος ιδιαιτέρας σλαυϊκής φυλής, περιλαμβανούσης πέντε ή επτά εκατομμύρια ψυχών που κατοικούν εις την Ανατολικήν Γαλικίαν, εν εκατομμύριον ευρισκόμενον εις την Καρπαθιακήν Ρωσσίαν της Τσεχοσλοβακίας και τα εκατομμύρια των Ουκρανών της Σοβιετικής Ρωσσίας.

Είνε, λοιπόν, ή δεν είνε ξεχωριστή εθνότης η Ουκρανία; […] Εις την πολιτικήν ορολογίαν τής σήμερον οι όροι Ουκρανία και Ουκρανοί και Ρουθήνοι υπάρχουν, την τύχην δε της πραγματικής αυτής ή συμβατικής εθνότητος θα κανονίση οριστικώς η γενική εξέλιξις των ευρωπαϊκών πραγμάτων και δη σήμερον ή αύριον. Ή ίσως και ποτέ…

*Αποσπάσματα από πρωτοσέλιδο άρθρο της εφημερίδας «Αθηναϊκά Νέα» στις 29 Νοεμβρίου 1938, λίγο πριν ξεσπάσει ο ολέθριος –και για τον ουκρανικό λαό– Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Το εν λόγω άρθρο, που έφερε τον τίτλο «Ουκρανοί και Ρουθήνοι και η θέσις των εις την Ευρώπην», συνιστούσε την περιληπτική απόδοση ενός κειμένου των αδελφών Ζερώμ και Ζαν Ταρώ –γάλλων λογίων και δημοσιογράφων–, που είχε δημοσιευτεί στην «Εσπέραν» των Παρισίων.

Δύο σχόλια και μόνο από πλευράς μου.

Το πρώτο, ότι η μελέτη των ιστορικών πηγών, ανεξάρτητα από τον ιδεολογικό προσανατολισμό των εκάστοτε ειδικών που ασχολούνται με την καταγραφή της ιστορίας, μας βοηθά να συνειδητοποιήσουμε και –μέχρις ενός σημείου– να κατανοήσουμε το πολυσύνθετο των διεθνών σχέσεων και το δυσεπίλυτο (ή και ανεπίλυτο ενίοτε) των διακρατικών διαφορών.

Το δεύτερο, ότι ο συντάκτης που είχε επιφορτιστεί με την ευθύνη της παρουσίασης του άρθρου των αδελφών Ταρώ στα «Αθηναϊκά Νέα», πριν από 84 ολόκληρα χρόνια, είχε συναίσθηση του ιστορικού βάθους και της πολυπλοκότητας του Ουκρανικού ζητήματος – τούτο υποδηλώνει και η τελευταία προφητική πρότασή του.