Ουκρανία: Πώς θα μπορούσε να διωχθεί ο Πούτιν για εγκλήματα πολέμου;

Το αμερικανικό Πεντάγωνο κατηγόρησε αυτή την εβδομάδα τη Ρωσία για εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία και ανέφερε ότι συλλέγει τα πειστήρια.

«Σίγουρα βλέπουμε ξεκάθαρες ενδείξεις ότι οι ρωσικές δυνάμεις διαπράττουν εγκλήματα πολέμου» υποστήριξε την Δευτέρα ο εκπρόσωπος του αμερικανικού υπουργείου Άμυνας Τζομ Κίρμπι.

«Θα συνεισφέρουμε στη διαδικασία της διερεύνησης. Το τι θα προκύψει από αυτό δεν είναι απόφαση που θα λάβει η ηγεσία του Πενταγώνου» διευκρίνισε.

Είχε προηγηθεί η περίφημη δήλωση του προέδρου Τζο Μπάιντεν που χαρακτήρισε τον ρώσο ομόλογό του Βλαντιμίρ Πούτιν εγκληματία πολέμου.

Ωστόσο νομικοί που μίλησαν για το θέμα στο Reuters επισήμαναν ότι η δίωξη του Πούτιν ή άλλων ρώσων αξιωματούχων πιθανότατα θα συναντήσει εμπόδια και μπορεί να απέχει χρόνια.

Πώς ορίζονται τα εγκλήματα πολέμου;

Το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο (ΔΠΔ) της Χάγης ορίζει τα εγκλήματα πολέμου ως «σοβαρές παραβιάσεις» των Συνθηκών της Γενεύης που συμφωνήθηκαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και καθορίζουν τους ανθρωπιστικούς νόμους που πρέπει να τηρούνται σε καιρό πολέμου. Τέτοιες παραβιάσεις είναι η στόχευση πολιτών και οι επιθέσεις σε στρατιωτικούς στόχους οι οποίες έχουν ως αποτέλεσμα «υπερβολικές» απώλειες αμάχων.

Η Ουκρανία και οι Δυτικοί σύμμαχοί της κατηγορούν την Ρωσία ότι επιτίθεται σε πολίτες αδιακρίτως, κάτι που αρνείται η Μόσχα.

Η ΕΣΣΔ επικύρωσε τη Συνθήκη της Γενεύης το 1954. Το 2019 απέσυρε την αναγνώριση ενός από τα πρωτόκολλα της Συνθήκης, παραμένει όμως εταίρος των υπόλοιπων συμφωνιών.

Πώς μπορεί να εξελιχθεί η υπόθεση;

Ο εισαγγελέας του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου Καρίμ Καν δήλωσε προ ημερών ότι ανοίγει έρευνα για ενδεχόμενα εγκλήματα πολέμου στην Ουκρανία.

Ούτε η Ρωσία ούτε η Ουκρανία είναι μέλη του ΔΠΔ και η Μόσχα δεν αναγνωρίζει το δικαστήριο. Η Ουκρανία όμως έδωσε τη συγκατάθεσή της στο δικαστήριο για τη διερεύνηση τυχόν εγκλημάτων στο έδαφός της από την προσάρτηση της Κριμαίας στη Ρωσία το 2014.

Η Ρωσία πιθανότατα θα αποφάσιζε αποφασίσει να μην συνεργαστεί με το ΔΠΔ και οποιαδήποτε τυχόν δίκη θα καθυστερούσε μέχρι τη σύλληψη των κατηγορουμένων.

Πότε θεωρούνται οι ενδείξεις απόδειξη;

Το ΔΠΔ θα εκδώσει ένταλμα σύλληψης αν οι εισαγγελείς έχουν «εύλογη βάση να πιστεύουν» ότι διαπράχθηκαν εγκλήματα πολέμου. Για υπάρξει καταδίκη, οι κατήγοροι πρέπει να αποδείξουν ότι οι κατηγορούμενοι είναι ένοχοι χωρίς να υπάρχει «εύλογη αμφιβολία».

Για τις περισσότερες κατηγορίες, αυτό σημαίνει απόδειξη της πρόθεσης. Ένας τρόπος να συμβεί αυτό είναι να δείξουν οι κατήγοροι ότι δεν υπήρχαν στρατιωτικοί στόχοι στην περιοχή της επίθεσης και ότι δεν επρόκειτο για ατύχημα.

«Αν συμβαίνει ξανά και ξανά και η στρατηγική δείχνει να είναι η στόχευση πολιτών σε αστικές περιοχές, αυτό αποτελεί ισχυρή ένδειξη πρόθεσης» εξήγησε ο Άλεξ Ουάιτινγκ, επισκέπτης καθηγητής της Νομικής Σχολής του Χάρβαρντ.

Ποιος θα μπορούσε να διωχθεί;

Οι έρευνες για εγκλήματα πολέμου μπορούν να εστιαστούν σε στρατιώτες, διοικητές και αρχηγούς κρατών.

Οι εισαγγελείς θα μπορούσαν να παρουσιάσουν ενδείξεις ότι ο Πούτιν διέπραξε εγκλήματα πολέμου διατάσσοντας παράνομες επιθέσεις ή αποτυγχάνοντας να αποτρέψει εγκλήματα που είχαν περιέλθει σε γνώση του.

Είναι όμως δύσκολο να αποδειχθεί σύνδεση ανάμεσα στις εντολές ενός ηγέτη και εγκλήματα στο πεδίο της μάχης, επισήμανε η Άστριντ Ρέισινγκερ Κορασίνι του Τμήματος Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Βιέννης,

«Και όσο πιο ψηλά προχωράμε τόσο πιο δύσκολο γίνεται» είπε.

Γιατί είναι δύσκολο να υπάρξουν καταδίκες;

Ειδικοί εκτίμησαν ότι ο βομβαρδισμός ενός μαιευτηρίου και ενός θεάτρου στη Μαριούπολη που ήταν γνωστό ότι προσέφεραν καταφύγιο σε παιδιά δείχνουν να υπόκεινται στον ορισμό των εγκλημάτων πολέμου.

Όμως, εκτός από τη δυσκολία στην απόδειξη της πρόθεσης και τη σύνδεση ηγετών με τις συγκεκριμένες επιθέσεις, οι εισαγγελείς πιθανώς θα δυσκολεύονταν να συλλέξουν πειστήρια, για παράδειγμα αναφορές μαρτύρων που ίσως είναι απρόθυμοι να μιλήσουν από φόβο.

Στην περίπτωση της Ουκρανίας, οι εισαγγελείς θα πρέπει να εξετάζουν δημόσια διαθέσιμες φωτογραφίες και βίντεο. «Σε καμία περίπτωση δεν είναι γρήγορη διαδικασία» επισήμανε η Ρεμπέκα Χάμιλτον, καθηγήτρια Νομικής στο Αμερικανικό Πανεπιστήμιο.

Δύσκολη μπορεί να είναι και η προσαγωγή των κατηγορουμένων στο δικαστήριο, δεδομένου ότι η Μόσχα σχεδόν σίγουρα θα αρνηθεί να εφαρμόσει εντάλματα σύλληψης. Μόνη ελπίδα είναι ο εντοπισμός τους στο εξωτερικό.

Υπάρχει προηγούμενο;

Από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα το ΔΠΔ έχει δικάσει 30 υποθέσεις, ορισμένες με πολλούς κατηγορουμένους. Οι δικαστές του έχουν καταδικάσει πέντε άτομα για εγκλήματα πολέμου, εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας και γενοκτονία, ενώ απάλλαξαν τέσσερις άλλους. Ο κογκολέζος πολέμαρχος Τόμας Λουμπάνγκα Ντίλο καταδικάστηκε το 2012.

Το ΔΠΔ έχει επίσης εκδώσει εντάλματα σύλληψης για αρκετούς κατηγορουμένους που παραμένουν ελεύθεροι.

Το 1993, ο ΟΗΕ δημιούργησε το ανεξάρτητο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για την Πρώην Γιουγκοσλαβία για εγκλήματα που διαπράχθηκαν στα Βαλκάνια. Το δικαστήριο απήγγειλε κατηγορίες σε 161 άτομα και καταδίκασε 90 για τον πόλεμο στη Γιουγκοσλαβία.

Από ξεχωριστό δικαστήριο που δημιουργήθηκε ad hoc καταδικάστηκε ο πρώην πρόεδρος της Λιβερίας Τσαρλς Τέιλορ.

Ειδικοί δεν θεωρούν απίθανο να δημιουργηθεί ξεχωριστό δικαστήριο και στην περίπτωση της Ουκρανίας, κάτι που θα μπορούσε να γίνει μέσω του ΟΗΕ ή νέας συνθήκης.