Πόλεμος στην Ουκρανία: Η παράλληλη φυγή των Ρώσων πολιτών

Με την εισβολή που ο πρόεδρό τους, Βλαντίμιρ Πούτιν, διέταξε στη γειτονική Ουκρανία, δεκάδες εκατομμύρια Ρώσοι είδαν τη ζωή τους να αλλάζει εν μια νυκτί.

Για την εγχώρια ελίτ που συνεχίζει να «περιστρέφεται» γύρω από το Κρεμλίνο -από ολιγάρχες, έως πολιτικούς- μπορεί μεν να υπάρχουν διάφοροι τρόποι και χώρες για να παρακάμψουν τις δυτικές κυρώσεις.

Όμως για τους απλούς πολίτες, η κατάρρευση του ρουβλιού σηματοδοτεί μια βίαιη φτωχοποίηση και ο πόλεμος ένα νέο Σιδηρούν Παραπέτασμα, πρωτόγνωρο για τις νεότερες γενιές.

Για δεκάδες χιλιάδες -κυρίως κατοίκους μεγαλουπόλεων, εργαζόμενους σε ξένες εταιρείες και μέλη της υπό αφανισμό μεσαίας τάξης- η φυγή φαντάζει η μόνη λογική επιλογή.

Σύμφωνα με τον Ρώσο οικονομολόγο και καθηγητή στο Πανεπιστήμιο του Σικάγο, Κονσταντίν Σόνιν, μόνο στις πρώτες δύο εβδομάδες του πολέμου περισσότεροι από 200.000 είχαν ήδη εγκαταλείψει τη Ρωσία.

Αρκετοί έφυγαν με ΙΧ και τρένα, διασχίζοντας είτε τα βόρεια σύνορα προς τη Φινλανδία, την Εσθονία και τη Λετονία (όπου όμως απαιτείται βίζα για τη ζώνη Σένγκεν) ή αντίθετα προς νότο, σε χώρες του Καυκάσου και της Κεντρικής Ασίας.

Άλλοι έκλεισαν εισιτήριο για μία από τις λίγες εναπομείνασες -εξ ου και πλέον πανάκριβες- πτήσεις προς χώρες που δεν έχουν κλείσει τον εναέριο χώρο τους στη Ρωσία, όπως η Τουρκία και το Ισραήλ.

«Η αρμενική κυβέρνηση μιλά για 80 χιλιάδες εκεί», έγραφε ο Σόνιν σε ανάρτηση στο Twitter στις 8 Μαρτίου.

«Ο δήμαρχος Τιφλίδας [στη Γεωργία] ανέφερε 20-25 χιλιάδες. Υπήρχαν καθημερινά περισσότερες πτήσεις προς την Κωνσταντινούπολη παρά προς το Γερεβάν [πρωτεύουσα της Αρμενίας] και με μεγαλύτερα αεροπλάνα», ανέφερε.

«Συν το Τελ Αβίβ, το Αλμάτι [στο Καζακστάν], το Μπισκέκ [στην Κιργιζία] κι ένα μικρό, αλλά σταθερό ρεύμα μέσω Εσθονίας, Λετονίας και Φινλανδίας».

Δεδομένου ότι οι περισσότερες δυτικές χώρες έχουν κλείσει τον εναέριο χώρο τους στα ρωσικά αεροσκάφη και η Μόσχα έχει επιβάλει ανάλογα αντίμετρα, οι μελλοντικοί αυτοεξόριστοι ακολουθούν μερικές φορές μεγάλες παρακάμψεις, προς περιοχές όπου οι τιμές των αεροπορικών εισιτηρίων παραμένουν σχετικά λογικές.

Κάποιοι επιλέγουν ως πρώτο σταθμό στο ταξίδι της φυγής την Τασκένδη του Ουζμπεκιστάν. Αλλοι την Ουλάν Μπατόρ της Μογγολίας.

Ορισμένοι, αναφέρουν ορισμένα ρωσικά ΜΜΕ -όπως το ανεξάρτητο Holod Media– πούλησαν όλα τα υπάρχοντά τους για να αγοράσουν ένα αεροπορικό εισιτήριο εκτός Ρωσίας, για μια νέα αρχή, σε μια ξένη χώρα, από το μηδέν.

Τα κίνητρα, πολλά.

«We don’t want to return to Russia until Putin is out of power.»https://t.co/BkTI7xFbkg

— Radio Free Europe/Radio Liberty (@RFERL) March 14, 2022

Όπου φύγει-φύγει

Πολλοί στην αρχή φοβήθηκαν την επιβολή στρατιωτικού νόμου -κάτι που δεν συνέβη και όπως ανακοίνωσε η ρωσική κυβέρνηση δεν είναι στην ατζέντα.

Άλλοι έφυγαν αντιτιθέμενοι στον πόλεμο. Απηυδισμένοι από την κατάσταση στη χώρα τους, όπου ακόμη και η χρήση λέξεων όπως «πόλεμος» και «εισβολή» τιμωρούνται με φυλάκιση 15 ετών. Φοβούμενοι τη σύλληψή τους.

Πολλοί είδαν μπροστά τους αδιέξοδο, ανεργία, πείνα και οικονομική καταστροφή.

Οι επιπτώσεις των δυτικών κυρώσεων είναι ήδη αισθητές. Η μια μετά την άλλη εταιρείες αποχωρούν από τη ρωσική αγορά.

Με τη μείωση της αγοραστικής δύναμης από την πτώση του ρουβλίου, πολλές μικρές επιχειρήσεις πλησιάζουν όλο και πιο κοντά στο χείλος του γκρεμού.

Πλέον, το φάσμα της ανεργίας γίνεται όλο και πιο ορατό, σε  ολοένα και περισσότερους.

«Η ρωσική οικονομία θα χάσει γρήγορα ανθρώπινο κεφάλαιο και ο ρυθμός μπορεί να είναι υψηλότερος από ό,τι στη δεκαετία του 1990», προειδοποιεί ο Βλαντίμιρ Γκίμπελσον, διευθυντής του Κέντρου Μελετών για την Αγορά Εργασίας στην Ανώτατη Οικονομική Σχολή της Μόσχας.

Πολλοί από αυτούς που επέλεξαν τη φυγή εκτιμάται ότι μορφωμένοι νέοι ή εργαζόμενοι με ειδίκευση και πολύτιμη εμπειρία.

Η λίστα των αυτοεξόριστων εν τω μεταξύ ολοένα και μακραίνει: προγραμματιστές, οικονομολόγοι, επιχειρηματίες, δημοσιογράφοι, καλλιτέχνες, ακτιβιστές.

Κι αν και προσώρας αποτελούν ένα μικρό ποσοστό σε μια αχανή χώρα όπως η Ρωσία, με πληθυσμό άνω των 144 εκατομμυρίων, ο προβληματισμός εντείνεται για το ακόμη υπό διαμόρφωση κενό.

Πρόκειται άλλωστε για μια νέα φάση σε μια μακροπρόθεσμη τάση μετανάστευσης των Ρώσων, κυρίως της μεσαίας τάξης.

Την είχε καταγράψει σε πρόσφατη έρευνά της η μη κυβερνητική οργάνωση Takie Dela, περίπου πέντε μήνες πριν από τη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία.

Τονίζοντας ότι τα στοιχεία της στατιστικής υπηρεσίας Rosstat κρίνονται ελλιπή, μνημόνευε εκτιμήσεις του ΟΗΕ.

Βάσει αυτών, υπολογίζεται ότι οι Ρώσοι μετανάστες στο εξωτερικό ξεπερνούσαν ήδη τα 10 εκατομμύρια.

Πρόκειται για τον «τρίτο μεγαλύτερο αριθμό», τόνιζε η ΜΚΟ, «μετά την Ινδία και το Μεξικό».

Η μεγαλύτερη φυγή Ρώσων ήταν στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ως επί το πλείστον «προς τα δυτικά», αναφέρει.

Από το 2014, οι μεγαλύτερες ροές ήταν προς πρώην σοβιετικές δημοκρατίες της σημερινής Κοινοπολιτείας Ανεξάρτητων Κρατών.

Ως σημαντικότερο κίνητρο αναφερόταν τότε η ασφάλεια (64%). Ακολουθούσαν η επιδίωξη μιας νέας εμπειρίας ζωής (59%), η πολιτική κατάσταση στη Ρωσία (54%), η σταθερότητα (53%) και η φροντίδα για το μέλλον των παιδιών (51%).

A month ago they were part of Russia’s urban upper middle classes: multilingual, highly educated and very much at home online.

Now they and tens of thousands like them have been driven into exile by his invasion of Ukraine https://t.co/BsCzOrHgJs

— The Sunday Times (@thesundaytimes) March 20, 2022

Νέα πραγματικότητα

Πολλοί από τους νυν αυτοεξόριστους προσπαθούν τώρα να συντονιστούν μεταξύ τους, καθώς και με τη ρωσική διασπορά, κυρίως μέσα από εφαρμογές ανταλλαγής μηνυμάτων όπως το Telegram.

Ανταλλάσσουν πληροφορίες και ιδέες. Δίνουν συμβουλές για το  άνοιγμα τραπεζικών λογαριασμών στις νέες χώρες προορισμού.

Βοηθούν στην αναζήτηση σπιτιών, θέσεων εργασίας ή σχολείων για τα παιδιά.

Σε ορισμένες χώρες, όπως στη Γεωργία -όπου η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία ξύπνησε πικρές μνήμες από τον πόλεμο στα δικά της εδάφη το 2008- βρίσκονται αντιμέτωποι με μια αυξανόμενη εχθρότητα.

Ακόμη όμως και σε αυτές που το κλίμα είναι φιλικό, οι αντιξοότητες παραμένουν μεγάλες και πολλές.

«Ευτυχώς η αλληλεγγύη είναι μεγάλη, διαφορετικά θα τρελαινόμασταν τελείως με αυτό το μείγμα σοκ, θυμού, ντροπής και θλίψης», λέει από την Κωνσταντινούπολη μια Ρωσίδα -με το ψευδώνυμο Μαρία- στην ελβετική εφημερίδα Neue Neue Zürcher Zeitung.

Μετεγκαταστάθηκε στην τουρκική μεγαλούπολη προ ημέρων, μαζί με τον σύζυγο και τα δύο παιδιά τους.

Πήραν την απόφαση να φύγουν αεροπορικώς από τη Μόσχα μέσα σε μια νύχτα, εξιστορεί. Το επόμενο πρωί, έστειλαν μήνυμα σε γονείς και φίλους μεσω WhatsApp.

«Ίσως μας πιάνει πανικός, αλλά τώρα βρισκόμαστε εκτός Ρωσίας», έγραψαν. «Αισίως ασφαλείς».

Ο Γιάκοφ, ένας νεαρός ακτιβιστής που συνελήφθη πρόσφατα από τη ρωσική αστυνομία ενώ συμμετείχε σε αντιπολεμική  διαδήλωση, έχει σήμερα καταφύγει στο Ος της Κιργιζίας.

Στη Ρωσία «οι νόμοι γίνονται όλο και πιο αυστηροί από τότε που ξεκίνησε ο πόλεμος» και οι αρχές έχουν περιορίσει κι άλλο τις ατομικές ελευθερίες, λέει στο (χρηματοδοτούμενο από τις ΗΠΑ) Radio Free Europe.

Ο ίδιος έφυγε από τη χώρα αμέσως μόλις αφέθηκε ελεύθερος, αφού πλήρωσε πρόστιμο 10.000 ρουβλίων (περίπου 105 δολάρια). Για όσο υπάρχει η σημερινή κυβέρνηση στη Μόσχα, τονίζει, δεν προτίθεται να επιστρέψει στη Ρωσία…

«Πολλοί γνωστοί μου επίσης μεταναστεύουν», δήλωσε στο ίδιο ΜΜΕ η Γιελένα Χανπίρα. Η ίδια, ο σύζυγος της και το παιδί τους έχουν μετεγκατασταθεί από τις 3 Μαρτίου στην Τουρκία.

Αν και σκοπεύουν να μείνουν εκεί «για μερικούς μήνες και να αναζητήσουμε δουλειά», δεν έχουν ακόμη αποφασίσει εάν θα μετακομίσουν τελικά σε κάποια άλλη χώρα.

Όμως για έναν Ρώσο φωτογράφο, τον Νικολάι, που σήμερα μένει σε ένα ξενοδοχείο στην Κωνσταντινούπολη μαζί με έναν ομοεθνή του, η σκέψη του είναι διαρκώς στη μητέρα και στον αδερφό του, που άφησε πίσω στην πατρίδα.

«Από τη μία, θέλω να είμαι όσο το δυνατόν πιο μακριά από τη Ρωσία», υπογραμμίζει. «Από την άλλη, θέλω τόσο πολύ να είμαι  στη Μόσχα μαζί με τους πιο κοντινούς μου ανθρώπους».

«Θέλω απλά να γυρίσω σπίτι», ομολογεί από την πλευρά της η Μαρία. «Όμως δεν αναγνωρίζουμε τι είναι αυτό που  συμβαίνει πια στη Ρωσία»…