Ουκρανία: Η αδυσώπητη πραγματικότητα του πολέμου όσο δεν υπάρχει αναζήτηση πολιτικής λύσης

Παρότι όλοι οι πόλεμοι της νεώτερης εποχής στηρίζονται και στην επικοινωνία, αυτή τη φορά βλέπουμε έναν πραγματικό επικοινωνιακό πόλεμο. Για πρώτη φορά σε μια πολεμική σύγκρουση αντί για μια έστω και μερική εικόνα της σύγκρουσης έχουμε κυρίως μια προσπάθεια επικοινωνιακής διαχείρισής της, που συχνά δεν επιτρέπει ακόμη και την πλήρη κατανόηση των όσων συμβαίνουν στο πεδίο.

Το γεγονός ότι υπάρχουν δημοσιογραφική κάλυψη κυρίως από την ουκρανική πλευρά, αν και πλην Κιέβου δεν υπάρχει ευρύτερη κάλυψη των όσων συμβαίνουν στις περιοχές ανατολικότερα όπου κυρίως διεξάγονται μάχες, σε συνδυασμό με το ότι δεν υπάρχει ανάλογη κάλυψη από τη ρωσική πλευρά μαζί με τον αποκλεισμό της πρόσβασης σε αρκετά ρωσικά ΜΜΕ έχει δώσει μια αρκετά αποσπασματική εικόνα των πολεμικών επιχειρήσεων και αυτών που συμβαίνουν. Αυτό δεν μειώνει τη σημασία των όσων βλέπουμε και του αβάσταχτου πόνου που ένας πόλεμος γεννά, αλλά δεν επιτρέπει την κατανόηση που είναι η αφετηρία για να μπει φραγμός στα δεινά.

Ποια είναι τα επίδικα αυτού του πολέμου

Για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει θα πρέπει καταρχάς να δούμε πώς ξεκίνησε ο πόλεμος. Όταν η Ρωσία πήρε την επιλογή να κάνει αυτή την επιθετική μεγάλη στρατιωτική επιχείρηση υποστήριξε ότι το έκανε γιατί θεωρούσε ότι θα υπήρχε μεγάλη ουκρανική επίθεση στις «λαϊκές δημοκρατίες» και ότι υπήρχε σχέδιο για μεταφορά ουσιαστικά ΝΑΤΟϊκών μονάδων στο ουκρανικό έδαφος.

Αυτό όρισε και την επιλογή αντί για μια στρατιωτική επιχείρηση κατοχύρωσης απλώς της άρτι αναγνωρισθείσας «κυριαρχίας» των «λαϊκών δημοκρατιών», η ρωσική ηγεσία σχεδίασε μια στρατιωτική επιχείρηση που θα εξασφάλιζε ότι η Ουκρανία δεν θα αποτελούσε αυτό που η Ρωσία ορίζει ως απειλή, δηλαδή δεν θα είχε μια φιλοδυτική κυβέρνηση και δεν θα ήταν μέλος του ΝΑΤΟ.

Αυτό εξαρχής έβαζε μια σειρά από στόχους: να κατοχυρωθούν οι «λαϊκές δημοκρατίες», άρα να συντριβεί ο κρίσιμος όγκος των ουκρανικών ενόπλων δυνάμεων που κυρίως συνέχιζαν, με τη συμμετοχή εθνικιστικών και ακροδεξιών ομάδων, τον εμφύλιο πόλεμο στα ανατολικά, να περιοριστεί ριζικά η συνολική αμυντική υποδομή της Ουκρανίας και να μεθοδευτεί μια «αλλαγή καθεστώτος» στην Ουκρανία.

Κατανόηση των ρωσικών επιδιώξεων δεν σημαίνει, προφανώς, και δικαίωσή τους ή δικαιολόγηση μιας επιθετικής στρατιωτικής επιχείρησης. Όμως, είναι ένας τρόπος για να κατανοήσουμε τι συμβαίνει. Και παρότι είναι προφανώς ότι είναι μια στοχοθεσία που αντανακλά την τρέχουσα εκδοχή ρωσικού εθνικισμού, ιδίως σε σχέση με την Ουκρανία, είναι προφανές ότι δεν ήταν αποκύημα απλώς κάποιας «τρέλας», αλλά «πατούσαν» και πάνω στο υπαρκτό εσωτερικό πρόβλημα της Ουκρανίας (και τη μη εφαρμογή των συμφωνιών του Μινσκ) και πάνω στο ερώτημα της επέκτασης του ΝΑΤΟ.

Μια δύσκολη στρατιωτική επιχείρηση εξαρχής

Αυτό με τη σειρά του έβαζε την πρόκληση ενός ιδιαίτερα σύνθετου στρατιωτικού σχεδιασμού που έπρεπε να συνδυάσει την καταστροφή κρίσιμων υποδομών, τον έλεγχο περιοχών και δη απέναντι στις πιο μάχιμες και εμπειροπόλεμες δυνάμεις των ουκρανών, έλεγχο που με τη σειρά απαιτούσε κατά βάση μια αρκετά μεγάλη «κυκλωτική» κίνηση από διαφορετικές πλευρές και στην στρατιωτική πίεση προς την κεντρική κυβέρνηση και όλα αυτά, τουλάχιστον σύμφωνα με τις ρωσικές διακηρύξεις, χωρίς να υπάρξει μια μαζική επίθεση σε βάρος αμάχων.

Αυτή είναι μια ιδιαίτερα περίπλοκη σύνθεση διαφορετικών στρατιωτικών και πολιτικών στόχων, σε μεγάλη έκταση και με πλήθος κρίσιμων κόμβων. Δεν γνωρίζουμε ποια ήταν η εκτίμηση της ρωσικής ηγεσίας ως προς το πόσο γρήγορα θα μπορούσε να εξελιχθεί μια τέτοια επιχείρηση. Πάντως εξαρχής περιλάμβανε δύσκολες πτυχές όπως ήταν ο έλεγχος εδαφών απέναντι σε ισχυρές δυνάμεις – κυρίως στο Ντονμπάς – πολιορκίες πόλεων και κίνηση σε μεγάλη έκταση, συν βεβαίως τη δυσκολία που δημιούργησε το ίδιο το γεγονός ότι δεν κατέρρευσε η κυβέρνηση του Κιέβου.

Ένας πόλεμος που δεν μπορούσε να είναι γρήγορος

Από τη φύση της αυτή η επιχείρηση δεν θα μπορούσε να είναι γρήγορη, εκτός και εάν υπήρχε πολιτική απόφαση της ουκρανικής πλευράς για συνθηκολόγηση. Με αυτή την έννοια το εάν υπάρχει καθυστέρηση, αργή ρυθμοί ή εμπόδια στην ρωσική κίνηση είναι κάτι που έχει να κάνει με το πώς ορίζει ο καθένας την «ταχύτητα» μιας τόσο μεγάλης επιχείρησης, η οποία, σε αρκετά σημεία, συναντά δυνάμεις που ήταν προετοιμασμένες για αυτό το ενδεχόμενο.

Μέχρι τώρα, οι ρωσικές δυνάμεις δείχνουν να έχουν καταστρέψει ένα σημαντικό μέρος των αμυντικών υποδομών της Ουκρανίας, είτε αυτά αφορούν την αεράμυνα, είτε πυραυλικά συστήματα, είτε αποθήκες πυρομαχικών, είτε τεθωρακισμένα και άλλα οχήματα. Έχουν διαμορφώσει τη συνθήκη πολιορκίας στο Κίεβο και την Οδησσό. Δείχνουν να έχουν μια αργή αλλά σταθερή προέλαση στα ανατολικά, συμπεριλαμβανομένης της προσπάθειας να «κυκλώσουν» τις ουκρανικές δυνάμεις. Προσπαθούν να καταλάβουν τη Μαριούπολη. Και βέβαια ελέγχουν ουσιαστικά τον εναέριο χώρο της Ουκρανίας.

Την ίδια στιγμή είναι προφανές ότι συναντούν αντιστάσεις, ιδίως στα ανατολικά, έχουν να αντιμετωπίσουν το γεγονός ότι η Δύση έχει ενισχύσει τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις με φορητό αντιαρματικό και αντιαεροπορικό οπλισμό και βέβαια έχουν όλη τη δυσκολία της προσπάθειας να καταλάβουν κατοικημένες περιοχές, όπου εξ ορισμού ο αμυνόμενος έχει το πλεονέκτημα και μπορεί διαρκώς να επιφέρει πλήγματα στον επιτιθέμενο, εκμεταλλευόμενος την ένταξη σε ένα περιβάλλον αμάχων, την ώρα που η Ρωσία δεν δείχνει να επιλέγει τη λογική των «τυφλών» ισοπεδωτικών χτυπημάτων που να αφορούν και αμάχους.

Αυτό εκ των πραγμάτων σημαίνει έναν συγκεκριμένο ρυθμό και για τους Ρώσους και απώλειες και παράταση των πολεμικών επιχειρήσεων, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι ο συσχετισμός είναι σε βάρος τους. Γιατί από μια διάρκεια πολιορκίας και μετά τα πράγματα είναι δύσκολα και για τους αμυνόμενους.

Με τα δεδομένα που υπάρχουν αυτή τη στιγμή και προφανώς με κάθε επιφύλαξη, είναι πολύ δύσκολο, εάν όχι αδύνατο, για τις ουκρανικές δυνάμεις να αλλάξουν ριζικά το συσχετισμό και να υποχρεώσουν τη Ρωσία σε υποχώρηση. Μπορούν να επιφέρουν πλήγματα, να καθυστερούν τον ρυθμό, να αυξάνουν τις απώλειες (αν και οι εκτιμήσεις των δυτικών κυβερνήσεων για τόσο μεγάλες ρωσικές απώλειες δείχνουν, με βάση την ιστορική εμπειρία, μάλλον εξωπραγματικές). Και αυτό βέβαια να συνδυάζεται με την κλιμάκωση των επιθέσεων και από την άλλη πλευρά, με όλο το κόστος για του αμάχους.

Η σημασία της στάσης της Δύσης

Παράγοντας τώρα των εξελίξεων είναι και η στάση του ΝΑΤΟ. Είναι σαφές ότι η μέχρι τώρα στρατιωτική ενίσχυση και πολιτική στήριξη του ΝΑΤΟ στην Ουκρανία κυρίως έχει το χαρακτήρα της ενίσχυσης της ικανότητας αντίστασης, έτσι ώστε να καθυστερεί η ρωσική επιχείρηση και να αυξάνεται το κόστος για τη Ρωσία, σε συνδυασμό με τις επιπτώσεις από τις κυρώσεις. Δεν είναι μια στήριξη που μπορεί να αλλάξει ριζικά το συσχετισμό. Αυτό θα απαιτούσε την άμεση εμπλοκή ΝΑΤΟϊκών δυνάμεων, κάτι που θα σήμαινε σύγκρουση ΝΑΤΟ-Ρωσίας, άρα και παγκόσμια ανάφλεξη μεταξύ πυρηνικών δυνάμεων.

Μπορεί κανείς να υποθέσει ότι ο δυτικός σχεδιασμός στόχο έχει να αυξήσει τόσο το κόστος για τη Ρωσία ώστε να την αναγκάσει να αποχωρήσει ουσιαστικά από την Ουκρανία ή τουλάχιστον από το μεγαλύτερο μέρος της και να αποτρέψει το ενδεχόμενο να δεσμευτεί η Ουκρανία σε μια στάση ουδετερότητας.

Αυτό αποτυπώνεται και από το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή δεν υπάρχει κάποια πολιτική και διπλωματική πρωτοβουλία από τη Δύση για άμεση κατάπαυση του πυρός και πολιτική διαπραγμάτευση για την επόμενη μέρα. Διατυπώνεται απλώς η απαίτηση για αποχώρηση των ρωσικών δυνάμεων. Όμως, μια τέτοια σύγκρουση δύσκολα μπορεί να ολοκληρωθεί με απλή επιστροφή στο status quo ante.

Ωστόσο, αυτός ο σχεδιασμός της Δύσης, που σε μεγάλο βαθμό είναι επικαθορισμένος από το γεγονός ότι κυβερνήσεις και κέντρα αποφάσεων στη Δύση φαίνεται ότι θεωρούσαν θεμιτό έναν τέτοιο «καταλύτη» που να επισημοποιεί το ρήγμα του «Νέου Ψυχρού Πολέμου», ενέχει έναν πραγματικό κίνδυνο απλώς να ωθήσει τα πράγματα ακόμη περισσότερο στην «πολεμική» λογική.

Η ανάγκη να επιστρέψει η πολιτική

Όλα αυτά σημαίνουν ότι χωρίς έναν ορίζοντα πολιτικής διαπραγμάτευσης η Ρωσία θα επιμείνει στην τακτική της σταδιακής κατάκτησης θέσεων στο έδαφος, με συνέχιση των πολεμικών επιχειρήσεων, στα ανατολικά, κλιμάκωση της μάχης για την πλήρη κατάληψη της Μαριούπολης, πιο σφιχτή πολιορκία στην Οδησσό και το Κίεβο, κλιμάκωση των πυραυλικών επιθέσεων και της χρήσης του πυροβολικού σε περιοχές που θα υπάρχουν και άμαχοι εκ των πραγμάτων, προσπάθεια για εξουδετέρωση μεγαλύτερου μέρους των ουκρανικών ένοπλων δυνάμεων, ιδίως στα ανατολικά. Δηλαδή, να κινηθεί με στόχο στο τέλος έστω και με κόστος να υποχρεώσει την Ουκρανία να αποδεχτεί συγκεκριμένους όρους.

Αυτό, όμως, θα σημαίνει και την παράταση και κλιμάκωση του δράματος των αμάχων και βέβαια με τη σειρά του θα διαμορφώνει εκ νέου πίεση για παραπέρα εμπλοκή και της Δύσης με όλο τον κίνδυνο παραπέρα ανεξέλεγκτης ανάφλεξης, την ώρα που ούτως ή άλλως θα διαμορφώνει ένα βαθύ ιστορικό τραύμα που θα μπορεί να πυροδοτήσει και νέες πολεμικές συγκρούσεις.

Και όλα αυτά σημαίνουν ότι πέραν από την «επικοινωνία», τη δικαίωση αφηγημάτων, ή την έμμεση στρατιωτική εμπλοκή, υπάρχει και η ιστορική ευθύνη να υπάρξει πολιτική διέξοδος σε μια σύγκρουση που δεν πρέπει να αφεθεί να κριθεί μόνο με τα όπλα.

Η αντίληψη ότι αυτό που προέχει είναι η τιμωρία της Ρωσίας για την επιλογή μιας επιθετικής πολεμικής επιχείρησης, μπορεί να φαντάζει ηθικά ορθή, όμως δεν απαντά στο ερώτημα για μια ειρήνη που θα πρέπει να στηρίζεται στην αντιμετώπιση των προβλημάτων που οδήγησαν στον πόλεμο και στην τραγωδία που υφίσταται ο λαός της Ουκρανίας και το βαρύ τίμημα και για τον ρωσικό λαό. Κυρίως δεν απαντά στο ερώτημα του πώς θα μπορέσει να αποφύγει ο κόσμος την είσοδο σε μια περίοδο κλιμακούμενης αντιπαράθεσης, αστάθειας και ανασφάλειας.