Ζώντας με το «φάντασμα»της σοβιετικής κατοχής – Τι σκέφτονται οι χώρες της Ανατολικής Ευρώπης

Μαρίλια Παπαθανασίου

«Η Δύση έκανε πολύ λίγα, πολύ αργά» σημείωσε η Iνγκρίντα Σιμονίτε, πρωθυπουργός της Λιθουανίας («Economist» 2/3/2022), μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. «Για έναν δημοκρατικό ηγέτη, η ανθρώπινη ζωή είναι πολυτιμότερη από οτιδήποτε άλλο. Για έναν δικτάτορα, η θυσία καμιάς ανθρώπινης ζωής δεν αποτελεί εμπόδιο στις φιλοδοξίες του. Οι γειτονικές χώρες της Ρωσίας, η Λιθουανία, η Λετονία, η Εσθονία και η Πολωνία, προσπαθούσαν εδώ και χρόνια να το εξηγήσουν. Ενίοτε μας χλεύαζαν ότι εστιάζουμε αποκλειστικώς σε αυτό το ζήτημα. Προειδοποιούσαμε ότι οι δικτάτορες αντιλαμβάνονται μόνον τη γλώσσα της ισχύος – οικονομικής ή ακόμη καλύτερα, στρατιωτικής – και πως οτιδήποτε άλλο το εκλαμβάνουν ως αδυναμία που τους ενθαρρύνει αντί να τους αποθαρρύνει».

Οι επώδυνες μνήμες από την ΕΣΣΔ

Η πρωθυπουργός της Λιθουανίας εκφράζει το διάχυτο στις χώρες της Βαλτικής αντιρωσικό αίσθημα το οποίο έχει τις ρίζες του στη σοβιετική κατοχή των χωρών αυτών για περισσότερα από 50 χρόνια. Οι μνήμες της σοβιετικής κατοχής είναι ακόμη πρόσφατες: οι μαζικές εκτοπίσεις πολιτών στα γκουλάγκ, η βίαιη καταστολή κάθε δημοκρατικής έκφρασης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, η μόνιμη απειλή της απαγωγής πολιτών από πράκτορες της KGB με ένα φορτηγάκι στη μέση του δρόμου.

Δεδομένης της ιστορίας τους, οι χώρες της Βαλτικής επεδίωξαν την ένταξή τους στο ΝΑΤΟ και την ΕΕ, η οποία συνέβη το 2004. Σήμερα όμως δεν θεωρούν ότι αυτή η προσχώρηση τους προστατεύει από ενδεχόμενη επίθεση της Ρωσίας.

Καταφύγιο και «σάκος 72 ωρών»

Για να κατευνάσουν τον φόβο των πολιτών, οι αρχές της Λετονίας τους συμβουλεύουν, αν χρειαστεί, να αναζητήσουν καταφύγιο στα υπόγεια κατοικιών, ακατάλληλα τα περισσότερα καθώς χρονολογούνται από τη σοβιετική εποχή, ή σε σπίτια φίλων στην ύπαιθρο. Τους προτείνουν επίσης («Monde» 12/3/2022) να ετοιμάζουν τον «σάκο των 72 ωρών»: έναν σάκο με χρειώδη για τρεις μέρες. Ο σάκος θα περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, χάπια ιωδίου για να αντιμετωπίσουν ενδεχόμενη επίθεση με ραδιενέργεια, δημητριακά, αλάτι, μπαταρίες. Σύμφωνα με τους υπολογισμούς της λετονής δημοσιογράφου Ζάνε Ενίνα, ο σάκος ζυγίζει 10 κιλά και για να γεμίσει χρειάζονται 180 ευρώ. Ερευνα του ινστιτούτου SKDS κατέγραψε ότι το 64% των Λετονών νιώθουν έντονη την απειλή της Ρωσίας, ενώ το 2002 το αντίστοιχο ποσοστό ανερχόταν σε 39%. Στην ίδια έρευνα καταγράφεται ότι το 90% των Λιθουανών στηρίζει την Ουκρανία.

Η Πολωνία και οι πρόσφυγες

Ο ισχυρότερος σύνδεσμος της Δύσης με την Ουκρανία είναι αναμφισβήτητα η Πολωνία. Το αντιρωσικό και αντισοβιετικό – λόγω Ιστορίας – αίσθημα κυριαρχεί εκεί από χρόνια. Η Πολωνία έχει δεχτεί τον μεγαλύτερο όγκο προσφύγων από την Ουκρανία, 1,8 εκατομμύρια σύμφωνα με στοιχεία του ΟΗΕ (16/3/2022). Σε ρεπορτάζ των «Νew Υork Times» αναφέρεται ότι ολόκληρη η χώρα ετοιμάζεται να υποδεχτεί τους πρόσφυγες. Ξενοδοχεία στη Βαρσοβία προσφέρουν δωρεάν δωμάτια, ασφαλιστικές εταιρείες προσφέρουν δωρεάν ασφάλιση σε Ουκρανούς. Το 90% των Πολωνών θεωρούν ότι η χώρα τους θα πρέπει να ανοίξει τις πόρτες της στους Ουκρανούς. Μια εικόνα εντελώς διαφορετική από το 2015, όταν ούτε ο πάπας Φραγκίσκος δεν κατάφερε να πείσει την καθολική Πολωνία να δεχτεί πρόσφυγες από τη Συρία που εγκατέλειπαν τη χώρα τους εξαιτίας του πολέμου.

Ανησυχία σε δύο επίπεδα

Στην Πολωνία είναι κοινή πεποίθηση ότι η Ουκρανία πρέπει να νικήσει τον πόλεμο με οποιοδήποτε κόστος. Διότι αν η Ουκρανία ηττηθεί, η Πολωνία θα απειλείται ακόμη και με σκληρή κατοχή από τη Ρωσία. Ταυτόχρονα όμως οι Πολωνοί ανησυχούν για το μέλλον τους γιατί δεν επιθυμούν να γίνουν η χώρα που θα σύρει την ΕΕ, τους Αμερικανούς και το ΝΑΤΟ σε σύρραξη με τη Ρωσία. Μιλώντας στο BBC (15/3/2022) ο δήμαρχος της Βαρσοβίας και προβεβλημένος πολιτικός Ραφάλ Τρασκόφσκι δήλωσε ότι η χώρα του δεν βρίσκεται σε πανικό αλλά ότι οι Πολωνοί αρχίζουν να θέτουν ερωτήματα ιδιαίτερα μετά το ρωσικό στρατιωτικό πλήγμα κοντά στα πολωνικά σύνορα το περασμένο Σαββατοκύριακο και την αναφορά του ΝΑΤΟ ότι η Μόσχα ενδέχεται να σχεδιάζει επίθεση με χημικά όπλα.

Η έκκληση κατά της τιμωρίας των «αθώων»

Οι χώρες της Βαλτικής και γενικότερα η Δύση, παρά την υποστήριξή τους στην Ουκρανία, θα πρέπει να προσέξουν, όπως σημείωσαν σε κύριο άρθρο τους οι «Νew Υork Times» (11/3/2022), να μην τιμωρήσουν ανθρώπους που δεν έχουν σχέση με τον πόλεμο του Πούτιν, όπως έκανε η Λιθουανία, η οποία αποφάσισε να ακυρώσει δωρεά εμβολίων κατά του κορωνοϊού προς το Μπανγκλαντές, μετά την αποχή της ασιατικής χώρας από την ψηφοφορία επί ψηφίσματος του ΟΗΕ για την καταδίκη της Ρωσίας.

Ουρές για βενζίνη και νέο διαβατήριο

Η Πολωνία έχει υποδεχτεί τα δύο τρίτα των ουκρανών προσφύγων και η Ουγγαρία, η Ρουμανία, η Μολδαβία, η Σλοβακία μοιράζονται τους υπόλοιπους. Στις 3 Απριλίου η Ουγγαρία έχει εκλογές και ο ακροδεξιός πρωθυπουργός Βίκτορ Ορμπαν βλέποντας ότι κινδυνεύει να χάσει την πρωθυπουργία μετά από 12 χρόνια, τάσσεται στο πλευρό της ΕΕ, παρότι υπήρξε από τους πιστότερους συμμάχους του Βλαντίμιρ Πούτιν.

Η Ρουμανία έχει ήδη δεχτεί 453.000 πρόσφυγες, παρά την ανησυχία της για «διάχυση» του πολέμου στο έδαφός της. Η ανησυχία αποτυπώθηκε στις εικόνες με το μποτιλιάρισμα οχημάτων στα βενζινάδικα που θύμιζαν την κομμουνιστική Ρουμανία της δεκαετίας του 1980, αλλά και τις ουρές πολιτών στα αρμόδια γραφεία για την ενημέρωση των διαβατηρίων, σε περίπτωση που αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τη χώρα. Αντίστοιχες σκηνές εκτυλίχθηκαν και στη Σλοβακία και την Τσεχία. Στο Βουκουρέστι, κατά τις συνομιλίες του με την αντιπρόεδρο των ΗΠΑ Κάμαλα Χάρις (11/3/22) ο πρόεδρος της Ρουμανίας, Κλάους Γιοχάνις, υπογράμμισε την ανάγκη να τεθεί σε λειτουργία η ομάδα μάχης του ΝΑΤΟ στη Ρουμανία το συντομότερο.

Τέλος, μία από τις φτωχότερες χώρες της Ευρώπης, η Μολδαβία (είχε δεχτεί 337.000 πρόσφυγες έως τις 16/3/22, σύμφωνα με τον ΟΗΕ), ζει επίσης με τον φόβο του πολέμου: η Οδησσός απέχει μόνον 180 χλμ. από τη μολδαβική πρωτεύουσα Κισινάου. Οι φήμες στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σπέρνουν τον πανικό, με αποτέλεσμα τις ουρές οχημάτων στα βενζινάδικα, τις ελλείψεις βασικών αγαθών όπως το αλάτι, και τη σπουδή των νοσοκομείων να προμηθευτούν γεννήτριες υπό τον φόβο των διακοπών ρεύματος. Η Μολδαβία έχει έναν επιπλέον λόγο να ανησυχεί ότι ίσως να είναι η επόμενη μετά την Ουκρανία: την Υπερδνειστερία που αποσχίστηκε τη δεκαετία του ’90 με τη βοήθεια των Ρώσων και έκτοτε παραμένει μία από τις λεγόμενες «παγωμένες συγκρούσεις» της πρώην Σοβιετικής Ενωσης.