Μεταμφίεση

Πριν καν ακόμα ξεκινήσει η ρωσική επίθεση κατά της Ουκρανίας, ο εισβολέας είχε φροντίσει να βρει ορισμένες ευλογοφανείς δικαιολογίες και να προβάλει κάποια —σαθρά στην πραγματικότητα— επιχειρήματα, προκειμένου να προλειάνει με τον καλύτερο δυνατό τρόπο το έδαφος για όσα έμελλε να ακολουθήσουν.

Και τι δεν ακούσαμε από ρωσικής πλευράς για την Ουκρανία: «συμμορία ναρκομανών και νεοναζί» οι ηγήτορες της χώρας, «ναζιστικοποιημένο» το ουκρανικό κράτος εν γένει, «θύματα πλύσης εγκεφάλου» αρκετοί Ουκρανοί, «γενοκτονία» τα όσα διαπράττονταν από τις ουκρανικές δυνάμεις στα εδάφη όπου δρούσαν οι φιλορώσοι αυτονομιστές, στις ανατολικές περιφέρειες της χώρας, «επιθετική» η πολιτική του NATO έναντι της Ρωσίας.

Κι αφού έτσι είχαν τα πράγματα, πάντα κατά τους Ρώσους, ήταν δυστυχώς επιβεβλημένη μια «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», ώστε να «αποναζιστικοποιηθεί» και να «αποστρατιωτικοποιηθεί» η επικίνδυνη και ανελεύθερη γείτων (με άλλα λόγια, να εγκαταλείψει το φλερτ της με το NATO και τη Δύση), να διασφαλιστεί ένα «ουδέτερο καθεστώς» στην Ουκρανία (με άλλα λόγια, να απομακρυνθούν από την εξουσία ο Ζελένσκι και οι συν αυτώ) και να αναγνωριστεί η ρωσική κυριαρχία στην Κριμαία (την οποία, δεν πρέπει να ξεχνούμε, είχε προσαρτήσει με δόλιο τρόπο η Ρωσική Ομοσπονδία το 2014).

Βεβαίως, το εν λόγω αφήγημα του Πούτιν δεν πρέπει να μας εκπλήσσει. Οι μηχανισμοί προπαγάνδας των εκάστοτε ισχυρών ανέκαθεν κατασκεύαζαν τέτοιου είδους κατηγορίες και συκοφαντικά σενάρια — θυμηθείτε τις ολέθριες χιτλερικές θεωρίες ή, πολύ πιο πρόσφατα, τους ανυπόστατους ισχυρισμούς των Αμερικανών επί προεδρίας Τζορτζ Μπους του νεότερου για την ύπαρξη όπλων μαζικής καταστροφής στο Ιράκ.

Η θλιβερή αυτή πραγματικότητα, η διαχρονική μεταμφίεση των σκοτεινών μυαλών και ψυχών, η απόπειρα συγκάλυψης των πραγματικών προθέσεών τους με ηθικοφανή προσχήματα, μου θύμισε ένα εξαίρετο κείμενο του Ευάγγελου Παπανούτσου, που έχει εντυπωθεί καλά στο νου μου.

Στο εν λόγω άρθρο του, που είχε δημοσιευτεί στην εφημερίδα «Το Βήμα» στις 25 Ιουνίου 1954 και έφερε τον τίτλο «Προοπτική αισιοδοξίας», ο αείμνηστος φιλόσοφος και δοκιμιογράφος έγραφε τα εξής:

Έρχονται στιγμές που πιάνει τον στοχαστικό άνθρωπο απελπισία: Προς τι λοιπόν ο μόχθος ο πνευματικός και η ηθική έξαρση τόσων εκλεκτών διδασκάλων και συγγραφέων, αφού οι θησαυροί που εκληροδότησαν στην ανθρωπότητα διαβάζονται βέβαια και προκαλούν συγκίνηση και θαυμασμό, αλλά δεν μετέβαλαν ως τώρα τη «ροή των πραγμάτων»; Ποια επί τέλους είναι η ουσιαστική ωφέλεια του κόσμου από τις συλλήψεις, τις αξιολογήσεις και τις υποθήκες εκείνων που οραματίσθηκαν μια ποιοτικώς ανώτερη ζωή, ατομική και συλλογική, και ανάλωσαν χωρίς φειδώ τις πλούσιες δυνάμεις της ψυχής τους για να διδάξουν τους συνανθρώπους των πώς να φθάσουν σ’ αυτό το μεγάλο αγαθό που έχει σαν τον χριστιανικό θεό τρία ονόματα: Ειρήνη, Ελευθερία, Δικαιοσύνη, αλλά μιαν ουσία;

[…]

Μένει τάχα τίποτε ακόμη να προστεθή; Όσα ήταν να ειπωθούν, δεν ειπώθηκαν; Και τώρα κοιτάξτε γύρω σας πώς σκέπτεται, πώς αισθάνεται και πώς ενεργεί ο κόσμος που αξιώθηκε να δεχθή αυτά τα υψηλά ηθικά μηνύματα και τα έκανε κώδικα της παιδείας και της θρησκείας του. Βρίσκετε ότι επωφελήθηκε καθόλου απ’ αυτή την εξαίσια διδαχή; Ότι κατάφερε, ότι προσπάθησε καν να κάνη κανόνα της ζωής του μιαν έστω, μια μονάχα απ’ αυτές τις λαμπρές υποθήκες που του έδωσαν τα εκλεκτά πνεύματα της ιστορίας; Κατά τι άλλαξε ο ρυθμός του κόσμου από το κήρυγμα των μεγάλων στοχαστών και προφητών του; Η αδικία, η δουλεία και ο πόλεμος εξακολουθούν να είναι ο κλήρος του ανθρώπου απάνω σ’ αυτή τη γη. Αλλά τότε; Όλες οι πνευματικές κατακτήσεις του πήγαν στο βρόντο; Η φιλοσοφία και η ποίηση σε τίποτα δεν ωφελούν και πρέπει να θεωρηθούν, όπως ωμά τις χαρακτηρίζουν μερικοί, φλυαρίες αργοσχόλων;

Υπάρχει, νομίζω, μια απάντηση σ’ αυτή την απορία, που μπορεί να μας σώση από την απόγνωση και τον κυνισμό. Είναι η εξής:

Ο πνευματικός μας πολιτισμός έχει ιστορία τεσσάρων, πέντε το πολύ χιλιάδων χρόνων, ενώ ο άνθρωπος εμφανίστηκε απάνω στον πλανήτη μας εδώ και εκατοντάδες χιλιάδων χρόνια. Αυτό σημαίνει ότι οι ενστιγματικές καταβολές, που υπάρχουν μέσα του από τη μακραίωνη κατάσταση της βαρβαρότητας και του πρωτογονισμού, είναι πιο βαθιά ριζωμένες από τα σπέρματα που σκόρπισε απάνω στην ψυχή του η πνευματική αγωγή. Τα παλιά θεμέλια της αγριότητας βαστάνε ακόμη, η νέα οικοδομή τα έχει σκεπάσει, δεν τα έχει ακόμη συνθλίψει. Θα περάσουν πολλές χιλιάδες χρόνια, έως ότου εξευγενισθούν, με τον «εμβολιασμό» που κάνει συστηματικά το πνεύμα, τα άγρια δέντρα του δάσους της ψυχής. Όμως κάτι έχει έως τώρα καταφέρει η πνευματική μας αγωγή· κάτι πολύ σημαντικό, άμα το συλλογισθή κανείς. Έκανε τον πλεονέκτη, τον άδικο, το φονιά, το μοιχό και τους ομοίους των να μη μπορούν να ονομάζουν τις πράξεις των με το όνομά τους, αλλά να καλύπτουν τις προθέσεις τους με ηθικοφανή προσχήματα. Οι δυνάμεις του σκότους και της βίας ενεργούν πια μεταμφιεσμένες· αναγκάζονται να αναζητούν μιαν «ιδεολογική δικαίωση» των εγκλημάτων τους. Αυτό είναι μια πρώτη νίκη του πνεύματος: έγινε συνείδηση και τύψεις. Ενόχληση και αμηχανία και άγχος. Γιατί άραγε να μην επακολουθήση (ύστερα, έστω, από πολλές χιλιάδες χρόνια) και η δεύτερη νίκη του, η οριστική: να γίνη δηλαδή από άρνηση, θέση; Από πρόσχημα και ντροπή, έφεση και πράξη της αρετής;