Η πανδημία είναι ακόμη εδώ…

Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία, από την αρχή της πανδημίας και μέχρι τα μέσα της εβδομάδας που πέρασε πάνω από 473 εκατομμύρια κρούσματα του ιού SARS-CoV-2 είχαν καταγραφεί παγκοσμίως (αν και ο πραγματικός αριθμός εκτιμάται ως πολύ μεγαλύτερος), ενώ ο αριθμός των θανάτων ξεπερνούσε τα 6,1 εκατομμύρια. Στη χώρα μας ο επίσημος αριθμός κρουσμάτων τείνει προς τα 3 εκατομμύρια, ενώ οι θάνατοι ξεπέρασαν τις 27.000 χιλιάδες. Εχει μάλιστα σημασία να τονιστεί ότι περισσότερα από τα μισά συνολικά κρούσματα αναφέρθηκαν, σύμφωνα με τον ΕΟΔΥ, μέσα στο 2022, ενώ οι μισοί από τους θανάτους σημειώθηκαν από το περασμένο φθινόπωρο μέχρι σήμερα. Παρά τις εξαγγελίες περί του αντιθέτου λοιπόν, η πανδημία είναι ακόμη εδώ και φυσικά το μεγάλο ερώτημα είναι τι μας επιφυλάσσει το μέλλον.

Νέες, άγνωστων χαρακτηριστικών παραλλαγές

Προφανώς κανείς δεν μπορεί να προδικάσει το μέλλον, αλλά οι επιστήμονες που έχουν παρακολουθήσει την εξέλιξη της πορείας του SARS-CoV-2 από την αρχή της εμφάνισής του μέχρι σήμερα είναι απολύτως βέβαιοι για το ότι θα υπάρξουν και άλλα στελέχη του ιού, τα χαρακτηριστικά των οποίων είναι αδύνατον να προβλεφθούν. Σε πρόσφατο άρθρο τους στην επιθεώρηση «Nature Reviews», οι Peter V. Markov, Aris Katzourakis and Nikolaos I. Stilianakis εξηγούν ότι η μικρότερη επιθετικότητα της παραλλαγής Ομικρον σε σχέση με προηγούμενα στελέχη του ιού δεν θα πρέπει παρά να θεωρηθεί ως μια ευτυχής εξελικτική σύμπτωση και σίγουρα όχι ένα δείγμα ότι η πανδημία έφτασε στο τέλος της. Οσο για τα επόμενα στελέχη, οι τρεις επιστήμονες σημειώνουν ότι «καμία από τις προηγούμενες παραλλαγές ανησυχίας (Variants of Cocern, VOC) δεν προέκυψε απευθείας από τις επικρατούσες εκείνη τη χρονική περίοδο και το ίδιο είναι πιθανόν να συμβεί με επόμενες παραλλαγές ανησυχίας. Γνωρίζουμε λίγα για τις συνθήκες και τις διαδικασίες οι οποίες δημιουργούν τις διαφορετικές αντιγονικά παραλλαγές και αυτό καθιστά δύσκολο το να προβλεφθούν ο χρόνος ανάδυσης των επόμενων αλλά και τα αντιγονικά και μολυσματικά χαρακτηριστικά τους». Με άλλα λόγια, οι επιστήμονες μας λένε ότι η ανάδυση νέων παραλλαγών είναι βέβαιη, αλλά κανείς δεν μπορεί να προβλέψει ποια θα είναι η μεταδοτικότητα και η επιθετικότητά τους (η δυνατότητα, δηλαδή, να προκαλούν σοβαρή νόσο), ούτε πότε θα γίνει αυτό.

Δυναμική ισορροπία πολλαπλών μεταβλητών

Η αδυναμία να προβλέψουμε τα παραπάνω καθιστά ανεκτίμητης αξίας το να διδαχθούμε από το παρελθόν, ώστε να είμαστε προετοιμασμένοι για το μέλλον. Οπως μάθαμε όλοι, ήδη από την πρώτη μας γνωριμία με τον ιό στις αρχές του 2020, η εξέλιξη της πορείας του σε έναν πληθυσμό είναι κυματική: κάθε παραλλαγή δίνει ένα μάξιμουμ κρουσμάτων και στη συνέχεια υποχωρεί δίνοντας τη θέση της στην επόμενη ύστερα από μια χρονική περίοδο ποικίλης διάρκειας. Το πόσο θα ψηλώσει το κύμα μετάδοσης ενός ιού σε έναν πληθυσμό εξαρτάται από τη μεταδοτικότητα του παθογόνου και την ευαισθησία του πληθυσμού σε αυτό. Γίνεται εύκολα κατανοητό ότι πρόκειται για μια κατάσταση δυναμικής ισορροπίας με πολλές μεταβλητές, διαφορετικές μάλιστα για κάθε χρονική στιγμή και κάθε τόπο. Ούτε ο ιός παρέμεινε ίδιος από την αρχή της πανδημίας ούτε η ευαισθησία των ανθρώπων σε αυτόν. Είναι χαρακτηριστικό το τι συνέβη με τα παιδιά, τα οποία αρχικά θεωρήθηκαν προστατευμένα από τις επιθέσεις του SARS-CoV-2. Οταν η δεξαμενή πιθανών στόχων του ιού μειώθηκε χάρη στον εμβολιασμό των ενηλίκων, τα κρούσματα στα παιδιά άρχισαν να αυξάνουν, ομοίως και οι νοσηλείες τους.

Σε αυτή την κατάσταση δυναμικής ισορροπίας υπάρχουν πράγματα που δεν μπορούμε να επηρεάσουμε (όπως π.χ. οι ενδογενείς ικανότητες της εκάστοτε παραλλαγής του ιού) και πράγματα που εξαρτώνται από εμάς. Παραδείγματος χάριν, η ανάπτυξη αποτελεσματικότερων εμβολίων θα έγερνε τη ζυγαριά υπέρ μας. Αλλά μέχρι τότε, αυτά που μπορούμε να κάνουμε σχετίζονται περισσότερο με την υιοθέτηση κατάλληλων συμπεριφορών. Βρετανοί ειδικοί επισημαίνουν ότι η χώρα τους βιώνει το 7ο κύμα της πανδημίας (το οποίο καθοδηγείται από την παραλλαγή Ομικρον 2) εξαιτίας της πρόωρης άρσης μέτρων όπως η χρήση της μάσκας και η διενέργεια ελέγχων. Τονίζουν δε ότι η επαγρύπνηση (για νέες παραλλαγές αλλά και για την παρακολούθηση της πορείας των υπαρχόντων) θα πρέπει να είναι εντατική και συνεχής και πως τα όποια ευρήματά της θα πρέπει να καθορίζουν τις συλλογικές και ατομικές επιλογές μας.

Οι ασθενέστερες οικονομικά χώρες μένουν πίσω και στους εμβολιασμούς: στο Μπουρούντι μόνο το 0,084% του πληθυσμού έχει λάβει μία δόση εμβολίου.

Η σημασία της εμβολιαστικής (αν)ισονομίας

Εντεκα δισεκατομμύρια δόσεις εμβολίων είχαν χορηγηθεί παγκοσμίως μέχρι τις αρχές της εβδομάδας που πέρασε. Ο αριθμός προκαλεί δέος. Είναι ενδιαφέρον όμως να δει κανείς πώς κατανέμονται αυτές οι δόσεις: σύμφωνα με τα στοιχεία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (ΠΟΥ), 4,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι είναι πλήρως εμβολιασμένοι (έχουν δηλαδή λάβει δύο δόσεις εμβολίου), ενώ σε 500 εκατομμύρια ανέρχονται οι άνθρωποι που έχουν λάβει μία δόση και σε 2,8 δισεκατομμύρια εκείνοι που δεν έχουν εμβολιαστεί ποτέ. Και φυσικά δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι το 91% των ανεμβολίαστων ατόμων εντοπίζεται σε χώρες του αναπτυσσόμενου κόσμου, κυρίως στην Υποσαχάρια Αφρική και στη Νότια Ασία.
Η εμβολιαστική ανισοκατανομή γίνεται ακόμη εντονότερη αν προσθέσει κανείς την αναμνηστική τρίτη δόση: σύμφωνα με τα στοιχεία του ΠΟΥ, σε χώρες με υψηλό κατά κεφαλήν εισόδημα έχουν χορηγηθεί κατά μέσο όρο 153 αρχικές δόσεις και 43 αναμνηστικές ανά εκατό ανθρώπους. Τα ποσοστά για τις χώρες με χαμηλό κατά κεφαλήν εισόδημα ανέρχονται κατά μέσο όρο σε 24 αρχικές και 0,4 αναμνηστικές δόσεις ανά εκατό άτομα.
Το τι μπορεί να σημαίνει αυτό για την κάθε χώρα συμπεραίνεται εύκολα από τη σύγκριση δύο ασιατικών χωρών, οι οποίες, αν και στην αρχή της πανδημίας είχαν εξαιρετικές επιδόσεις, προσφάτως είδαν τεράστιες αυξήσεις κρουσμάτων εξαιτίας της επέλασης της παραλλαγής Ομικρον: στην ίδια χρονική περίοδο (Μάρτιος 2022) και με συγκρίσιμες αυξήσεις κρουσμάτων, η θνητότητα στη Νότια Κορέα (όπου το 88% του πληθυσμού είναι πλήρως εμβολιασμένο και το 63% έχει λάβει αναμνηστική δόση) ανήλθε μόλις στο 0,14%. Αντιθέτως, η χαμηλή σχετικά εμβολιαστική κάλυψη στο Χονγκ Κογκ και ειδικότερα μεταξύ των ηλικιωμένων ατόμων είχε σαν αποτέλεσμα στη χώρα αυτή η θνητότητα να είναι δεκαπλάσια.
Οι εμβολιαστικές ανισότητες εγκυμονούν έναν ακόμη τεράστιο κίνδυνο: αυτόν της ανάδυσης νέων στελεχών. Οσο περισσότερο ο ιός βρίσκει ευκαιρίες να κυκλοφορεί και να πολλαπλασιάζεται τόσο αυξάνεται η πιθανότητα να δημιουργηθούν στελέχη και παραλλαγές με ενισχυμένες ικανότητες μετάδοσης ή/και μολυσματικότητας, επισημαίνουν οι αρμόδιοι φορείς (όπως ο ΠΟΥ και το Ευρωπαϊκό Κέντρο Πρόληψης Νοσημάτων, ΕCDC) τονίζοντας ότι πρόκειται για κίνδυνο που αφορά τους πάντες.